કીર્તન મુક્તાવલી
ઇતિહાસ
(૧) વાતલડી રો’ ને રાતલડી વા’લા પૂછું એક વાતલડી
એક વખત, શ્રીજી મહારાજ મધરાત્રીએ છૂપીને એકલા ચાલી નીકળ્યા. સવારે જાગતાં પાર્ષદો અને શ્રીજીના સખાઓને ખબર પડી કે મહારાજ એકલા જ ચાલી નીકળ્યા છે. બ્રહ્માનંદ સ્વામી અને સુરા ખાચર મહારાજને ખોળવા સાબદા થયા. મહારાજ તો ચાલીને લીમલી ગામે પહોંચ્યા. અહીં સગરામ વાઘરીનું ઝૂપડું હતું.
સગરામ નીચ જાતી હોવા છતાં મુક્તાનંદ સ્વામી દ્વારા સત્સંગ થયો. સત્સંગનો રંગ લાગ્યા પછી તો એનું શુદ્ધ જીવન બ્રાહ્મણોને પણ શરમાવે તેવું થઈ ગયું. ગરીબ હોવા છતાં પડી વસ્તુ પર પોતાની નજર ન જાય અને કોઈની વસ્તુ લેવાનો સંકલ્પ પણ ન થાય એવો સગરામ મહારાજના માળાના મણકામાં આવી ગયો. સગરામને ઘણા વખતથી એક સંકલ્પ રહી ગયેલો કે મહારાજ તેના ઝૂપડામાં પધારે. પણ જ્યાં સંકલ્પ થાય અને બીજો સંકલ્પ થાય કે મહારાજને વળી ઝૂપડામાં કેવી રીતે પધરાવવા? ક્યા કીડી અને ક્યાં કૂંજર?
મહારાજ તો ભક્તના ભાવના ભૂખ્યા હતા. એટલે જ સગરામનો સંકલ્પ પૂરો કરવા જ એકલા ચાલી નીકળેલા. મહારાજે ઝૂપડીનુ બારણું ખખડાવ્યું. સગરામે ખોલ્યું અને જોયું તે ભગવાન સાક્ષાત્ પોતાના આંગણે આવી પહોંચેલા. એના આનંદનો પાર ન રહ્યો. મહારાજ કહે, “ઝર કરીને અમને સંતાડો. એક સાધુ અને એક કાઠી અમારા પીછે પડ્યા છે.”
સગરામ કહે, “હું તમને ક્યાં સંતાડું? મારા ઝૂપડામાં સંતાવાની જગ્યા નથી. પણ મારા ભાઈ શાદુલના ઘરમાં કોઠી છે તેમાં સંતઈ જાવો.” મહારાજ વાડને ઓળંગીને શાદુલના ઘર તરફ જતાં હતા ત્યાં તેમની એક મોજડી નીકળી ગઈ. સગરામે ભગવાનના ચરણારવિંદની પ્રસાદીના મોજડી જાણી તે મોજડી લઈ લીધી અને મહારાજને કહ્યું, “તમારી બીજી મોજડી પણ આપો, નહીં તો હું બધાને કહી દઈશ કે તમે અહીં છૂપાયા છો.” આમ મહારાજની બંન્ને મોજડીઓ સગરામે લઈ લીધી.
બ્રહ્માનંદ સ્વામી અને સુરા ખાચર મહારાજની ભાળ કાઢતાં અહીં આવી પહોંચ્યા. સગરામને પૂછ્યું, “અમને ખાતરી છે કે મહારાજ અહીં જ પધાર્યા છે. અમને કે’ કે મહારાજ ક્યાં સંતાઈ ગયા છે?” સગરામ કહે, “મારા ઘરમાં નથી. ખાતરી કરવી હોય તો જોઈ લ્યો.” બ્રહ્માનંદ સ્વામીએ તપાસ કરી પણ નાની ઝૂપડીમાં મહારાજ જોયા નહીં. પછી તો બ્રહ્માનંદ સ્વામી શાદૂલના ઘરમાં તપાસ કરવા ગયા. બધે જોયું પણ મહારાજ મળ્યા નહીં. સુરા ખાચર અને બ્રહ્માનંદ સ્વામી વિચક્ષણ હતા અને શાદુલને કહ્યું, “શાદુલ, મહારાજની સુવાસ તારા ઘરમાં આવે છે. નક્કી મહારાજ અહીં જ છે.”
