કીર્તન મુક્તાવલી
નિરૂપણ
(૧) અનુભવી આનંદમાં ગોવિંદ ગાવે રે
બ્રહ્મસ્થિતિ કરવા ભરતખંડમાં મોકલ્યા છે
રાત્રે નવ વાગે ઉત્તરાયણ પૂજનનો કાર્યક્રમ થયો. સ્વામીશ્રી કહે, “સત્પુરુષના સમાગમથી કાયમ બળ રહે છે. આંટા મારે, ફરે, તે ઘમાઘમ. આવો એક દિવસ ઊજવી લઈએ તો આખા વર્ષનું ભાથું. પાંચ-પંદર શિલિંગ ખોટા કરીને, રજા લઈને પણ લાભ લઈ લેવો. પ્રત્યક્ષભાવ રાખવો; પરોક્ષ ન માનવા. સત્સંગ એવો કરવો કે જીવમાં ભગવાન પધરાવાઈ જાય.”
પછી ‘અનુભવી આનંદમાં ગોવિંદ ગાવે રે...’ એ પદ બોલ્યા. તે ઉપર વાત કરી:
“આમાં શું આવ્યું? બ્રહ્મ થઈને પરબ્રહ્મને જુએ ને જાણે. આપણે બ્રહ્મરૂપ થાવું છે; દેહભાવ ટાળવો. શબ્દ લાગી જાય; ‘અક્કલ નથી’ એમ કહો, તો લાગે. માટે દેહભાવ ટાળવો.
“જાગા સ્વામીને ગુણાતીતાનંદ સ્વામીએ કહેલું કે, ‘વરતાલ જાઉં છું, પણ તમારું અપમાન કરે તે ઠીક નહિ.’ તો જાગા સ્વામી કહે, ‘કહેશે તો દેહને કહેશે, જાતિને કહેશે, સ્વભાવને કહેશે. મારે શું?’ ત્યારે ગુણાતીતાનંદ સ્વામી કહે, ‘આવો ઠરાવ કર્યો હોય તો ચાલ્યા આવો.’ આપણે પણ આવો ઠરાવ કર્યો હોય તો વાંધો નહિ.
“ગામ વચ્ચે કૂવો હોય તેને ઊંડો કહે કે છીછરો, પણ પાણી ભરનારા બે દેગડા ઘમકાવીને ભરી જાય. તેમ આપણે આવું જ્ઞાન શીખી લેવું, તો આનંદના ફુવારા છૂટે. અપમાન કરે તેને ઘરેણું પહેરાવ્યું માને, ખોટું ન લાગે. બ્રહ્મની સ્થિતિ આવે ત્યારે આત્મનિષ્ઠા આવે. ખાવા-પીવાનું તો સૌને મળે છે, પણ બ્રહ્મસ્થિતિ કરવા ભરતખંડમાં મોકલ્યા છે. શાક લેવા ગયા, પૈસા દઈ દીધા, પછી બે મૂળા ખેંચ્યા તેના કાંઈ પૈસા દેવાના ન હોય. તેમ આપણે બે મૂળા ખેંચવા. તે શું? તો સત્પુરુષનો સમાગમ કરવો...”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ભાગ ૩]
Nirupan
(1) Anubhavī ānandmā Govind gāve re
At 9pm, the program for pujan of the Uttarayan day commenced. Yogiji Maharaj said, “One’s strength remains full by associating with the Satpurush (doing his samāgam). One who wanders here and there is called ghamāgham (does not gain anything). If we celebrate one day like this, then it becomes useful for the whole year. Even if we lose 5 or 15 shillings, one should take off from work and take advantage of this association. One should maintain the feeling that God is present, never absent. One should practice satsang in such a way that God is installed in one’s heart.”
Then, Swamishri sang ‘Anubhavi ānandmā Govind gāve re...’ and spoke:
“What was mentioned here? One who becomes brahma(rup) sees Parabrahma and knows him. We have to become brahmarup and eradicate the sense that one is the body. We are easily offended by words: ‘He has no sense.’ If someone said that to us, we would be affected. Therefore, eradicate the sense that one is the body.
