॥ શ્રી સ્વામિનારાયણો વિજયતે ॥
ભગવાન સ્વામિનારાયણનાં
॥ વચનામૃત ॥
Sarangpur-10: A Physical Perspective versus the Ātmā’s Perspective; Being Beaten by Shoes
Prasang
Prasang 1
Samvat 1953, Junagadh. Shāstriji Mahārāj once asked Bhagatji Mahārāj, “The darshan of a Brahmaswarup Sant is equivalent to the darshan of Bhagwān – such is stated in the Vachanāmrut many times; therefore, why is it necessary to achieve a state of ātmā-realization and experience Bhagwān in one’s heart if one has attained the darshan of a Brahmaswarup Sant?”
Hearing this question, Bhagatji simply gave Shāstriji Mahārāj a compassionate look for a few minutes. He then said, “Sadhurām, the external darshan of the Sant is the fruit of one’s spiritual endeavors from countless births. However, to experience that [external] murti into one’s heart constantly is an elevated state. Shriji Mahārāj has told senior among the sādhu-muktas, ‘When the inclination of the indriyas and antahkaran constantly remains withdrawn in one’s heart, one sees Bhagwān’s murti within the radiant light.’ In this way, when the inclination of the indriyas are retracted and remain focused on Bhagwān’s murti, that should be known as having achieved an elevated state.
“Shriji Mahārāj has explained in this Vachanāmrut [Gadhadā II-13], ‘In fact, you also see this form of Bhagwān, but you do not fully comprehend it.’ So do not think that, since you have seen the [external] form, you have understood it thoroughly. When you see that form completely in your heart, the tendency of the indriyas to remain on external objects will terminate and instead will remain constantly within. That is known as the state of sākshātkār. Muktānand Swāmi wrote: ‘Brahma thai Parabrahmane jue te jāne re’ – One who sees Parabrahma having identified one’s form as Brahma knows Parabrahma.
“In this way, one who sees the [external] manifest form of Bhagwān [internally] within one’s heart knows Bhagwān thoroughly. Therefore, either in this very physical body or after one leaves the physical body, the only option is to achieve this state. Krupānand Swāmi, Swarupānand Swāmi, and Nityānand Swāmi, etc. had achieved that state.”
Then, Bhagatji Mahārāj added, “Among those who debate over scriptures or the pundits who study them, only a few can understand this. Others have no understanding in this matter. Therefore, for us, we should follow the path of the great. Having faith in the words of the Motā-Purush is the greatest means to achieving sākshātkār.” Bhagatji Mahārāj left for his residence after answering Shāstriji Mahārāj’s question.
[Brahmaswarup Shāstriji Mahārāj: 1/186]
પ્રસંગ ૧
સં. ૧૯૫૩, જૂનાગઢ. એક વખત શાસ્ત્રીજી મહારાજે ભગતજીને પ્રશ્ન પૂછ્યો, “બ્રહ્મરૂપ થયેલા સંતનાં જે દર્શન તે ભગવાનનાં દર્શન તુલ્ય છે - એમ વચનામૃતમાં ઘણે ઠેકાણે કહ્યું છે, ત્યારે એવા સંતનાં દર્શન થયા પછી એને આત્મામાં સ્થિતિ કરી દર્શન પામવાની શી જરૂર છે?”
સ્વામીશ્રીનો આ પ્રશ્ન સાંભળીને ભગતજી બે ઘડી તો તેમના તરફ કરુણાદૃષ્ટિએ જોઈ રહ્યા અને પછી વાત કરી, “સાધુરામ! એ જે બહાર દર્શન થાય છે તે તો અનંત જન્મનાં સાધનના ફળરૂપે થાય છે. પરંતુ એ મૂર્તિને આત્મામાં પ્રગટ કરી અને તેના જ સામી દૃષ્ટિ અખંડ રહે એ સિદ્ધદશા છે. શ્રીજીમહારાજે પણ મોટેરા મોટેરા મુક્તોને કેમ વર્તવું જોઈએ તે વાત કરતાં કહ્યું, ‘જ્યારે ઇન્દ્રિયો-અંતઃકરણની જે વૃત્તિ છે તે પાછી વળીને સદા હૃદયને વિષે જે આકાશ તેને વિષે વર્તે છે, ત્યારે તે અતિ પ્રકાશમાન તેજને વિષે ભગવાનની મૂર્તિ દેખાય છે.’ એવી રીતે ઇન્દ્રિયોની વૃત્તિઓ પ્રતિલોમ થઈને મૂર્તિને વિષે અખંડ રહે ત્યારે સિદ્ધદશા થઈ કહેવાય.
