વિશ્રામ ૩
પૂર્વછાયો
લોજ વિષે હરિએ કર્યો, કેટલાક માસ નિવાસ;
એક સમયમાં ઉચ્ચર્યા, પોતે મુક્તાનંદમુનિ પાસ. ૧
ચોપાઇ
નવ આવ્યા રામાનંદસ્વામી, રહ્યાં તે ગુરુ ત્યાં જ વિરામી;
ગયું ચોમાસું ને શીતકાળ, ગયો ફાગણ નાવ્યા દયાળ. ૨
મન મળવાને આતુર થાય, હવે વિરહથી નવ રહેવાય;
અમે કચ્છ જવાને વિચરશું, ગુરુનાં જઈ દર્શન કરશું. ૩
ત્યારે બોલિયા મુક્તાનંદ, રહો આંહી ધરીને આનંદ;
કચ્છમાં તો તમે ન જવાય, વાટમાં ઘણાં વિઘ્ન જણાય. ૪
આડી આવે સમુદ્રની ખાડી, નડે રસ્તામાં અસુર અનાડી;1
માટે આંહી રહો કરી વાસ, પત્ર મોકલિયે ગુરુ પાસ. ૫
કરશે ગુરુ આજ્ઞા તે જેમ, પછી આપણે કરશું એમ;
એમ કહી મુનિ મુક્તાનંદે, લખ્યો પત્ર અધિક આનંદે. ૬
બીજો પત્ર લખ્યો મહારાજે, તે તો કચ્છ મોકલવાને કાજે;
તેમાં સરવે લખ્યું વૃત્તાંત, જેથી લેશ રહે નહિ ભ્રાંત. ૭
પત્ર લઈને મયારામ ભટ, કચ્છ દેશ વિષે ગયા ઝટ;
ભુજ માંહી મલ્લ ગંગારામ, રામાનંદજી છે તેને ધામ. ૮
ભટે સ્વામીને નિરખ્યા કેવા, સુણો ભૂપ કહું છું હું તેવા;
સભા માંહી શોભે સુખકંદ, જેમ તારામંડળ વચે ચંદ. ૯
શોભે ગૌર ને પુષ્ટ શરીર, ગુણે સુરગુરુ2 સમ ગંભીર;
પડે ત્રિવળી ઉદર પર એવી, જાણે હોય ત્રિવેણી તે જેવી. ૧૦
શોભે સુંદર ભાલ વિશાળ, તેમાં તિલક ને કંઠે છે માળ;
સ્વર ગંભીર મેઘ સમાન, દિસે જ્ઞાન વિજ્ઞાન નિધાન.3 ૧૧
દયાસાગર શાંત સ્વભાવ, પદ ભવજળ તારણ નાવ;
મયારામ ભટે તેહ ઠામ, આપ્યા પત્ર કરીને પ્રણામ. ૧૨
મુખે સર્વે કહ્યા સમાચાર, કહ્યું વર્ણીનું વૃત્તાંત સાર;
રામાનંદને તે પત્ર ભાવ્યા, ચાંપી છાતિયે શીશ ચડાવ્યા. ૧૩
મુક્તાનંદે લખ્યો પત્ર જેહ, વાંચ્યો પ્રથમ ઉખાળીને તેહ;
પત્ર વાંચીને બોલિયા વળી, હવે ચિંતા અમારે તો ટળી. ૧૪
બાંધ્યા સદાવ્રતો જેને માટ, જેની જોતા હતા અમે વાટ;
આવ્યા તે સતસંગના ધણી, આજ ધન્ય ઘડી અમે ગણી. ૧૫
એ તો પ્રત્યક્ષ પુરુષ છે મોટા, એની આગળ અન્ય છે છોટા;
સુણી હરિજને પૂછી વાત, એ છે કેવા મોટા સાક્ષાત? ૧૬
છે શું પર્વતભાઈ સમાન? ના ના એથી અધિક જ્ઞાનવાન;
સુખાનંદ જેવા હશે સારા? જ્ઞાન એથી અધિક ધરનારા. ૧૭
મુક્તાનંદ જેવા હશે મોટા? એની આગળ તે પણ છોટા;
હશે શું સમરથ તમ જેવા? અમે પણ સમરથ નથી એવા. ૧૮
પ્રભુતાઈ જણાવશે જ્યારે, તમે જાણશો સર્વ તે ત્યારે;
એમ વાત કરી જનજોગ, સ્વામી હરખ્યા જે ટળશે વિયોગ. ૧૯
શાલિનીવૃત્ત
રામાનંદે4 જેમ સ્વામી5 વિયોગ, રામાનંદે6 તેમ સ્વામી7 વિયોગ;
રામાનંદે8 જેમ રીઝે જ કામી, રામાનંદે9 તેમ રીઝ્યા અકામી.10 ૨૦
