share

॥ શ્રી સ્વામિનારાયણો વિજયતે ॥

॥ THE VACHANAMRUT ॥

Spiritual Discourses

by Bhagwan Swaminarayan

Loya 7

Indriyo, Antahkaraṇ ane Anubhav Pahonchyānu

Samvat 1877nā Māgshar sudi 3 Trījne divas Shrījī Mahārāj gām Shrī Loyā madhye Surā Khācharnā darabārmā ḍholiyā upar virājmān hatā ane māthe dhoḷī pāghnu chhogalu virājmān hatu tathā dhoḷī chhīnṭnī ḍaglī paherī hatī ane rūno bharelo dhoḷo survāḷ paheryo hato ane dhoḷī pachheḍī oḍhī hatī ane potānā mukhārvindnī āgaḷ Muni tathā desh-deshnā haribhaktanī sabhā bharāīne beṭhī hatī.

Ane te samayamā Vachanāmṛutnu pustak Nityānand Swāmīe lāvīne Shrījī Mahārājne āpyu. Pachhī te pustakne joīne bahu rājī thayā. Ane Paramhansa pratye bolyā je, “Āj to bhāre bhāre prashna pūchho to vāt karīe.” Tyāre Muktānand Swāmīe prashna pūchhyo je, “Shrutimā em kahyu chhe je, ‘Ṛute gnānānna muktihi’18 ‘Tamev viditvāti-mṛutyumeti nānyah panthā vidyateyanāya ||’19 E Shrutimā em kahyu chhe je, ‘Bhagwānnu sākṣhāt gnān thāy tyāre jīvnu kalyāṇ thāy chhe.’ Tyāre Shāstramā je bījā sādhan20 kalyāṇne arthe batāvyā chhe tenu shu prayojan chhe? Kem je, kalyāṇ to gnāne karīne ja thāy chhe.” Evā prashnane sāmbhaḷīne Shrījī Mahārāj bolyā je, “Gnān te jāṇavānu nām chhe.” Tyāre Nityānand Swāmīe āshankā karī je, “Jāṇavu e ja gnān hoy to Shāstre karīne Bhagwānne sarve jagat jāṇe chhe, teṇe karīne sarvenu kalyāṇ thatu nathī.”

Tyāre Shrījī Mahārāj bolyā je, “Shāstre karīne parokṣhpaṇe Bhagwānne jāṇyā teṇe karīne jem kalyāṇ nathī tem ja Rām-Kṛuṣhṇādik Bhagwānnā avatār hatā tyāre temane sarve manuṣhye pratyakṣh dīṭhā hatā, to teṇe karīne paṇ shu kalyāṇ thayu chhe?” Tyāre Muktānand Swāmīe kahyu je, “Jeṇe Bhagwānne pratyakṣh dīṭhā hoy tenu to janmāntare kalyāṇ thāy chhe.” Tyāre Shrījī Mahārāj bolyā je, “Jeṇe shāstre karīne Bhagwānne jāṇyā teṇe karīne paṇ janmāntare kalyāṇ thāy chhe. Kā je, jene shāstre karīne jāṇyā chhe tene ja netre karīne dekhe chhe ane jene netre karīne dekhe chhe tene ja shāstre karīne jāṇe chhe; māṭe beynu bījbaḷ barobar thāy chhe ne beynu janmāntare kalyāṇ paṇ barobar chhe. Kem je, shravaṇe karīne Bhagwānne sāmbhaḷyā temā shu gnān nathī? Paṇ tene te sāmbhaḷyā ja kahevāy. Ane tvachāe karīne sparsh karyo temā shu gnān nathī? Paṇ tene te sparsh karyo ja kahevāy. Ane netre karīne joyā temā shu gnān nathī? Paṇ tene te joyā ja kahevāy. Ane nāsikāe karīne sūnghyā temā shu gnān nathī? Paṇ tene te sūnghyā ja kahevāy. Ane jihvāe karīne varṇan karyā temā shu gnān nathī? Paṇ tene te varṇan karyā ja kahevāy. Evī rīte bāhya indriyoe karīne gnān chhe tathā antahkaraṇe karīne je gnān chhe ane antahkaraṇ-indriyo par je jīvasattā-tadāshrit je anubhav-gnān chhe temāthī tame kayā gnānne kaho chho? Ane je Bhagwān chhe teṇe to ā jagatnī utpattine arthe Aniruddha evu swarūp dhāryu chhe, jene viṣhe sthāvar-jangamrūp je vishva te sāvakāshe karīne rahyu chhe. Ane Sankarṣhaṇrūpe karīne jagatno sanhār kare chhe ane Pradyumnarūpe karīne jagatnī sthiti kare chhe tathā Matsya-Kachchhādik avatārnu dhāraṇ kare chhe. Evī rīte jyā jevu kārya tyā tevā kāryanī siddhine arthe tevā rūpnu grahaṇ kare chhe. Temā koī kārya to evu chhe je, jemā antahkaraṇ-indriyo nathī pūgatā, kevaḷ anubhav-gnāne karīne ja jaṇāy chhe; tyāre tevā kāryanī siddhine arthe Bhagwān paṇ tevā swarūpnu dhāraṇ kare chhe. Ane koī kārya evu chhe je, indriyo-antahkaraṇe karīne jāṇyāmā āve chhe tyāre te kāryanī siddhine arthe Bhagwān paṇ tevā ja thāy chhe.21 Māṭe tame kayā Bhagwānnā swarūpne gnāne karīne kalyāṇ thāy em pūchho chho?” Tyāre Nityānand Swāmīe kahyu je, “Je Bhagwānnā swarūpne viṣhe indriyo, antahkaraṇ ane anubhav e traṇe pūge evā Bhagwānnā swarūpne gnāne karīne mokṣh thāy em kahīe chhīe.” Tyāre Shrījī Mahārāj bolyā je, “Evā je Bhagwān te to Shrī Kṛuṣhṇa chhe. Te to pote potāne em kahe chhe je,