“શ્રીજીમહારાજે આ જ વચનામૃતમાં આગળ કહ્યું છે, ‘એ સ્વરૂપને તમે પણ દેખો છો. પણ તમારા પરિપૂર્ણ સમજ્યામાં આવતું નથી.’ એટલે એ સ્વરૂપને દેખ્યું એટલે યથાર્થ સમજાયું એમ ન માનવું. જ્યારે એ સ્વરૂપ અંતરમાં પરિપૂર્ણ દેખાશે ત્યારે જ ઇન્દ્રિયોની વૃત્તિઓની બાહ્યવૃત્તિ ટળી જશે અને અખંડ અંતર્દૃષ્ટિ વર્તશે. એને સાક્ષાત્કારની સ્થિતિ કહીએ. મુક્તાનંદ સ્વામીએ કહ્યું છે, ‘બ્રહ્મ થઈ પરબ્રહ્મને જુએ તે જાણે રે.’
“આમાં પણ એ પ્રગટ મૂર્તિને પોતાના અંતરમાં જે જુએ તે જ તેને યથાર્થ જાણે તેમ કહ્યું છે. માટે દેહ છતાં કે દેહ મૂકીને પણ, એ સ્થિતિ કર્યે જ છૂટકો છે. એવી સ્થિતિવાળા કૃપાનંદ સ્વામી, સ્વરૂપાનંદ સ્વામી, નિત્યાનંદ સ્વામી વગેરે હતા.”
એટલી વાત કરીને પછી બોલ્યા, “શાસ્ત્રવાદીઓ અથવા પંડિતોમાં કોઈકને જ આ વાત સમજ્યામાં આવે છે. બીજાને તો ગમ જ પડતી નથી. માટે આપણે તો ‘મહાજનો યેન ગતઃ સ પન્થાઃ’ એમ કરવું. મોટાપુરુષના વચનમાં વિશ્વાસ એ જ મોટામાં મોટું સાધન સાક્ષાત્કાર સ્થિતિ પામવાનું છે.” એટલી વાત કરીને ભગતજી પોતાને ઉતારે પધાર્યા.
[બ્રહ્મસ્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ: ૧/૧૮૬]
Prasang 2
Samvat 1982. During the 100th pātotsav of Gopināthji Mahārāj of Gadhpur, Shāstriji Mahārāj and devotees were staying at Lakshmivādi. While Shāstriji Mahārāj was serving the devotees, they were talking among themselves that Mahārāj is still giving darshan in the Gangājaliyo well. Shāstriji Mahārāj overheard and asked, “Did you all have darshan of Mahārāj there?” Rāmchandrabhāi answered, “We have the manifest darshan [in the form of Shāstriji Mahārāj] so why should we go peek in the well?”
Someone else said, “Today, when the kirtan ‘So so varshonā vahānā vahi gayā’ (100 years have passed by) was sung, many shed tears hearing the words.” Swāmishri stopped serving and said, “They all believe Mahārāj has left; but Mahārāj is still present today. They have not recognized the manifest form of Mahārāj, and so they are entangled in their ignorance and crying.” Everyone understood Swāmishri’s intention from his divine words.
