વિશ્રામ ૩૮
પૂર્વછાયો
કથા અધિક કુંડળ તણી, વળી કહું સુણો વસુધેશ;
કુંડળનો મહિમા વધ્યો, જેથી જગત માંહિ વિશેષ. ૧
શાર્દૂલવિક્રીડિત
જેવું કુંડળ શોભિતું સરસ છે શ્રીકૃષ્ણના કાનમાં,
તેવું કુંડળ નામ ગામ ગણિને ધારે મુની ધ્યાનમાં;
જ્યાં લીલા કરિ છે ઘણી જગદિશે વાસો વિશેષે વશી,
તેની આગળ તીર્થ પુષ્કર તથા કાશીનિ કીર્તી કશી. ૨
વારંવાર વિહાર તત્ર કરિને સર્વત્ર શ્રીજી ફર્યા,
ગંગા તુલ્ય ઉતાવળી નદિતટે જૈ ઠામઠામે ઠર્યા;
સાધ્યો જોગ સધાવિયો મુનિ કને અષ્ટાંગ એ તો સહી,
તેની તુલ્ય ન નર્મદા મહિ નહીં કાલિંદિ કૃષ્ણા નહીં. ૩
કુંડળ ગામના મહિમાની ગરબી
પદ-૧
(‘સખી ગોકુળ ગામના ચોકમાં રે’ એ રાગ)
સુણો સુણો સકળ સતસંગીયો રે,
જાણો તે તો છે જાણવા જોગ; કાંઈ લીલા શ્રીકુંડળની કહું રે.
જ્યાંની જાત્રા કર્યાથી જનજાતના રે,
મટે જનમમરણ મહારોગ... કાંઈ લીલા꠶ ૪
તહાં રહિને રામાનંદસ્વામીયે રે,
દીધી દૈવી જનોને ઉપદેશ... કાંઈ લીલા꠶
વળી શ્રીસહજાનંદ સ્વામીયે રે,
વારે વારે કર્યો વાસ વિશેષ... કાંઈ લીલા꠶ ૫
રસકસના નિયમ અતિ આકરા રે,
હતા સૌ મુનિજનને જેહ... કાંઈ લીલા꠶
કૃપાનાથ ઘણી કરુણા કરી રે,
વ્રત ત્યાં તો તજાવિયું તેહ... કાંઈ લીલા꠶ ૬
જગદીશે જટા ધરી જે હતી રે,
હતો રાખ્યો વિશેષ વૈરાગ... કાંઈ લીલા꠶
કંઠે પારો રાખેલો રુદ્રાક્ષનો રે,
ત્યાં જ કિધો તે વેશનો ત્યાગ... કાંઈ લીલા꠶ ૭
સંત સર્વેને પણ એ જ રીતથી રે,
કંઠી તિલક રખાવ્યાં તે કાળ... કાંઈ લીલા꠶
રીઝ્યા રીઝ્યા રુડાં રાઈ બાઈને રે,
વાલો વિશ્વવિહારીલાલ... કાંઈ લીલા꠶ ૮
પદ-૨
ધન્ય ધન્ય તેહ ગામના જનને રે,
ઘનશ્યામ વિચર્યા ઘેરઘેર, ગુણ ગાઇયે શ્રીકુંડળ ગામના રે.