ચોપાઇ
પછી ઉખેળ્યો વર્ણીનો પત્ર, થયું અચરજ અદ્ભુત તત્ર;
પત્રમાંથી પ્રગટ્યો પ્રકાશ, વ્યાપ્યો તે તો પાતાળ આકાશ. ૨૧
જન સર્વને થૈ ત્યાં સમાધિ, વીસરી ગઈ તનની ઉપાધિ;
અવલોકિયું અક્ષરધામ, દીઠી ત્યાં મૂરતિ ઘનશામ. ૨૨
કોટિ મુક્ત મળી સ્તુતિ કરે, કોટિ શક્તિયો આગન્યા ધરે;
પછી જાગ્યા સમાધિથી જ્યારે, અતિ અચરજ પામિયા ત્યારે. ૨૩
રામાનંદને પૂછી તે વાત, ત્યારે બોલ્યા ગુરુ સાક્ષાત;
દીઠી ધામમાં મૂરતિ જેહ, એ તો આવ્યા છે વર્ણીંદ્ર તેહ. ૨૪
હું છું ઉદ્ધવનો અવતાર, એ છે અખિલ11 બ્રહ્માંડ આધાર;
એના પદનું12 હું ધ્યાન ધરું છું, એનું ભજન હું નિત્ય કરું છું. ૨૫
એવી સાંભળીને શુભ વાત, જન હૃદય થયાં રળિયાત;
પછી પત્રના ઉત્તર જેહ, લખ્યા સ્વામીએ સુંદર તેહ. ૨૬
મુક્તાનંદને લખિયું એમ, રાખો વર્ણી રાજી રહે જેમ;
વળી વર્ણી પ્રત્યે લખ્યો પત્ર, ભલે આપ પધારિયા તત્ર. ૨૭
હવે તપ નવ કરશો ભારે, ઘણાં કરવાં છે કામ તમારે;
ઘણાં ઉદ્ધારવાં નરનાર, દેહરક્ષણ કરજો ઉદાર. ૨૮
રૂડી અષ્ટાંગ જોગની રીત, સૌને શીખવજો ધરી પ્રીત;
મુક્તાનંદ કહે તેમ કરજો, એની આજ્ઞા વિષે અનુસરજો. ૨૯
તમે આવશો નહિ અમ પાસે, અમે આવશું વૈશાખ માસે;
આપ્યા કાગળ ભટને તે વાર, વળી મુખથી કહ્યા સમાચાર. ૩૦
ભટ જાઓ તમે જે જે ગામ, સર્વ હરિજનને કહો આમ;
લોજ નગરમાં સર્વે વિચરજો, જૈને વર્ણીનાં દર્શન કરજો. ૩૧
એમ કહિ કર્યા ભટને વિદાય, જે જે ગામ ગયા દ્વિજરાય;
કહ્યું હરિજન સર્વ સમાજ, જજો વર્ણીનાં દર્શન કાજ. ૩૨
રામાનંદની આજ્ઞા છે એવી, સર્વે હરિજને શિર ધરી લેવી;
એમ કહીને ગયા લોજ ગામ, આપ્યા પત્ર કરીને પ્રણામ. ૩૩
પત્ર વાંચીને થયો આનંદ, જાણ્યું આવશે શ્રીરામાનંદ;
ગામોગામથી જનના સમાજ, આવે વર્ણીનાં દર્શન કાજ. ૩૪
દેશોદેશમાં ફેલાઈ વાત, વર્ણી ઈશ્વર છે સાક્ષાત;
શેખપાટ નામે એક ગામ, ત્યાંના લાલજી સૂતાર નામ. ૩૫
પછી છોડ્યો હતો જેણે ફંદ,13 નામ ધાર્યું’તું નિષ્કુળાનંદ;
રામાનંદ ઉપર ઘણી પ્રીત, તેણે એમ વિચારિયું ચિત્ત. ૩૬
રામાનંદના કરતાં વિશેષ, વધ્યો વર્ણીનો મહિમા આ દેશ;
વાત સ્વામીની પાસ ઉચ્ચારું, કરે કાંઈ ઉપાય તો સારું. ૩૭
એવું જાણી લાલજી સુતાર, ગયા તે ભુજનગર મોઝાર;
રામાનંદને કીધો પ્રણામ, ત્યારે સ્વામી બોલ્યા સુખધામ. ૩૮
કહો ભક્ત આવ્યા કેમ આજ? આવ્યો આપનાં દર્શન કાજ;
સુણી સ્વામી બોલ્યા ધરી દયા, તમે લોજમાં કેમ ન ગયા? ૩૯
મયારામ ભટે શું ન કહ્યું? કે શું વચન તે વીસરી ગયું?