‘Yasmātkṣhar-matītohamakṣharādapi chottamah |
Atosmi loke vede ch prathitah Puruṣhottamah ||’
22
‘Viṣhṭabhyāhamidam kṛutsnamekānshen sthito jagat |’23
‘Mattah parataram nānyatkinchidasti dhananjaya! |
Mayi sarvamidam protam sūtre maṇigaṇā iv ||’
24
‘Pashya me pārtha! Rūpāṇi shatashotha sahasrashah |
Nānāvidhāni divyāni nānāvarṇākṛutīni ch ||’
25

“Ityādik vachane karīne pote potāne indriyo-antahkaraṇ thakī agochar kahe chhe. Māṭe Bhagwānne tattve karīne samajavā te to em chhe je, indriyo, antahkaraṇ tathā anubhav e traṇe karīne yathārthpaṇe pratyakṣh Bhagwānne jāṇe tyāre pūro gnānī kahevāy. Ane e traṇ prakārmāthī jo eke ochho hoy to tene ātyantik gnān na kahevāy ne teṇe karīne janma-mṛutyune paṇ na tare. Ane koīk sādhane karīne26 brahmaswarūpne pāmyo hoy te paṇ jo pratyakṣh Bhagwānne evī rīte na jāṇe to te paṇ pūro gnānī na kahevāy. Māṭe Shrīmad Bhāgwatmā kahyu chhe je,

‘Naiṣhkarmya-mapyachyuta-bhāvavarjitam na shobhate gnānamalam niranjanam |’27

“Tathā Gītāmā kahyu chhe je,

‘Karmaṇo hyapi boddhavyam boddhavyam cha vikarmaṇah |
Akarmaṇashcha boddhavyam gahanā karmaṇo gatihi ||’
28

“Akarma je gnān tene viṣhe paṇ jāṇavu rahyu chhe, te shu? To je, brahmarūp thayo tene paṇ Parabrahma Puruṣhottam te jāṇavā rahyā chhe. Ane je brahmarūp thayo tene ja Puruṣhottamnī bhaktino adhikār chhe. Te bhakti te shu? To jem Shvetdvīpvāsī je Nirannamukta chhe te brahmarūp thakā chandan-puṣhpādi nānā prakārnī pūjā-sāmagrīe karīne Parabrahma je Vāsudev tene pūje chhe; tem e paṇ brahmarūp thako pratyakṣh Bhagwānnī bhakti chandan, puṣhpa, shravaṇ, mananādike karīne kare.29 Te Bhagwāne Gītāmā kahyu chhe je,

‘Brahmabhūtah prasannātmā na shochati na kānkṣhati |
Samah sarveṣhu bhūteṣhu madbhaktim labhate parām ||’
30

“Māṭe brahmarūp thaīne je Parabrahmanī bhakti na kare to te paṇ ātyantik kalyāṇne na pāmyo kahevāy. Ane31

‘Bhūmirāponalo vāyuhu kham mano buddhirev cha |
Ahankār itīyam me bhinnā prakṛutiraṣhṭadhā ||’
32

“E vyāpya evī jaḍ prakṛuti chhe ane

‘Apareyamitastvanyām prakṛutim viddhi me parām |
Jīvabhūtām mahābāho! Yayedam dhāryate jagat ||’
33

