॥ શ્રીહરિલીલામૃતમ્ ॥
કળશ ૭
દુર્ગપુરાખ્યસપ્તમકલશપ્રારંભઃ
વિશ્રામ ૧
શાર્દૂલવિક્રીડિતવૃત્ત
જેણે જેતલપત્તને મખ1 કર્યો લાચાર લોલંગરો,
કીધો જજ્ઞ ડભાણમાં વળિ ભલો વૌઠે સમૈયો કર્યો;
જૈને ધર્મપુરે સ્વધર્મ ચલવ્યો વૃત્તાલયે આવિને,
કિધા ઉત્સવ શ્રેષ્ઠ તેહ હરિને વંદું દિલે લાવિને. ૧
પૂર્વછાયો
વિચરવા ગુજરાતમાં, ધરી ઇચ્છા શ્રીધર્મકુમાર;
પાર્ષદ વર્ણિ સંતને, સાથે લેવા કર્યા તૈયાર. ૨
ચોપાઈ
પુછ્યું અભય નરેશને હરિ, વાત ઉત્તમ કુંવરને કરી;
જાણિ બાઇયોનો પ્રેમ અઘાત,2 તેઓને તો પૂછી નહિ વાત. ૩
ચાલવાનો સમય થયો જ્યારે, નાગમાલો મહાભક્ત ત્યારે;
લાવ્યા માણકી સજિ શણગાર, અવિનાશી થયા અસવાર. ૪
બહુ ભાવિક બાઈયો જેહ, તેણે જાણિયું તત્ક્ષણ તેહ;
ગુજરાત ચાલ્યા ગિરિધારી, આવી દર્શને સૌ મળી નારી. ૫
જયા ને લલિતા રાજબાઈ, સોમબાઈ તથા સુરબાઈ;
પાંચુબાઈ અને બાઈ નાન, અમુલાબાઈ પ્રેમનિધાન.3 ૬
મીણબાઈ તથા ખીમબાઈ, એહ આદિક સૌ આવી ધાઈ;
પ્રણમી પ્રભુપદ મન ધારી, અતિ ગદગદ વાણી ઉચ્ચારી. ૭
પ્રભુ દૂર દેશાવર જાશો, ત્યાંના ભક્ત તણે વશ થાશો;
જશે ત્યાં સુખે દિવસ તમારા, જશે શી રિતે દિવસ અમારા. ૮
એમ સૌને પ્રેમાતુર જાણી, વૃષવંશી4 વદ્યા મુખે વાણી;
તમે ધીરજ અંતરે ધારો, નથી તમથી હું દૂર જનારો. ૯
વાસુદેવની મૂર્તિ છે જેહ, જાણો હું જ પ્રત્યક્ષ છું તે;
મૂર્તિ દ્વારાયે હું સુખ દૈશ, તમે અર્પણ કરશો તે લૈશ. ૧૦
માટે આપો રજા રાજી થૈને, વેલા આવશું ગુજરાત જૈને;
એવાં વાલાનાં વેણ વિચારી, બોલી બાઈયો ધીરજ ધારી. ૧૧
શાર્દૂલવિક્રીડિતવૃત્ત
જો જાશો ન પ્રયાણમાં જ કહિયે તો શુક્ન સારો નહીં,
જો જાઓ કહિયે જણાય જનમાં તો સ્નેહ ઓછો સહી;
આજ્ઞા કેમ કરાય જે અહિં રહો મૌને ઉદાસીપણું,
જાશે જીવ કહ્યે કદાપિ ન ગયો માટે કહો તે ભણું.5 ૧૨
ચોપાઈ
એવી સાંભળી સ્નેહની વાણી, કહે કૃષ્ણ કૃપા અતિ આણી;
ગુજરાતમાં છે ઘણું કાજ, નહિ ચાલે ગયા વિના આજ. ૧૩
સારો જોગ જણાશે ત્યાં અમને, ત્યારે ત્યાં હું તેડાવીશ તમને;
એમ ધામિકે6 ધીરજ દીધી, પછી ચાલવા તૈયારી કીધી. ૧૪