આમ, બ્રહ્માનંદ સ્વામી અને સુરા ખાચરે બહાર ખાટલો ઢાળીને વાટ જોવા લાગ્યા કે મહારાજ કેટલું છૂપીને રહેશે? મહારાજને પણ ઢાંકેલી કોઠીમાં અકળામણ થવા લાગી. શ્વાસ લેવો વસમો પડ્યો. ત્યાં તો સગરામ અને શાદુલનાં ઘરવાળાં દાતરડાં લઈને ખેતરે જવા તૈયારી કરી. મહારાજ કહે, “અમે પણ તમારા ખેતરે આવીએ. અમને દાતરડું આપો.” કોઠીમાં સ્ત્રીનાં વસ્ત્રો હતાં તે મહારાજે પહેરી લીધાં અને બાઈ સાથે ચાલવા માંડ્યાં. બહાર નીકળ્યા ત્યારે સુરા ખાચરને ત્રણ બાઈ જોઈને નવાઈ લાગી. ભાઈઓને પૂછ્યું, “આ તમારાં ઘરવાળાં સાથે ત્રીજી બાઈ કોણ છે?”
શાદુલ કહે, “ત્રીજી બાઈને પતિ નથી.” આ સાંભળી મહારાજે બુરખો કાઢી અને હસવા લાગ્યા.
બ્રહ્માનંદ સ્વામીએ આ દિવ્ય લીલા ભાળીને કીર્તનની કળીઓ સરી પડી. તેમાં બ્રહ્માનંદ સ્વામી લખે છે કે ‘ધન્ય તમારી છાતલડી’. ભક્તના મનોરથ પૂરા કરવા સ્ત્રીનાં વસ્ત્ર પહેરી શકે તે ભગવાન સીવાય કોણ કરી શકે? અને કોણી એવી હિંમત પણ ચાલે?
History
(1) Vātalḍī ro’ ne rātalḍī vā’lā puchhu ek vātalḍī
Once, during his travels, Shriji Maharaj separated from the group in the middle of the night. All the devotees awoke to find Maharaj missing and wondered where he could have gone. Brahmanand Swami and Surakhachar went out to search for Maharaj. Maharaj walked the night to arrived in Limli village where the devotee Sagram Vaghari lived. He belonged to a low caste; however, after having attained satsang, his conduct surpassed even that of brahmins. Sagram often wished that Maharaj would bless his hut; however, he erased those wishes thinking Maharaj would ever grace a hut. Besided, he thought how he could ever serve Maharaj with his meager means. Maharaj, however, was hungry for devotees’ love, not comforts and conveniences. Maharaj had indeed separate from his entourage to give darshan to Sagram and bless his hut.
Maharaj arrived at Sagram’s hut and knocked on the door. Sagram opened to find Maharaj standing at the door. His joy knew no bounds. Maharaj said, “Please hide me somewhere! One sadhu and one kāthi are following me.”
Sagram said, “Where can I hide you? My house is too small and I do not have any hiding places. Go to my brother Shadul’s house. He has a large grain vessel (barrel) where you can hide. Maharaj quickly tried to climb over the fence to Shadul’s house but one of his sandals came off. Sagram took the sandal and said, “Give me your other sandal as well or else I will tell everyone that You are here.”
In Maharaj’s childhood, when Dharmadev’s family was going from Chappaiya to Ayodhya, the boatman had said, “Let me wash your feet, only then will I let you sit in my boat.” Sagram did the same as he knew of that story. Maharaj quickly dropped off the other sandal and went to Shadul’s house and hid in the large grain vessel.
Brahmanand Swami and Sura Khachar arrived and asked Sagram, “We’ve heard that Maharaj is at your home. Where is he? Show us!” Sagram said, “He is not in my house. Come and have a look for yourselves.” They searched the small house but could not find Maharaj anywhere. Then they searched Shadul’s house but could not find him there either. Brahmanand Swami and Sura Khachar were very clever. Brahmanand Swami said, “Shadul! I can smell Maharaj’s scent in the air in these premises. Regardless of what you say, Maharaj is definitely here.”
Saying that, he and Sura Khachar sat on the bed outside the house, knowing Maharaj would not stay hidden for long. The night passed. Without proper ventilation, Maharaj got stifling in the large vessel. He thought, “What shall I do now?” He saw women’s clothes in the vessel and wore them, posing himself as a woman. The wives of Shadul and Sagram were in the house. Maharaj sat between them. Both ladies said, “Now we have to go to clear weeds in the farm.” Saying this they wrapped a sickle in a piece of cloth and put it on their head, ready to leave. Maharaj said, “I also want to come to the farm. Give me a sickle and a piece of cloth.”
Shadul’s wife gave Maharaj a sickle and a rolling pin wrapped in a piece of cloth. Maharaj in Mohini’s form (Vishwa-Mohini avatār) walked between the two ladies, veiling his face and placing the wrapped piece of cloth on his head. Seeing them, Sura Khachar asked the brothers, “The ladies in the rear and front are your wives but whose is in the middle?” Shadul replied, “That lady does not have a husband.” Hearing this, Maharaj lifted the veil off his face and burst out in laughter.
For the salvation of devotees, Maharaj had performed this divine lilā. Brahmanand Swami, observing Maharaj’s divine lilā, wrote a kirtan recounting this incident. In this kirtan, he write “dhanya tamāri chhātaldi” meaning: You are so bold as to wear a woman’s - something no other man would do - only to fulfill your devotees wishes.
