કીર્તન મુક્તાવલી
ઇતિહાસ
(૧) સ્વામિનારાયણ સ્વામિનારાયણ સ્વામિનારાયણ સત્ય રે
એક વખત મહારાજે એમને આદેશ આપ્યો કે આ દાદાની બહેનો, લાડુબા ને જીવુબા ગૃહસ્થાશ્રમમાં છે, છતાં ત્યાગીના નિયમો પાળે છે. અમારું બહુ ખોટું દેખાડે છે, માટે એમને સમજાવો. બંને બહેનો કોઈ પુરુષનું મુખ જોતી નહોતી તેથી વચમાં પડદો નાખીને કવિરાજ બહેનોને ગૃહસ્થના ધર્મની વાતો સમજાવવા લાગ્યા.
શાંતિથી સાંભળ્યા પછી બંને બહેનોએ કવિને કહ્યું, “આ દેહની શોભા આત્મા વડે છે. આત્માને લીધે દેહ હાલે છે, ચાલે છે, ક્રિયા કરે છે. આત્મા વગર દેહની કિંમત નથી. તમે આ સારાં વસ્ત્રાભૂષણો પહેરો છો, પણ તમારામાં કોઈને મોહ થાય તો એ પાપ કોને લાગે? માટે આ રજોગુણ છોડીને, સાત્ત્વિકભાવે ભગવાનની ભક્તિ કરો.”
બંને બહેનોની આ દિવ્ય વાણીથી લાડુદાનજીને અંતરમાં ચોટ લાગી. મહારાજ પાસે આવી વસ્ત્રાભૂષણો ઉતારી દીધાં. સાધુ બનાવવા વિનંતી કરી. મહારાજે એમને દીક્ષા આપી, શ્રીરંગદાસ એવું નામ પાડ્યું. કવિરાજ સંતપંક્તિમાં ભળ્યા.
શ્રીરંગદાસજી પોતાની કવિત્વ શક્તિથી અને રમૂજી સ્વભાવથી મહારાજને હંમેશાં પ્રસન્ન રાખતા, તેથી મહારાજ એમને ‘બ્રહ્માનંદ’ કહીને પણ સંબોધતા.
સાધુ દિક્ષા ગ્રહણ કર્યા બાદ સ્વામી વિચાર કરવા લાગ્યા કે જગતથી વૈરાગ્યા પામીને મહારાજની સેવામાં કેવી રીતે અખંડ જોડાવું. વળતે દિવસે પોતાના નિત્યક્રમ પછી મહારાજ સૂતા હતા ત્યાં અક્ષર ઓરડીના બારણા તરફ આવીને, સીતાર લઈને મંગલ પ્રભાતમાં કીર્તન લલકારવા લાગ્યા. બધા સાધુ અને હરિભક્તોએ સુંદર રાગપ્રવાહનું કીર્તન સાંભળતાં નજીક આવીને સ્વામીના કીર્તનનો ઉપદેશ અંતરમાં ઉતારવા લાગ્યા. બ્રહ્માનંદ સ્વામીએ પહેલાંનાં કીર્તનો ‘શ્રીરંગદાસ’ નામથી રચ્યાં છે તેમાંનું આ એક છે.
History
(1) Swāminārāyaṇ Swāminārāyaṇ Swāminārāyaṇ satya re
After a few days, Maharaj requested Ladudanji to speak with Dada Khachar’s sisters. He explained that Dada’s sisters, Laduba and Jivuba, were married, yet they lived according to the celibate rules of sadhus. Maharaj further added that their behaviour reflected badly on upon him. So saying, Maharaj asked Ladudanji to go and persuade the sisters to marry and live as normal householders.
Jivuba and Laduba had a vow not to look at men other than Maharaj, and so when Ladudanji went to meet them, he arranged for a curtain to be placed between the sisters and himself. After the curtain was arranged, Ladudanji began to explain to them that it was their responsibility as lay-people to get married.
The sisters listened to the poet calmly. After hearing him out, they replied, “The body appears charming because of the soul within. It is the soul that makes the body move, walk and talk. Without the soul, the body has no value.”
So saying, the sisters continued, “You adorn yourself with beautiful clothes and ornaments, but if someone is attracted towards you because of your looks, who will be responsible for that sin? It will be none other than you. Therefore, give up your flashy lifestyle and lead a virtuous life, a life full of bhakti.”
Ladudanji was deeply touched by the sisters’ divine words and immediately went to Maharaj and gave up his rich clothes and ornaments. He then asked Maharaj to make him a sadhu, so Maharaj initiated him into the sadhu-fold and gave him the name Shrirangdas. However, his name soon changed to Brahmanand, literally meaning divine joy, because his cheerful nature and poetic skills never failed to bring a smile to Maharaj’s face.
After joining the sadhu-fold, Swami started to think how he should serve Maharaj and fully detach himself from the world and his personal status. Early next morning, he completed his morning rituals and came to Akshar Ordi where Maharaj was still asleep. He sat by the doorstep and pulled the strings of his sitar to sing this melodious early morning kirtan. All the sadhus and devotees heard this pleasant tune and voice and gathered around Akshar Ordi to hear and understand the divine message of the newly initiated sadhu. This kirtan is regarded as one of the very first by Shri Rangdasji.