દાદા ખાચર આદી અપાર, સાથે લીધા કાઠી અસવાર;
ગયા શ્રીહરિ ઉત્સાહ આણી, ઝીંઝાવદર થૈ કારિયાણી. ૧૫
બરવાળે ગયા બહુનામી, ત્યાંથી ધંધુકે અક્ષરધામી;
અમદાવાદમાં અવિનાશ, થોડા દિવસ વસ્યા નવેવાસ. ૧૬
ગયા જેતલપુર જગદીશ, પછી માતર ગામ મુનીશ;
સોની ગિરધરને ઘેર રહ્યા, રધવાણજ ત્યાં થકી ગયા. ૧૭
પછી જૈને ડભાણ સુપેર, રહ્યા રઘુનાથદાસને ઘેર;
પછી પજ ગયા પરમેશ, ભાળી ભક્તનો ભાવ જનેશ. ૧૮
બચ્ચાભાઈની ખડકીને માળે, કર્યો ઉતારો દીનદયાળે;
બચ્ચાભાઈ ને ભાઈજીભાઈ, લલ્લુભાઈ નમ્યા હરખાઈ. ૧૯
કાનદાસ ને ઝવેરદાસ, બાઈ અવલ આવ્યાં પ્રભુ પાસ;
એહ આદિકે સેવિયા હરી, થોડા દિવસ રહ્યા પ્રભુ ઠરી. ૨૦
ધન્ય ધન્ય તે માણસ જાયાં,7 જેનાં ગ્રંથમાં નામ લખાયાં;
જગની સ્થિતી જ્યાં સુધી થાશે, ત્યાં સુધી તેનાં નામ વંચાશે. ૨૧
પીજથી પ્રભુજી પરવરિયા,8 નડિયાદમાં નાથ વિચરીયા;
ગંગારામ ને મોહનરામ, તેની બનો રહે તે ઠામ. ૨૨
ગંગા રેવા ને ઉતરકુંવરી, ઉતર્યા તેને ઘેર શ્રીહરી;
સારી યુક્તિ થકી કર્યો થાળ, જોઈ ભાવ જમ્યા જનપાળ. ૨૩
કહે શ્રીહરિ આવી રસોઈ, વિના નાગર નવ કરે કોઈ;
વાલે એમ રસોઈ વખાણી, વળી ભાવ ભલો લીધો જાણી. ૨૪
રહે ત્યાં ગંગાદાસ પટેલ, સતસંગી તે સારા થયેલ;
નાતે કડિયા જે કેવળ નામ, એહ આદિકે સેવિયા શામ. ૨૫
એવે અવસરે સાહેબ ચાર, કોઈ આવેલા ગામ મોઝાર;
હતા ગાયકવાડના મિત્ર, જેની બુદ્ધિ તો પરમ વિચિત્ર. ૨૬
તેને જૈ કોઇયે વાત કહી, સહજાનંદસ્વામી છે અહીં;
માન દૈને તેડાવિયા મળવા, હરિવદનની9 વાત સાંભળવા. ૨૭
ત્યારે કોટમાં10 કૃષ્ણ પધાર્યા, સારા સાહેબે શબ્દ ઉચ્ચાર્યા;
ટોપી ઉતારી કીધી સલામ, આપ્યું આસન સરસ તે ઠામ. ૨૮
બેસીને કરવા લાગ્યા વાત, થાય સાહેબ સુણી રળિયાત;11
વળી સાહેબે પુછ્યું વિશેષ, તમે જોયા કિયા કિયા દેશ? ૨૯
કરી શ્રીહરિયે તેહ ઠામ, ભરતખંડની વાત તમામ;
વાત ચાલી વિલાયત12 કેરી, કહી તે પણ કૃષ્ણે ઘણેરી. ૩૦
સુણી સાહેબે શ્રીજી વખાણ્યા, મહાપુરુષ પેગાંબર જાણ્યા;
પુષ્પના ગુરજી ને પુષ્પહાર, લાવી પૂજ્યા પ્રભુ ધરી પ્યાર. ૩૧
પછી આવિયા કુષ્ણ ઉતારે, બીજો દિવસ થયો પછી જ્યારે;
