॥ શ્રી સ્વામિનારાયણો વિજયતે ॥
ભગવાન સ્વામિનારાયણનાં
॥ વચનામૃત ॥
Loya-12: The Six Levels of Faith; Savikalp and Nirvikalp Faith
Prasang
Prasang 2
Samvat 1939, Surat. Explaining the topic of nirvikalp nischay of Purushottam, Bhagatji Mahārāj said, “In the Shikshapatri shlok ‘Nijātmānam brahmarupam’, Shriji Mahārāj has commanded us to identify our self with Brahma, which is separate from the three bodies, and worship Purushottam Nārāyan. One who worships Purushottam Nārāyan in this manner is said to have attained nirvikalp nischay.” Then, he had Loyā 12 read and said, “Everyday during ārti, we sing the prārthanā ‘Nirvikalp uttam ati’. Without imbibing the qualities of Gunātitānand Swāmi, who is Akshar in the form of [Purushottam’s] Dhām, one cannot achieve the highest level of nirvikalp nischay. Therefore, nischay of Purushottam will not develop if one remains indifferent to Gunātitānand Swāmi; on the contrary, if one’s upāsanā is based on Bhagwān and his Bhakta, and one maintains contact of a Brahmaswarup Satpurush, then one will immediately develop the highest level of nirvikalp nischay.”
[Brahmaswarup Shāstriji Mahārāj: 1/58]
પ્રસંગ ૨
સં. ૧૯૩૯માં સુરતમાં પુરુષોત્તમના અતિ ઉત્તમ અને તત્ત્વે સહિત નિર્વિકલ્પ નિશ્ચય ઉપર વાત કરતાં ભગતજી મહારાજે એક દિવસ કહ્યું, “‘નિજાત્માનં બ્રહ્મરૂપં’ એ શિક્ષાપત્રીના શ્લોકમાં મહારાજે ત્રણ દેહથી વિલક્ષણ એવું પોતાને બ્રહ્મનું સ્વરૂપ માનીને, પુરુષોત્તમ નારાયણની ભક્તિ કરવાની કહી છે. એવી રીતે વર્તીને જે ભક્તિ કરતો હોય તેને જ પુરુષોત્તમ નારાયણનો અતિ ઉત્તમ નિર્વિકલ્પ નિશ્ચય થયો કહેવાય.” તે ઉપર લોયા ૧૨મું વચનામૃત વંચાવ્યું અને વાત કરી, “આપણે રોજ આરતી પછી ‘નિર્વિકલ્પ ઉત્તમ અતિ’ એ પ્રાર્થના બોલીએ છીએ. ધામરૂપ અક્ષર જે ગુણાતીતાનંદ સ્વામી – તેમના સાધર્મ્યપણાને પામ્યા વિના પુરુષોત્તમનો અતિ ઉત્તમ નિર્વિકલ્પ નિશ્ચય થઈ શકે જ નહીં. માટે ગુણાતીતાનંદ સ્વામીની ઉપેક્ષા કરીને પુરુષોત્તમનો નિશ્ચય નહીં જ થાય; પણ ભક્તે સહિત ભગવાનની ઉપાસના હશે અને બ્રહ્મસ્વરૂપ સત્પુરુષનો જોગ હશે તો જોતજોતામાં ઉત્તમ નિર્વિકલ્પ નિશ્ચય થઈ જશે.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ: ૧/૫૮]
Prasang
Prasang 3
On Falgun sud 3 of Samvat 1939, the murti-pratishthā of Ghanshyām Mahārāj at the Swāminārāyan Mandir of Surat was celebrated. Bhagatji Mahārāj had specially come for this occasion. The responsibility of this event was on Shāstriji Mahārāj’s shoulders. During this time, Bhagatji Mahārāj spoke about the highest level of nirvikalp nischay based on Vachanāmrut Loya-12. Shāstriji Mahārāj understood the necessity of Aksharbrahman – who is the key in developing nirvikalp nischay.
One day, many devotees of Surat were sitting with Vignānānand Swāmi (one of Shriji Mahārāj’s paramhansa; the one who had given Dungar Bhakta dikshā) after the evening ārti. They asked Vignānānand Swāmi, “Swāmi, we ask for the attainment of the highest level of nirvikalp nischay during the evening ārti. What is that highest level of nirvikalp nischay?”
Vignānānand Swāmi answered, “The level of faith that develops when one is free from all doubts is the highest level of nirvikalp nischay.” Then Swāmi gave many references from the Bhagwat related to the topic. Shāstriji Mahārāj, who was present, asked, “Swāmi, how should we understand Shriji Mahārāj’s answer to this question in Loya-12?”
