પરિશિષ્ટ: ૩-અ

વસ્ત્ર-પરિધાન, વાઘા, આસન વગેરેના અર્થો

વસ્ત્રો-વાઘાના શબ્દાર્થો

ખેસ

- ઉત્તરીય; પુરુષને ખભે નાંખવાની પછેડી-દુપટ્ટો.

- ખેસ ધોતી તરીકે પહેરવાના તેમ જ ઉપરણી તરીકે ઓઢવાના - એમ બંને ઉપયોગમાં લેવાતો. (અંગવસ્ત્ર-ઉપરણો).

ધોતિયું

- ધોવાય અને પહેરાય તેવું, પુરુષને કમરથી નીચેના ભાગને ઢાંકવા માટે પહેરવાનું સીવ્યા વિનાનું લાંબું વસ્ત્ર.

- પોતિયું (પુરુષને કમરે વીંટાળીને પહેરવાનું વસ્ત્ર, ઘૂંટણ સુધી આવતું નાનું ધોતિયું).

ધોતલી

- નાનું ધોતિયું, છોકરાને પહેરવાનું ટૂંકું ધોતિયું.

અંગરખું

- પુરુષને પહેરવાનું સીવેલું ગળાથી તે ઘૂંટણ સુધીનું કપડું.

- લાંબું કેડિયું.

- જૂની ઢબે બાંધવાનો ડગલો.

જામો

- મોટા ઘેરવાળો ઘણો જ નીચો અંગરખો. ઢીંચણની બહુ નીચે સુધી ઘેરદાર ડગલો. કોઈ કોઈ જગ્યાએ જામાને ‘વાઘો’ પણ કહે છે. શરીર ઉપરના આવા ઝભ્ભાને જામો અને પગ ઉપરના તેના ઇજારને ‘પાયજામો’ કહે છે.

ડગલી

- અસ્તરવાળી બંડી (અસ્તર એટલે કપડાંની અંદર સીવેલું લૂગડું)

- કોલર વિનાનું અને કમર સુધી આવતું બાંય વિનાનું કે બાંય સહિતનું પહેરણ.

- નાનાં છોકરાં અને સ્ત્રીઓને પહેરવાની અસ્તરવાળી અંગરખી.

પછેડી

- ઓઢવાનું જાડું કપડું, ચાદર, પછેડી, ચોફાળ, ઓછાડ.

- ખેસ, દુપટ્ટો, ઉપરણો.

શાલ

- ઊંચી જાતની ભરેલી કિનારવાળું, ઊન, સૂતર, રેશમ વગેરેનું ચોરસ અથવા લંબચોરસ ઓઢવાનું કપડું.

- ઓઢવાની ગરમ ધાબળી.

- શાલ મોટે ભાગે ઠંડીથી બચવા ઓઢાય છે પણ કેટલીક વખત શોભાના વસ્ત્ર તરીકે પણ તેનો ઉપયોગ થાય છે. કાશ્મીરી શાલ વિશ્વવિખ્યાત છે.

શેલું

- કસબી કોર-પાલવવાળો બારીક સુંદર વણાટનો ખેસ; કસબી ઉપરણો; ઉત્તરીય વસ્ત્ર

- શેલું માથે બંધાતું તેમજ ઓઢાતું પણ ખરું.

- સ્ત્રીઓને પહેરવાની કસબી પાલવવાળી એક પ્રકારની કિંમતી સાડી.

ચાદર

- ધોળા કપડાનો પાંચ-સાત હાથ લાંબો કટકો.

- ઓછાડ, ગાદલાં પર પાથરવાનું વસ્ત્ર.

- પછેડી, ઓઢવાનું જાડું કપડું.

ચોફાળ

- બેવડી જાડી ઓઢવાની ચાદર, તેની લંબાઈ ૨૪ હાથ હોય છે. કાઠિયાવાડના સોરઠ પ્રદેશમાં બગસરા, બીલખા અને વંથલીમાં સારી બને છે.