નારાયણદેવનું દેરું જ્યાંય, ગયા શ્રીહરિ દર્શને ત્યાંય. ૩૨
કરી દર્શન ચાલ્યા તે કાળ, ડુમરાલને રસ્તે દયાળ;
ત્યાંની ભાગોળમાં સુણ ભ્રાત, વડ પંચોતરો છે પ્રખ્યાત. ૩૩
પેખી ઓટો રુડો તેની પાસ, બેઠા તે પર શ્રીઅવિનાશ;
આવ્યા દર્શને ત્યાં જનવૃંદ, જ્ઞાનવાત સુણાવી ગોવિંદ. ૩૪
ઘણા જનને થયું એવું જ્ઞાન, આ છે નિશ્ચે પ્રગટ ભગવાન;
સર્વથા13 જેના સંશય ગયા, તે તો શ્રીજીના આશ્રિત થયા. ૩૫
વાલો ત્યાંથી આવ્યા વરતાલ, પરબ્રહ્મ પ્રણત જનપાળ;
જઈ સુતાર વાસણ ઘેર, પ્રભુજી ઉતર્યા શુભ પેર. ૩૬
પૂર્વછાયો
બે દિન વસી વરતાલમાં, ઉમરેઠ ગયા અવિનાશ;
જ્યાં શિવજી જાગનાથ છે, વાલે ત્યાં જઈ કીધો નિવાસ. ૩૭
ચોપાઈ
વિપ્ર મંડળે જાણી તે વાત, આવ્યા છે શ્રીહરિ સાક્ષાત;
ત્યારે નાથને આવ્યા નિરખવા, કેવું ઐશ્વર્ય છે તે પરખવા. ૩૮
પ્રભુને પાયે કીધા પ્રણામ, પાસે બેસીને બોલ્યા તે ઠામ;
મોટા શંકરસ્વામી કહાવ્યા, તેણે પાડાને વેદ બોલાવ્યા. ૩૯
એવું આપ કરો કામ જ્યારે, અમે માનિયે ઈશ્વર ત્યારે;
કહે કૃષ્ણ જે મૂર્ખ જણાય, પાડા જેવા પશુ જ ગણાય. ૪૦
દ્વિજ હોય નિરક્ષર જેહ, લાવી બેસારો આગળ તેહ;
ઉચ્ચરાવું તેને મુખે વેદ, એવો ભાખ્યો ભુધરજીયે ભેદ. ૪૧
હરિશંકર દ્વિજ હતો તહીં, એકે અક્ષર જાણતો નહીં;
તેને આગળ બેસાર્યો આણી, કહ્યું બોલાવો વેદની વાણી. ૪૨
પછી કૃષ્ણે આજ્ઞા કરી એને, વેદ બોલ્ય એવું કહ્યું તેને;
વહે ગંગપ્રવાહ તે જેમ, વેદ બોલવા લાગ્યો તે તેમ. ૪૩
સૌયે શ્રીહરિને તેહ સ્થાન, જાણ્યા શંકરસ્વામી સમાન;
કેટલાએકે નિશ્ચય કીધો, આ તો કૃષ્ણ જ અવતાર લીધો. ૪૪
તેથી શ્રીજીના શિષ્ય તે થયા, બીજા પ્રભુપદ પ્રણમીને ગયા;
વાત ચાલી તે ગામ મોઝાર, આવે દર્શને લોક અપાર. ૪૫
બહુ જન બોલિયા શબ્દ આવો, અમને પ્રભુ નિયમ ધરાવો;
મગાવ્યો ઘડો નીરનો નાથે, છાંટ્યું નીર તે સર્વને માથે. ૪૬
કહ્યું છાંટો આનો ઉડે જેને, જાણી નિયમ ધરાવિયા તેને;
ખેડાવાળ દ્વિજે ઘેર ઘેર, પ્રભુ જમવાને તેડ્યા સુપેર. ૪૭
ગુણગ્રાહી જાણી એહ ગામ, સાત દિવસ વસ્યા ઘનશામ;