“Gunatitanand Swami told Jaga Swami, ‘I am going to Vartal, but it is not proper for them to insult you (if you come with me).’ Jaga Swami replied, ‘If they insult me, they will insult my body, my kind, my swabhāvs. What’s it to me? (What does it matter to my ātmā?)’ Gunatitanand Swami said, ‘If you are prepared like this, then come with me.’ We have to prepare ourselves like this.
“If there is a well in the middle of the village, it does not matter if it is deep or shallow. People will come and fill their pots. Similarly, we should learn this gnān, then fountains of joy would flow in one’s heart. If one is insulted, then one feels they were adorned with gold and would not feel hurt. When one attains the state of brahma, then one develops ātma-nishthā. Everyone has food and water; but you have been sent to achieve the state of brahma. If one is sent to buy vegetables and one pays, then if one pulls two radishes, one does not need to pay for them. Similarly, we should pull two radishes. What is that? Do the samāgam of the Satpurush.”
[Brahmaswarup Yogiji Maharaj: Part 3]
નિરૂપણ
(૨) અનુભવી આનંદમાં ગોવિંદ ગાવે રે
બ્રહ્મ થઈ પરબ્રહ્મને જુએ તે જાણે રે
સં. ૧૯૫૩, જૂનાગઢ. એક વખત શાસ્ત્રીજી મહારાજે ભગતજીને પ્રશ્ન પૂછ્યો, “બ્રહ્મરૂપ થયેલા સંતનાં જે દર્શન તે ભગવાનનાં દર્શન તુલ્ય છે – એમ વચનામૃતમાં ઘણે ઠેકાણે કહ્યું છે, ત્યારે એવા સંતનાં દર્શન થયા પછી એને આત્મામાં સ્થિતિ કરી દર્શન પામવાની શી જરૂર છે?”
સ્વામીશ્રીનો આ પ્રશ્ન સાંભળીને ભગતજી બે ઘડી તો તેમના તરફ કરુણાદૃષ્ટિએ જોઈ રહ્યા અને પછી વાત કરી, “સાધુરામ! એ જે બહાર દર્શન થાય છે તે તો અનંત જન્મનાં સાધનના ફળરૂપે થાય છે. પરંતુ એ મૂર્તિને આત્મામાં પ્રગટ કરી અને તેના જ સામી દૃષ્ટિ અખંડ રહે એ સિદ્ધદશા છે. શ્રીજીમહારાજે પણ મોટેરા મોટેરા મુક્તોને કેમ વર્તવું જોઈએ તે વાત કરતાં કહ્યું, ‘જ્યારે ઇન્દ્રિયો-અંતઃકરણની જે વૃત્તિ છે તે પાછી વળીને સદા હૃદયને વિષે જે આકાશ તેને વિષે વર્તે છે, ત્યારે તે અતિ પ્રકાશમાન તેજને વિષે ભગવાનની મૂર્તિ દેખાય છે.’ એવી રીતે ઇન્દ્રિયોની વૃત્તિઓ પ્રતિલોમ થઈને મૂર્તિને વિષે અખંડ રહે ત્યારે સિદ્ધદશા થઈ કહેવાય.
“શ્રીજીમહારાજે આ જ વચનામૃતમાં આગળ કહ્યું છે, ‘એ સ્વરૂપને તમે પણ દેખો છો. પણ તમારા પરિપૂર્ણ સમજ્યામાં આવતું નથી.’ એટલે એ સ્વરૂપને દેખ્યું એટલે યથાર્થ સમજાયું એમ ન માનવું. જ્યારે એ સ્વરૂપ અંતરમાં પરિપૂર્ણ દેખાશે ત્યારે જ ઇન્દ્રિયોની વૃત્તિઓની બાહ્યવૃત્તિ ટળી જશે અને અખંડ અંતર્દૃષ્ટિ વર્તશે. એને સાક્ષાત્કારની સ્થિતિ કહીએ. મુક્તાનંદ સ્વામીએ કહ્યું છે, ‘બ્રહ્મ થઈ પરબ્રહ્મને જુએ તે જાણે રે’.