રજાઈ

- આછું રૂ ભરેલી ઓઢવાની ગોદડી.

સુરવાળ

- સુરવાળ એટલે પાયજામો, લેંઘો કે ચોરણો.

- ઘૂંટીથી ઢીંચણ સુધી બેસતો ને ઉપરથી ખુલ્લો એવો લેંઘો, સૂંથણો. સાથળ આગળ ખૂલતો હોય તેવો લેંઘો, મોટી ચોરણી.

પાઘ

- મસ્તક પર શણગાર માટે બાંધેલ ખાસ પ્રકારનું ફળિયું, મોટી પાઘડી.

- શૃંગાર વખતે ભગવાનના મસ્તકે ધરવાની પાઘડી.

- મસ્તક પર કપડાને વીંટીને બનાવેલો અમુક ઘાટ.

- પ્રદેશવાર અલગ અલગ પ્રકારે પાઘ બંધાય છે. જેમ કે ગુજરાતી, દક્ષિણી, કચ્છી.

ફેંટો

- માથે બાંધવાના કપડાનો અમુક આંટાદાર ઘાટ.

- માથે બાંધવાનું ટૂંકા પનાનું લાંબું ઝીણું કપડું.

- ફેંટો માથે બંધાતો તે જ રીતે કેડે પણ બંધાતો.

રેંટો

- કમરે બાંધવાનું લૂગડું.

- માથે બાંધવાનો કસબી કિનારનો ઉપરણો, ફેંટો, મોળિયું કે શેલું.

રૂમાલ

- સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયની ત્યાગીઓની માથા ઉપર બાંધવાની પાઘડી.

- હાથ-મોં લૂછવા રખાતો ઝીણા કપડાનો ચોરસ નાનો ટુકડો.

મોળિયું

- સોનેરી છેડાવાળી લાલ કસબી પાઘડી; મોળ, કસબી ફેંટો; મંડીલ.

- કસબી બારીક વણાટની પાઘડી.

બોકાની

- બેઉ કાન અને દાઢી ઢંકાય તેમ કપડાંથી માથું બાંધવું તે.

 

આસનના શબ્દાર્થો

ઢોલિયો

- મોટો રંગીન પાટી ભરેલો ખાટલો, પલંગ, સૂવાની ખાટ.

ગાદી-તકિયા

- બેસવા માટે રૂ ભરેલી પોચી ગાદી અને અઢેલવા માટે તકિયાવાળું આસન.

- ગાદી: ઊંચી બેઠક, તખ્ત, સિંહાસન.

- તકિયો: અઢેલીને બેસાય એવું બરડા પાછળ મૂકવાનું કે માથા નીચે ઘાલવાનું પોચું રૂ અથવા રેશમ ભરેલું ગોળ કે લંબગોળ જાડું ટેકણ.

પાટ

- ખાટલા જેવું પણ લાકડાનાં પાટિયાં જડીને બનાવેલું બેસવાનું મોટું ચોકઠું.

- પાટિયાંનું સુશોભિત આસન, ઘણા માણસ બેસી શકે એવી પાટિયાની ઊંચી બેઠક, ચોતરો.

બાજોઠ

- ચાર પાયાનું લાકડાનું આસન; માંચો, પાટલાથી જરાક વધારે ઊંચી ને સારી બનાવટની બેઠક.

ચાકળો

- બેસવા માટે ચોરસ આકારનું હીર ભરેલું આસનિયું.

- સાંગામાંચી ઉપર નાંખવાની ગાદી.

સિંહાસન

- સિંહની આકૃતિવાળું ઊંચું આસન.

- રાજા, દેવ કે આચાર્યનું વિશિષ્ટ આસન.

વેદિ-વેદિકા

- પીઠ, બેસણી, વેદી; યજ્ઞ કે હોમ કરવા બનાવેલી માટીની ઓટલી.

- ઊંચું બનાવેલું આસન, ઊંચી બેઠક.