પ્રભુ જ્યારે જ્યારે ત્યાં પધારિયા રે,
સૌએ સેવા સજી શુભ પર... ગુણ ગાઇયે꠶ ૯
પ્રેમી મામૈયો પટગર ત્યાં વસે રે,
વનમાળી વસ્યા તેને વાસ... ગુણ ગાઇયે꠶
ત્યાં તો સર્વે પ્રસાદિની રજ છે રે,
જેવું વૈકુંઠધામ વિલાસ... ગુણ ગાઇયે꠶ ૧૦
સંઘ સોરઠમાં જાત્રા જે કરે રે,
તે તો કુંડળમાં જાય જરૂર... ગુણ ગાઇયે꠶
લીલા પૂછી પુછીને ત્યાંની સાંભળે રે,
તેના દોષ જાય નાસીને દૂર... ગુણ ગાઇયે꠶ ૧૧
શ્યામે સંતોને જોગ સધાવિયો રે,
તે તો જૈને ઉતાવળીને તીર... ગુણ ગાઇયે꠶
સખા સાથે ત્યાં જળક્રીડા કરી રે,
મુનિનાથ વખાણિયું નીર... ગુણ ગાઇયે꠶ ૧૨
ન્હાય મહાત્મ્ય જાણી આ નીરમાં રે,
તેને નડે નહીં જમજાળ... ગુણ ગાઇયે꠶
બહુનામી સ્વામી એમ બોલિયા રે,
વાલો વિશ્વવિહારીલાલ... ગુણ ગાઇયે꠶ ૧૩
ચોપાઈ
પછી ત્યાંથી ગયા ભગવાન, કારિયાણીએ કરુણાનિધાન;
વસ્તા ખાચરનો દરબાર, રહ્યા રાત જગતકરતાર. ૧૪
બીજે દિવસ હુતાશની આવી, રહ્યા તે દિન ગઢડે સિધાવી;
જીવા ખાચર કેરી રસોઈ, લીધી ભાવ ભલો તેનો જોઈ. ૧૫
કર્યો વળતે દિવસ ફુલદોલ, કરે હરિજન સંત કલ્લોલ;
દાદા ખાચરનો દરબાર, બાંધ્યો હીંડોળો શોભિત સાર. ૧૬
હેતે સંતોએ હરિને ઝુલાવ્યા, પછી રંગના ખેલ રચાવ્યા;
ગાય હરિજન ત્યાં હોરી રાગ, વાજાં અદભુત વાગે અથાગ. ૧૭
ઉપજાતિ (સંબંધાતિશયોક્તિ અલંકાર)
હોરી રમે શ્રીહરિ સંત સંગે, અનેક લોકો નિરખે ઉમંગે;
ગુલાલની જ્યાં ગરદી1 થઈ જે, ઊડી રવીમંડળમાં ગઈ તે. ૧૮
ત્યાં રંગની પૂર્ણ પ્રવાહ ચાલ્યો, ઘેલા નદીમાં મળતો નિહાળ્યો;
આ રક્ત રંગે જળઓઘ જાણો, સમુદ્રમાં તેહ જઈ સમાણો. ૧૯
પછી પ્રભુજી અસવાર થૈને, નાયા નદીમાં સહુ સંગ જૈને;
પેઠા પુરીમાં પ્રભુ નિર્વિનાશ, બેઠા જઈ ઉનડને નિવાસ. ૨૦
તે ભૂપતિયે દિધિ ત્યાં રસોઈ, જમ્યા હરિ ને મુનિ ભાવ જોઈ;
જનો ઘણા દર્શન કાજ આવ્યા, વિજ્ઞાન વાતે સહુને રિઝાવ્યા. ૨૧
તે સંઘ સોતા પ્રભુ પદ્મપાણિ,2 ગયા બિજે વાસર કારિયાણી;
ત્યાંથી જઈ કુંડળમાં કૃપેશ, દીધી રજા સંઘ જવા સ્વદેશ. ૨૨
ચોપાઈ
રામદાસ કરે ભલી વાત, તેને મોકલીયા ગુજરાત;
સંત માનુભાવાનંદ સ્વામી, ગુજરાત ગયા નિષકામી. ૨૩
મુનિનાં બીજાં મંડળ જેહ, દેશ દેશમાં મોકલ્યાં તેહ;
વસ્યા ગઢપુર જૈ પછી વાલો, ગાળ્યો ત્યાં રહી આખો ઉનાળો. ૨૪
મુનિ માનુભાવાનંદ આવ્યા, ગુજરાતથી કેરીયો લાવ્યા;
જમે ભાવ સહિત ભગવંત, જમે શ્રીજીની આજ્ઞાથી સંત. ૨૫
મળી શ્રીપુરના સહુ દાસે, પત્ર મોકલ્યો શ્રીહરિ પાસે;
આંહીં કેરીયો પાકી અત્યંત, પણ જમતા નથી તેહ સંત. ૨૬