ભલું ત્યાં છે જે ભટનું તળાવ, જતા નાવા મનોહર માવ. ૪૮
તે તળાવને પૂર્વ કિનારે, નિત્ય નાતા પ્રભુ બહુ પ્યારે;
જન રંજન14 કરિ જનપાળ, પછી વીચરિયા વરતાલ. ૪૯
ગામ ચાંગે ગયા ગિરધારી, ત્યાંથી મોરજે દેવ મુરારી;
ગઢવી તહાં ગોકળદાસ, પાંચ દિવસ વસ્યા તેને વાસ. ૫૦
તહાં બારોટ અમથો આવ્યા, દાસ જેકણને સાથે લાવ્યા;
મળી સૌયે સારી સજી સેવા, ભાસે ભક્ત ભલા ધ્રુવ જેવા. ૫૧
ગઢવીયે પૂજ્યા રુડી રીતે, ધર્યા પાંચસે રુપૈયા પ્રીતે;
હતું અફીણનું બંધાણ એને, તે તો તરત તજાવીયું તેને. ૫૨
શામે સૌને શિખામણ આપી, આવું બંધાણ ન કરો કદાપિ;
બહુ ખોટું અફીણ બંધાણ, પડે સંકટમાં કદી પ્રાણ. ૫૩
ઉપજાતિવૃત્ત (અફીણના બંધાણ વિષે)
બંધાણ જો થાય અફીણ કેરું, તેને મહાકષ્ટ પડે ઘણેરું;
જો કોઈ કાળે નવ હોય પાસે, તો પ્રાણ તેના પળ માંહિ જાશે. ૫૪
અફીણિયાનો ઇતબાર15 જાય, સાચું વદે સંશય તોય થાય;
જો વસ્તુ બીજો જન ચોરિ જાવે, અફીણિયાનો શિર વેમ આવે. ૫૫
અફીણ મોઢું કડવું કરે છે, શરીરનું શોણિત16 શોષિ લે છે;
નાણાં તણું તો નુકસાન થાય, મુર્ખા વિના કોણ અફીણ ખાય. ૫૬
જો બ્રહ્મહત્યા પુરવે કરેલી, સ્ત્રી બાળહત્યા અથવા થયેલી;
તે પાપ જ્યારે પ્રગટીત થાય, અફીણ બંધાણ જને કરાય. ૫૭
બંધાણીને સાકર દીધી હોય, તે વેચીને ખાય અફીણ તોય;
બીજા નહીં સ્વાદ વધૂ વખાણે, અફીણમાં ઉત્તમ સ્વાદ જાણે. ૫૮
મેવા મિઠાઈ પ્રભુએ કર્યા છે, મનુષ્ય માટે મહિમાં17 ધર્યા છે;
તે મૂકિને જે જન ઝેર ખાય, તો બુદ્ધિ કેવી ગણતાં ગણાય. ૫૯
અફીણથી ખૂબ થતા ખુવાર,18 જણાય લોકો જગમાં અપાર;
ખાંતેથી બીજા જન તોય ખાય, તે પાવકે19 જેમ પતંગ20 ધાય. ૬૦
પરોપકારે શિવ ઝેર પીધું, તથાપિ કંઠે નિજ ધારિ લીધું;
અફીણિયાનું દુઃખડું વિચાર્યું, શું પેટમાં તેથિ નહીં ઉતાર્યું. ૬૧
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
હરિ નિજજન શીશ હેત આણી, કહી ઉપદેશ તણી વિશેષ વાણી;
સુણી જન મનમાંહિ લીધિ ધારી, ગણિ હિતકારી વિવેકથી વિચારી. ૬૨
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિચરોતર-પ્રાંત વિચરણનામ પ્રથમો વિશ્રામઃ ॥૧॥