Hearing an unexpected question, Vignānānand wondered how this sadhu found the answer from the Vachanāmrut. Swāmi asked, “Who pointed you to this Vachanāmrut?” Shāstriji Mahārāj said he had heard Bhagatji Mahārāj’s discourse on it. Vignānānand Swāmi became pleased [knowing that Shāstriji Mahārāj had developed faith in Bhagatji Mahārāj].
[Brahmaswarup Shāstriji Mahārāj: 1/58]
પ્રસંગ ૩
સં. ૧૯૩૯ની ફાગણ સુદ ત્રીજના દિવસે સુરતના સ્વામિનારાયણ મંદિરમાં ઘનશ્યામ મહારાજની મૂર્તિપ્રતિષ્ઠાનો સમૈયો હતો. આ પ્રસંગે ભગતજી મહારાજ ખાસ પધારેલા. સમૈયાની જવાબદારી શાસ્ત્રીજી મહારાજના શિરે હતી. અહીં એક વાર ભગતજી મહારાજે વચનામૃત લોયા ૧૨ના આધારે ઉત્તમ નિર્વિકલ્પ નિશ્ચયની વાત કરી. અક્ષરની અનિવાર્યતાની ચાવીરૂપ આ વચનામૃતની ગહનતા ભગતજી મહારાજની કથા દ્વારા શાસ્ત્રીજી મહારાજને સમજાઈ ગઈ.
એ અરસામાં સુરતના કેટલાક હરિભક્તો સંધ્યા આરતી પછી વિજ્ઞાનાનંદ સ્વામી પાસે આવીને બેઠેલા. તેઓએ પૂછ્યું, “સ્વામી! આપણે ઉત્તમ નિર્વિકલ્પ નિશ્ચયની માંગણી રોજ સંધ્યા આરતીમાં કરીએ છીએ. તે ઉત્તમ નિર્વિકલ્પ નિશ્ચય એટલે શું?”
તે વખતે વિજ્ઞાનાનંદ સ્વામીએ જણાવ્યું, “વિકલ્પે રહિત જે નિરુત્થાનપણાનો નિશ્ચય તેને નિર્વિકલ્પ નિશ્ચય કહેવાય.” આ સંદર્ભમાં ભાગવતનાં કેટલાક પ્રમાણો પણ તેઓએ આપ્યા.
તે સમયે શાસ્ત્રીજી મહારાજ પણ ત્યાં હતા. તેઓએ વિજ્ઞાનાનંદ સ્વામીને પૂછ્યું, “સ્વામી! લોયાના ૧૨મા વચનામૃતમાં આ પ્રશ્નનો ઉત્તર મહારાજે કર્યો છે તેનું કેવી રીતે સમજવું?”
તે સાંભળી વિજ્ઞાનાનંદ સ્વામીને આશ્ચર્ય થયું કે: “વચનામૃતમાંથી આનો ઉત્તર આ સાધુએ ક્યાંથી શોધી કાઢ્યો?” પછી વચનામૃતનો ચોપડો મંગાવીને ઉત્તર વાંચી જોયો. પછી તેમણે પૂછ્યું, “તમને આ વચનામૃત કોણે બતાવ્યું?” ત્યારે શાસ્ત્રીજી મહારાજે ભગતજી મહારાજની વાત કરી. તે સાંભળી વિજ્ઞાનાનંદ સ્વામી રાજી થયેલા.
[બ્રહ્મસ્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ: ૧/૫૮]
Prasang
Prasang 4
Samvat 1961. Rāmchandra Thākar of Nadiād went to Vānthvāli near Mehmdāvād on a personal errand. Shāstriji Mahārāj was also present there so Rāmchandrabhāi went for his darshan. Shāstriji Mahārāj was discoursing on Loyā 12 in the assembly. Despite a lack of interest, Rāmchandrabhāi sat to listen to the discourse.
Swāmishri explained, “Without imbibing the qualities of Aksharbrahman, one cannot develop the highest level of nirvikalp nischay. Shriji Mahārāj’s Akshardhām is Aksharbrahman. In order to imbibe the qualities of Aksharbrahman, Shriji Mahārāj brought him onto this earth with him. This is all stated in Gadhada I-71. When one recognizes this Akshardhām, only then the jiva will be liberated. Therefore, recognize that Aksharbrahman, become like him, and offer upāsanā to Purushottam. That itself is pure upāsanā.