આજ્ઞા આપની આવશે જ્યારે, જમશે સંત કેરીયો ત્યારે;
પ્રભુએ એવો વાંચીને પત્ર, લખી મોકલ્યું સંતને તત્ર. ૨૭
હરિભક્ત આપે હેત ધારી, કેરી જમજો છે આજ્ઞા અમારી;
સંતે વાંચીયો પત્ર તે પ્રીતે, જમ્યા કેરીયો તે યોગ્ય રીતે. ૨૮
ઉપજાતિ (તપ વિષે)
સંતો કરે છે તપ તીવ્ર એવું, અંતે ચહે અક્ષરધામ લેવું;
રીઝાવવા શ્રીહરિને ચહે છે, સ્વદેહથી દુઃખ ઘણાં સહે છે. ૨૯
જેવું રખાવે વ્રત તેહ રાખે, નહીં પળે એવિ ગિરા3 ન ભાખે;
આજ્ઞા થકી અંગ કરે જ ચૂરા, સંગ્રામમાં જેમ મરાય શૂરા. ૩૦
ત્યાગિ થશે જેહ વિરાગહીન,4 રહે રસાસ્વાદ વિષે જ લીન;
ખાવાનું ખૂણે જઈ છાનું ખાય, તેનાથિ તે શું નિયમો પળાય. ૩૧
શાલિની
સંતાઈને નારિને જે નિહાળે, સંતાઈને ખાય કોઈ કાળે;
સંતાઈને શિષ્ય મર્તાં રુવે છે, તે તો સર્વે શ્રીહરિ તો જુવે છે. ૩૨
ઉપજાતિ
સંસારના દુઃખથિ સાધુ થાય, પૂરેપૂરો ધર્મ નહીં પળાય;
જાણે જતી થૈ મનમાન્યું ખાશું, અંતે મરી અક્ષરધામ જાશું. ૩૩
એવું નથી અક્ષરધામ સોંઘું, મહાતપે તે મળવાનું મોંઘું;
સંતો હતા અક્ષરવાસિ સિદ્ધ, પ્રભુ રિઝાવા તપ તીવ્ર કીધ. ૩૪
દેહાભિમાની પ્રભુધામ પામે, બને નહીં તે કદિ બેય કામે;
ચુસે મુખે શેલડિ અન્ન ખાય, તો બેયનો સ્વાદ જરૂર જાય. ૩૫
જે દેહનું પોષણ પૂર્ણ ઇચ્છે, પ્રભુનિ આજ્ઞા નહિ કાંઈ પ્રીછે;
ભલે લિધો હોય વિરાગિ વેશ, તથાપિ તેને નહિ લાભ લેશ. ૩૬
જમી રમીને જતિ થાય જાડો, પખાલિનો જેમ પળાય પાડો;
સજે નહિ તે ગુરુદેવ સેવા, તૈયાર તે અક્ષરધામ લેવા. ૩૭
વર્ણી કહે સાંભળ ભૂપભ્રાત, પ્રસંગ પામી કહિ એહ વાત;
શ્રીજી તણા આશ્રિત સંત જે છે, ત્યાગી ભલા તીવ્ર તપસ્વિ તે છે. ૩૮
ચોપાઈ
રહે ગઢપુરમાં ગિરધારી, કરે દર્શન સૌ નરનારી;
રથજાત્રા તણો દિન આવ્યો, તેનો ઉત્સવ સરસ કરાવ્યો. ૩૯
જાણે રથમાં બેઠા હરિરાય, એવાં સર્વને દર્શન થાય;
જેવું અક્ષરધામ પ્રકાશે, એવો અક્ષરઓરડો ભાસે. ૪૦
થાય કોઈને જોઈ સમાધી, ટળે તેની તો સર્વ ઉપાધી;
જેવા અક્ષરધામના વાસી, એવા પેખે પ્રગટ અવિનાશી. ૪૧
તેમાં ભાસે નહીં કાંઈ ભેદ, ગુણ ગાય જેના ચાર વેદ;
વસે જ્યાં મુનિ ને મુનિરાય, ત્યાં જ અક્ષરધામ જણાય. ૪૨
સતસંગીયો લે એવું સુખ, પણ જાણે ન જન જે વિમુખ;
સતસંગીની પદરજ લૈને, શિવ બ્રહ્મા ધરે શીશ જૈને. ૪૩
ચંદ્રબિંબને જળજંતુ જેમ, જાણે પોતા જેવો પ્રાણી તેમ;
સતસંગીને એ જ પ્રમાણે, જીવ માયાના નિજ તુલ્ય જાણે. ૪૪
કૃષ્ણજન્મ તણો દિન આવ્યો, ત્યારે ઉત્સવ સરસ કરાવ્યો;