[Brahmaswarup Shāstriji Mahārāj: 1/572]
પ્રસંગ ૨
સંવત ૧૯૮૨. ગઢપુરમાં ગોપીનાથજી મહારાજનો શતવાર્ષિક પાટોત્સવ – લક્ષ્મીવાડીમાં શાસ્ત્રીજી મહારાજ તથા હરિભક્તોનો ઉતારો – શાસ્ત્રીજી મહારાજ સર્વે હરિભક્તોને પીરસતા હતા ત્યારે હરિભક્તો વાતો કરતા હતા, “ગંગાજળિયામાં મહારાજ સૌને હજુ દર્શન દે છે.” એટલી વાત થતી હતી ત્યારે શાસ્ત્રીજી મહારાજે પૂછ્યું, “તમે દર્શન કર્યાં?” એટલે રામચંદ્રભાઈ જમતાં જમતાં બોલ્યા, “અમારે તો સાક્ષાત્ દર્શન થાય છે એટલે એ કૂવામાં ડોકિયું કરવા ક્યાં જઈએ?” પછી કોઈકે કહ્યું, “આજે ‘સો સો વર્ષોનાં વહાણાં વહી ગયાં’ એ કીર્તન સાંભળીને આખી સભા રડી.” ત્યારે સ્વામીશ્રી પીરસતા હતા તે ઊભા રહી ગયા અને બોલ્યા, “એ બધા મહારાજને ગયા જાણે છે, પણ મહારાજ આજ પ્રગટ જ છે. એ સ્વરૂપની ઓળખાણ નથી એટલે અજ્ઞાનમાં સૌ અટવાય છે અને રડે છે.” સ્વામીશ્રીના આ દિવ્યભાવના શબ્દોનો મર્મ સૌ સમજી ગયા.
[બ્રહ્મસ્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ: ૧/૫૭૨]
Prasang 3
Samvat 1950, Vānsadā. Bhagatji Mahārāj had Sārangpur 10 read and said, “In this way, one should understand their form is the sharir (body) and Bhagwān is the shariri (the one who dwells in the body).” He spoke in this manner and explained the supremacy of Shriji Mahārāj to the Diwānji. He promised the Diwānji that Shriji Mahārāj will take him to dhām at the end of his life. Diwānji asked, “I have never seen Shriji Mahārāj. How will I recognize him?” Laughingly, Bhagatji Mahārāj said, “This old man who is speaking to you will also come with Shriji Mahārāj, so you will be able to recognize him.”
[Brahmaswarup Shri Prāgji Bhakta: 351]
પ્રસંગ ૩
સંવત ૧૯૫૦, વાંસદા, સારંગપુર ૧૦મું વચનામૃત વંચાવી ભગતજીએ કહ્યું, “આવી રીતે નિરંતર પોતે શરીર અને ભગવાન શરીરી છે એમ ધારવું.” આમ ઘણી વાતો કરીને દીવાનજીને મહારાજનો સર્વોપરી નિશ્ચય કરાવ્યો અને રાજી થઈ કોલ આપ્યો, “જાઓ, શ્રીજીમહારાજ અંતકાળે તેડવા આવશે.” ત્યારે દીવાનસાહેબે કહ્યું, “મહારાજ! મેં તો શ્રીજીમહારાજને દીઠા જ નથી. તે શી રીતે ઓળખીશ?” ત્યારે ભગતજી હસતાં હસતાં બોલ્યા, “આ ડોસો તમારી સાથે બોલે છે તે સાથે આવશે. એટલે ઓળખશો.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ શ્રી પ્રાગજી ભક્ત: ૩૫૧]
Prasang 4
December 12, 1969, Gondal. In sabhā, Arjunbhāi Chāvadā was speaking on antardrashti (the ātmā’s perspective) and bāhyadrashti (the physical perspective) from Sārangpur 10. His explanation delved deep. After he finished, Yogiji Mahārāj asked Ambālālbhāi of Amdāvād, “Arjun Kaka spoke in Sanskrut. Now you speak in Gujarati.”
Ambālālbhāi understood Yogiji Mahārāj’s intent and explained the essence of the Vachanāmrut in a simple and easy to understand language.