ઓટો

- બેઠક તરીકે વપરાય તેવી ઘરને અડીને કરાતી ઊંચી જગ્યા.

ઓટલો

- પથ્થર વગેરેની બનાવેલી ઊંચી બેઠક.

- આગલા બારસાખની આગળ કાઢેલ ચોતરો.

મંચ

- ઊંચે બેસવાને માટે બનાવેલી બેઠક, મેડો.

- ચાર પાયાનું સુંદર બેસવાનું સુખાસન, ઉચ્ચ આસન.

 

 

વિશેષ શબ્દાર્થો

અતલસ

- એક જાતનું રેશમી કાપડ.

આસમાની

- આકાશના જેવા રંગનું, વાદળી, નીલો વર્ણ.

કિનખાબ

- જરીબુટ્ટાના વણાટનું રેશમી વસ્ત્ર.

- રેશમ અને કસબને સાથે વણીને બુટ્ટાદાર છાપ પાડેલી હોય તેવું વસ્ત્ર (કસબ-રેશમના તાંતણા સાથે વણેલા સોના-રૂપાના તારવાળું બારીક કાપડ, ઇજિપ્તમાં બનાવાતું એક જાતનું શણનું કાપડ).

કસુંબલ

- (કસુંબા - મદ્રાસ, યુરોપ, જાપાન, હિન્દુસ્તાનમાં બનતું એક જાતનું આ કપડું ગોદડાના પડ અને પાઘડીમાં વપરાય છે.)

જરિયાની

- જરીવાળું (જરી - સોના-રૂપાના તાર સાથે વણેલો તંતુ).

- જરી ભરેલું.

જરકસી

- સોના-રૂપાના તારની ગૂંથણી (ભરત કે વણતર હોય તેવું).

- કસબના ભરતવાળું.

- સુતરાઉ કે રેશમી કાપડ ઉપર કસબના બુટ્ટા અથવા વેલ પાડેલ હોય તેવું.

બુટ્ટાદાર

- બુટ્ટાબુટ્ટાવાળું, જેમાં સુશોભિત ચાંલ્લા હોય તેવું બુટ્ટીદાર, નકશી કે ભરતવાળું.

દોરિયાની

- વણાટમાં થોડે થોડે અંતરે જાડા દોરાની ભાત હોય એવું કપડું, એક જાતનું બારીક આડી કે ઊભી લીટીવાળું કપડું.

હીરકોરી

- રેશમી કોરનું, રેશમી કિનારવાળું.

રાતું

- ઊગતા સૂર્યના જેવા વર્ણનું, લોહિત; લાલ ચણોઠીના રંગનું; કસુંબી રંગનું.

તાસતો

- એક જાતનું રેશમી કપડું, કિનખાબ.

- જૂના વખતમાં હિન્દુસ્તાનમાં વણાતું એક જાતનું સુતરાઉ કાપડ.

ગરમ પોસ

- ઠંડીમાં શેક કરવા માટે વપરાતી ખસખસનાં જીડવાંની પોટલી.

- ગરમ પોસનું એટલે અંદર કાપડનાં બે પડ વચ્ચે રૂ ભરીને સીવેલું વસ્ત્ર.

ગૂઢો રંગ

- ઘેરો રંગ, ઘાટો રંગ.

SELECTION
પ્રકરણ ગઢડા પ્રથમ (૭૮) સારંગપુર (૧૮) કારિયાણી (૧૨) લોયા (૧૮) પંચાળા (૭) ગઢડા મધ્ય (૬૭) વરતાલ (૨૦) અમદાવાદ (૩) ગઢડા અંત્ય (૩૯) ભૂગોળ-ખગોળનું વચનામૃત વધારાનાં (૧૧) વિશેષ વચનામૃત અભ્યાસ વચનામૃતમાં આવતાં પાત્રો આશિર્વાદ પત્રો નિવેદન વચનામૃતના સિદ્ધાંતોનો સારસંક્ષેપ પરથારો પરિશિષ્ટ