હરિજન બહુ દર્શને આવ્યા, સમૈયો કરી ઘેર સિધાવ્યા. ૪૫
વળી એક સમે કૃપાનાથ, લૈને સંતના મંડળ સાથ;
ગઢપુરથી પ્રભુ પરવરિયા, બહુ સોરઠ દેશમાં ફરિયા. ૪૬
ફરતાં ફરતાં તેહ કાળે, ગયા ગિરધર ગામ પંચાળે;
ઝીણાભાઈના દરબારમાંય, થોડા દિવસ રહ્યા હરિ ત્યાંય. ૪૭
ગયા માણાવદર મહારાજ, દૈવી જીવનું કરવાને કાજ;
ત્યાંના ભૂપે કર્યું સનમાન, રાખ્યા ભાવ કરી ભગવાન. ૪૮
જાળિયે ગામ જીવન ગયા, ત્યાંના દાસ ઉપર કરી દયા;
ઉતર્યા હીરાભાઈને ઘેર, તેણે સેવા સજી સારી પેર. ૪૯
હીરા ઠક્કરને કહે હરી, મુજ અંગે કસર છે ખરી;
માટે આ ગામમાં એક માસ, કરવો છે અમારે નિવાસ. ૫૦
માટે એકાંતનું ઘર ક્યાંઈ, તમે ગોતી જુઓ ગામમાંઈ;
ભક્ત પોતા તણું ઘર જેહ, ઉત્તરાભિમુખ હતું તેહ. ૫૧
વળી વાડો હતો તેની પાસે, આપ્યું તે ઘર વસવાને વાસે;
આપ્યો ઢોલિયો આપી તળાઈ,5 બીજો સામાન પણ સુખદાઈ. ૫૨
માવે માનુષી ચેષ્ટા તે કીધી, અંગે જ્વરની6 દશા ધરી લીધી;
ભગુજી નાજો જોગીયો જાણ, ત્રીજા વર્ણી મુકુંદ પ્રમાણ. ૫૩
સજે શ્રીજીની સેવા તે સારી, ઘણાં જોવા આવે નરનારી;
કૃપાનાથને જોવાને કાજ, આવ્યા દૂરથી સંતસમાજ. ૫૪
જનમન તણા સંકલ્પ જેહ, કેવા માંડ્યા કૃપાનાથે તેહ;
કહે મુક્તમુની જોડી હાથ, કહેશો મનના ઘાટ નાથ. ૫૫
થાય તે જનનો ઉપહાસ,7 ત્યારે કોણ આવે તમ પાસ?
મન મર્કટ તુલ્ય ગણાય, એની વાત ઉઘાડી ન થાય. ૫૬
સુણી શ્રીજીએ લીધું વિચારી, ઘાટ કહેવાની વાત વિસારી;
બાઇયો હરિભક્ત કહાવે, રસોઈનો તે સામાન લાવે. ૫૭
સાંગા બાબરિયા તણી નારી, નામ રતન જેની મતિ સારી;
હીરાભક્તની સ્ત્રી કલુબાઈ, તે તો પરમ પવિત્ર ગણાઈ. ૫૮
નારી કાંથડ બાબરિયાની, નામે કુંવર્યબાઈ તે જ્ઞાની;
નગા બાબરિયાની સુધરમા, જાણો નામ જેનું બાઈ પરમા. ૫૯
બાઇ સોની જેનું નામ પ્રેમ, ગલુબાઈ તે સુતાર તેમ;
એહ આદિક બાઇયો આવે, જે જે જોઈએ તે ચીજ લાવે. ૬૦
અન્ન તો ન જમે અવિનાશ, અગિયાર કર્યા ઉપવાસ;
નવ ઉઠાય ને ન ચલાય, નાવા ઉપાડીને લઈ જાય. ૬૧
કાળના કાળ જે કહેવાય, એવી લીલા કરે હરિરાય;
જનમન કેવો નિશ્ચે રહે છે, એવી લીલા મિષે જોઈ લે છે. ૬૨
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
અસુરહૃદય મોહ ઊપજાવા, નિજજનને મન પ્રીતિ પૂર્ણ થાવા;
વિધવિધ કૃતિનાં કરે ચરિત્ર, શ્રુતિ સુણતાં જન થાય છે પવિત્ર. ૬૩
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિજાળિયાગ્રામે-સ્વદેહેજ્વરધારણનામ અષ્ટત્રિંશો વિશ્રામઃ ॥૩૮॥