The words: “When one has the darshan of such a Sant, one should realise, ‘I have had the darshan of Bhagwān himself’ were read aloud. Yogiji Mahārāj again asked Ambālālbhāi to explain that in Gujarati.
Ambālālbhāi simply said, “Bapa’s darshan is equivalent of Bhagwān’s darshan.”
Approvingly, Swāmi said, “Wherever the Ekāntik Sant is present, Bhagwān is also present there. There are many sadhus; but the Ekāntik Sant is only in the Swāminārāyan Sampradāy. This point is about that Sant.”
[Brahmaswarup Yogiji Mahārāj: 5/497]
પ્રસંગ ૪
તા. ૧૬/૧૨/૧૯૬૯, ગોંડલ. સભામાં સારંગપુરનું ૧૦મું વચનામૃત વંચાતું હતું. અંતર્દૃષ્ટિ અને બાહ્યદૃષ્ટિ ઉપર અર્જુનભાઈ ચાવડા વાત કરતા હતા. તાત્ત્વિક વાતો ચાલતી હતી. તેઓ બોલી રહ્યા પછી યોગીજી મહારાજે અંબાલાલભાઈ (અમદાવાદવાળા)ને કહ્યું, “તમે ગુજરાતીમાં બોલો, આ કાકા સંસ્કૃતમાં બોલ્યા.”
અંબાલાલભાઈ સ્વામીશ્રીનો અભિપ્રાય સમજી ગયા અને તેમણે વચનામૃતના ભાવાર્થમાં, તેમની સાદી સરળ ભાષામાં પ્રગટ સંતનો મહિમા સમજાવ્યો.
વચનામૃતમાં આગળ શબ્દો આવ્યા, “એવા સંતનું દર્શન થયું ત્યારે એમ જાણવું જે, મને સાક્ષાત્કાર ભગવાનનું દર્શન થયું.” એટલે સ્વામીશ્રીએ ફરીથી અંબાલાલભાઈને આજ્ઞા કરી, “આ ગુજરાતીમાં સમજાવો.”
“બાપાનાં દર્શને સાક્ષાત્ ભગવાનનું દર્શન થયું.” એ ભાવાર્થ ફરીથી અંબાલાલભાઈએ તેમની સરળ ભાષામાં સમજાવ્યો.
આ વાતને સમર્થન આપતા હોય એમ સ્વામીશ્રી બોલ્યા, “એવા સંત એકાંતિક જ્યાં હોય ત્યાં ભગવાન પ્રગટ છે. સંતો ઘણા છે. એકાંતિક સંત સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયમાં જ હોય. એની વાત છે.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ૫/૪૯૭]
Prasang 5
Question: How long does it take to reach Akshardhām?
Yogiji Mahārāj: For one who possesses the perspective of the ātmā, it is no further than an atom. But for one who has a physical perspective, it is hundreds of thousands of miles away. According to Sārangpur 10, we are sitting in Akshardhām. Therefore, we should remain elated. Na gayi Gangā, Godāvari, Kāshi; gher bethā malyā Aksharvāsi.” (Without having to trek to the pilgrimages, such Gangā, Godāvari, or Kāshi, I have met the one who resides in Akshardhām sitting at home.)
[Yogi-Vāni: 25/7]
પ્રસંગ ૫
પ્રશ્ન: “અક્ષરધામ જતાં કેટલી વાર લાગે?”
યોગીજી મહારાજ કહે, “અંતર્દૃષ્ટિવાળાને અણુમાત્ર છેટે નથી ને બાહ્યદૃષ્ટિવાળાને મતે લાખો ગાઉ છેટે છે. સારંગપુરના દસમા વચનામૃત મુજબ આપણે તો અક્ષરધામમાં જ બેઠા છીએ. આપણે કેફ રાખવો. ‘ન ગઈ ગંગા, ગોદાવરી, કાશી, ઘેર બેઠાં મળ્યા અક્ષરવાસી.”
[યોગીવાણી: ૨૫/૭]