“What is that Aksharbrahman like? Countless millions of brahmānds, each encircled by the eight barriers appear like mere atoms before Akshar. Such is the greatness of Akshar, the abode of Purushottam Nārāyan. One who worships Purushottam realising oneself to be aksharrup can be said to possess the highest level of ‘nirvikalp faith’.”
Hearing these words from Swāmishri, Rāmchandra Thākar felt as if the followers of Shāstriji Mahārāj are rearranging the words of the Vachanāmrut in their own way to promote their beliefs. He decided to compare the words with his copy of the Vachanāmrut and expose Shāstriji Mahārāj’s followers as false.
When he returned to Nadiād and compared the words to his Vachanāmrut, he did not see a single difference from Swāmishri’s discourses. He felt that Swāmishri is a virtuous sadhu and realized that, although other gurus read the Vachanāmrut, none of them actually explained the principles of the Vachanāmrut thoroughly. He understood that the principle of Akshar-Purushottam is true.
[Brahmaswarup Shāstriji Mahārāj: 1/268]
પ્રસંગ ૪
સં. ૧૯૬૧. નડિયાદવાળા રામચંદ્ર ઠાકર કામ પ્રસંગે મહેમદાવાદ પાસે વાંઠવાળી ગયા હતા. શાસ્ત્રીજી મહારાજ તે વખતે ત્યાં હતા. રાત્રે મંદિરમાં રામચંદ્રભાઈ દર્શન કરવા ગયા. અહીં સભામાં સ્વામીશ્રી વચનામૃત લોયા ૧૨મું વચનામૃત વંચાવી વાત કરતા હતા. તે સાંભળવા તેઓ અનિચ્છાએ બેઠા.
આ વચનામૃતનું નિરૂપણ કરતાં સ્વામીશ્રીએ વાત કરી, “અક્ષરના સાધર્મ્યપણાને પામ્યા સિવાય પુરુષોત્તમ નારાયણનો અતિ ઉત્તમ નિર્વિકલ્પ નિશ્ચય થઈ શકતો જ નથી. અક્ષરના સાધર્મ્યપણાને પામવા માટે જ, મહારાજ પોતાનું અક્ષરધામ ગઢડા પ્રથમ ૭૧ના વચનામૃત પ્રમાણે સાથે લઈને પધાર્યા છે. તે ધામની ઓળખાણ થશે તો જ જીવોનાં કલ્યાણ થશે. માટે અક્ષરને ઓળખી, તે રૂપ થઈને, પુરુષોત્તમ નારાયણની ઉપાસના કરવી, તે જ શુદ્ધ ઉપાસના છે. તે અક્ષર કેવું છે? તો અષ્ટાવરણે યુક્ત એવાં જે કોટિ કોટિ બ્રહ્માંડ તે જે અક્ષરને વિષે અણુની પેઠે જણાય છે, એવું પુરુષોત્તમ નારાયણનું ધામરૂપ અક્ષર છે. તે રૂપે પોતે રહ્યો થકો પુરુષોત્તમ નારાયણની ઉપાસના કરે તેને ઉત્તમ નિર્વિકલ્પ નિશ્ચયવાળો કહીએ.”
સ્વામીશ્રીના આ શબ્દો સાંભળી રામચંદ્ર ઠાકરને થયું, “આ લોકો વચનામૃતના શબ્દ જુદા ગોઠવીને વાત કરે છે. માટે ઘેર જઈ આપણી પ્રત જોઈને આ લોકોને ઉઘાડા કરવા.”
પછી પોતે જ્યારે નડિયાદ ગયા ત્યારે પોતાની વચનામૃતની પ્રત જોઈ, તો સ્વામીશ્રીની વાતો અને વચનામૃતના શબ્દોમાં કાંઈ પણ ફેરફાર ન જોયો. આથી તેમને સ્વામીશ્રીનો અતિશય ગુણ આવ્યો અને એમ લાગ્યું કે: “વચનામૃત તો બીજા ગુરુઓ પણ વંચાવે છે, પણ આવી વિક્તિએ સહિત શુદ્ધ સિદ્ધાંતની સમજણ હજુ સુધી કોઈએ આપી નથી. અક્ષરપુરુષોત્તમની ઉપાસનાનો સિદ્ધાંતો સાચો છે અને સ્વામીશ્રી બહુ મોટાપુરુષ છે.” એવી તેમને આ પ્રસંગથી પ્રતીતિ થઈ.
[બ્રહ્મસ્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ: ૧/૨૬૮]