આવ્યા છે ત્યાં મોટા મુનિરાજ, ઇચ્છે દર્શન દેવસમાજ. ૪૦
કહે લાલજી મોટા તે કેવા? દત્તાત્રી કે ૠષભદેવ જેવા;
કે શું છે રામચંદ્ર સમાન? રામાનંદ કહે સુણો કાન. ૪૧
જેમ કૃષ્ણ મોટા સરવેથી, તેમ આ છે મોટા વળી એથી;
આ છે અવતારના અવતારી, ઘણું શું કહિયે વિસ્તારી. ૪૨
જેનું ધ્યાન મહામુનિ ધરે, જેનો જશ શેષનાગ ઉચ્ચરે;
એવા મોટાનાં દર્શન મૂકી, કેમ આવ્યા છો કચ્છમાં ચૂકી? ૪૩
જાઓ લોજનગરમાં વિચરો, એવા વર્ણીનાં દર્શન કરો;
સુણી લાલજી ત્યાંથી સિધાવ્યા, લોજમાં હરિદર્શને આવ્યા. ૪૪
સાંભળ્યા હતા વર્ણીને જેવા, દીઠા દૃષ્ટિયે સાક્ષાત તેવા;
દંડવત કર્યા છે પ્રણામ, આવ્યાં પ્રેમનાં આંસુ તે ઠામ. ૪૫
આપ્યો હરિયે આશીર્વાદ એવો, પામો વૈરાગ્ય શુકજી જેવો;
લાલજીને આશીર્વાદ ભાવ્યો, ઘણાં સ્નેહથી શીશ ચડાવ્યો. ૪૬
પછી ભુજમાં બનેલી વાત, તે તો લાલજીયે ભલી ભાત;
મુક્તાનંદની પાસે ઉચ્ચારી, સુણી ઉપજ્યું અચરજ ભારી. ૪૭
ભાવે નિત્યપ્રતિ ભગવાન, મીંઢીઆવળનું કરે પાન;
જમે રોટલો બાજરા કેરો, સાથે મરચાંનો ભુકો ઘણેરો. ૪૮
અભિપ્રાય અંતરમાં એહ, કરવો નિજ દુર્બળ દેહ;
દિશા પશ્ચિમમાં ગામ બહાર, બીજી વાવ છે ત્યાં એક ઠાર. ૪૯
ઘણી વાર ત્યાં આસન કરે, પછી મંદિરમાં પરવરે;
એમ રેચકની14 ક્રિયા કરી, કર્યો દેહને દુર્બળ હરી. ૫૦
લોજથી પશ્ચિમે શીલ ગામ, તહાં કાવડ ફેરવે15 શામ;
વચમાં નદી છે તેને તીર, સાધે જોગકળા નરવીર. ૫૧
એક દેવો અને જુઠો નામ, વાણિયા બેય સદ્ગુણધામ;
મુક્તાનંદે મુક્યા હરિ પાસ, સેવા કરવા સારા હરિદાસ. ૫૨
કરે વર્ણી મનુષ્યચરિત્ર, ક્યારે દિવ્ય ચરિત્ર વિચિત્ર;
તેને કેમ કળી શકે કોઈ, બહુ મોહ પામે જન જોઈ. ૫૩
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
અકળિત હરિની કળા અનેક, કળી ન શકાય કદાપિ કાંઈ એક;
સુર અજ ભવ ઈંદ્ર ભૂલી જાય, કશી ગણતી જનજાતિ16 ત્યાં ગણાય. ૫૪
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજી આચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે ચતુર્થકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભેસિંહનૃપસંવાદે
રામાનંદસ્વામીપ્રતિ પત્રલેખનનામા તૃતીયો વિશ્રામઃ ॥૩॥