“આમાં પણ એ પ્રગટ મૂર્તિને પોતાના અંતરમાં જે જુએ તે જ તેને યથાર્થ જાણે તેમ કહ્યું છે. માટે દેહ છતાં કે દેહ મૂકીને પણ, એ સ્થિતિ કર્યે જ છૂટકો છે. એવી સ્થિતિવાળા કૃપાનંદ સ્વામી, સ્વરૂપાનંદ સ્વામી, નિત્યાનંદ સ્વામી વગેરે હતા.”
એટલી વાત કરીને પછી બોલ્યા, “શાસ્ત્રવાદીઓ અથવા પંડિતોમાં કોઈકને જ આ વાત સમજ્યામાં આવે છે. બીજાને તો ગમ જ પડતી નથી. માટે આપણે તો ‘મહાજનો યેન ગતઃ સ પન્થાઃ’ એમ કરવું. મોટાપુરુષના વચનમાં વિશ્વાસ એ જ મોટામાં મોટું સાધન સાક્ષાત્કાર સ્થિતિ પામવાનું છે.” એટલી વાત કરીને ભગતજી પોતાને ઉતારે પધાર્યા.
[બ્રહ્મસ્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ: ૧/૧૮૬]
Nirupan
(2) Anubhavī ānandmā Govind gāve re
One Who Identifies One’s Form as Brahma Knows Parabrahma
Samvat 1953, Junagadh. Shāstriji Mahārāj once asked Bhagatji Mahārāj, “The darshan of a Brahmaswarup Sant is equivalent to the darshan of Bhagwān – such is stated in the Vachanāmrut many times; therefore, why is it necessary to achieve a state of ātmā-realization and experience Bhagwān in one’s heart if one has attained the darshan of a Brahmaswarup Sant?”
Hearing this question, Bhagatji simply gave Shāstriji Mahārāj a compassionate look for a few minutes. He then said, “Sadhurām, the external darshan of the Sant is the fruit of one’s spiritual endeavors from countless births. However, to experience that [external] murti into one’s heart constantly is an elevated state. Shriji Mahārāj has told senior among the sādhu-muktas, ‘When the inclination of the indriyas and antahkaran constantly remains withdrawn in one’s heart, one sees Bhagwān’s murti within the radiant light.’ In this way, when the inclination of the indriyas are retracted and remain focused on Bhagwān’s murti, that should be known as having achieved an elevated state.
“Shriji Mahārāj has explained in this Vachanāmrut [Gadhadā II-13], ‘In fact, you also see this form of Bhagwān, but you do not fully comprehend it.’ So do not think that, since you have seen the [external] form, you have understood it thoroughly. When you see that form completely in your heart, the tendency of the indriyas to remain on external objects will terminate and instead will remain constantly within. That is known as the state of sākshātkār. Muktānand Swāmi wrote: ‘Brahma thai Parabrahmane jue te jāne re’ – One who sees Parabrahma having identified one’s form as Brahma knows Parabrahma.
“In this way, one who sees the [external] manifest form of Bhagwān [internally] within one’s heart knows Bhagwān thoroughly. Therefore, either in this very physical body or after one leaves the physical body, the only option is to achieve this state. Krupānand Swāmi, Swarupānand Swāmi, and Nityānand Swāmi, etc. had achieved that state.”
Then, Bhagatji Mahārāj added, “Among those who debate over scriptures or the pundits who study them, only a few can understand this. Others have no understanding in this matter. Therefore, for us, we should follow the path of the great. Having faith in the words of the Motā-Purush is the greatest means to achieving sākshātkār.” Bhagatji Mahārāj left for his residence after answering Shāstriji Mahārāj’s question.
[Brahmaswarup Shāstriji Mahārāj: 1/186]