“E vyāpak evī chaitanya prakṛuti chhe. Ane je pratyakṣh Bhagwān chhe te kevā chhe? To e aṣhṭa prakārnī je vyāpya prakṛuti ane tene viṣhe vyāpak evī je chaitanya prakṛuti te beynā34 ādhār chhe. Jem ākāsh chhe te pṛuthivyādik chār tattvono35 ādhār chhe. Ane pṛuthvīnī jyāre sankoch avasthā thāy chhe te bheḷo ākāsh paṇ sankochne pāme chhe ne pṛuthvīnī vikās avasthā thāy chhe te bheḷī ākāshnī paṇ vikās avasthā chhe. Tathā jaḷ, tej ane vāyunī sankoch-vikās avasthā bheḷī ākāshnī paṇ sankoch-vikās avasthā chhe; ane pṛuthivyādi tattvanī sankoch-vikās avasthā te bey ākāshne viṣhe thāy chhe. Tem36 e be prakṛutinī sankoch-vikās avasthā bheḷī Bhagwānnī paṇ sankoch-vikās avasthā chhe37 ne e be prakṛutinī sankoch-vikās avasthā te Bhagwānne viṣhe chhe.38 Evā je Bhagwān te sarvanā ātmā chhe. Tyā Shrutio chhe –

‘Antahpraviṣhṭah shāstā janānām sarvātmā |’39
‘Yasyākṣharam sharīram... Eṣh sarva-bhūtāntarātmā-pahatapāpmā divyo dev eko nārāyaṇah |’40
‘Yasyātmā sharīram ya ātmānamantaro yamayati sa ta ātmāntaryāmyamṛutah |’41
‘Yasya pṛuthivī sharīram yah pṛuthivīmantaro yamayatyeṣh ta ātmāntaryāmyamṛutah |’42

“Ityādik Shrutio chhe. Tathā annamay brahma kahyo chhe, manomay brahma kahyo chhe, vignānmay brahma kahyo chhe, ānandmay brahma43 kahyo chhe ityādik ghaṇīk prakārnī brahmavidyā kahī chhe. Tenu shu tātparya chhe je, Bhagwān sarvanā kāraṇ chhe ne sarvanā ādhār chhe, māṭe e sarvene brahma kahyā chhe. Paṇ e sarve sharīr chhe ane e sarvenā sharīrī te Bhagwān Shrī Kṛuṣhṇa pratyakṣh Puruṣhottam chhe. Te Bhagwānne viṣhe e jaḍ-chaitanyarūp je be prakṛuti te sankoch-vikās avasthāe karīne potānā kārya sahit sukhe karīne rahī chhe ane e sarvene viṣhe Bhagwān je te antaryāmīrūpe kāraṇpaṇe karīne rahyā chhe. Ane te ja Bhagwān ā pratyakṣh pramāṇ chhe. Evī rīte mahimāe sahit je Bhagwānne jāṇe ne dekhe tene paripūrṇa gnān kahīe.”44

Tyāre Muktānand Swāmīe pūchhyu je, “Evī rīte dekhātu to na hoy ne antahkaraṇmā to evī rītnī draḍh āṭī45 hoy tene paripūrṇa gnān kahevāy ke nahī?” Tyāre Shrījī Mahārāj bolyā je, “Jem andhāru ghar hoy ne temā koṭhī tathā thāmbhalā rahyā hoy tene dekhe chhe to paṇ yathārth dekhyā na kahevāy; tem Puruṣhottam Bhagwānne viṣhe jaḍ-chit prakṛuti rahī chhe ne e prakṛutine viṣhe pote rahyā chhe tene anumāne karīne jāṇe chhe, paṇ jo dekhyāmā nathī āvatu to paripūrṇa gnānī na kahevāy.46 Ane jo ene evī āṭī ṭhāvakī chhe to kāīk ene alaukikpaṇu jaṇāyu joīe; nahī to jaṇāshe. Ane nihsandeh evī āṭī chhe ne jaṇātu nathī, to em e samaje je, ‘E Bhagwānne viṣhe to sarve chhe paṇ mane dekhāḍatā nathī, evī ja enī ichchhā chhe.’ Em samajīne te Bhagwānnī bhakti karato thako potāne kṛutārth māne chhe to e paripūrṇa gnānī chhe. Māṭe indriyo, antahkaraṇ ane anubhav e traṇe prakāre karīne je Bhagwānne yathārthpaṇe jāṇato hoy tene gnānī kahīe. Ane tevā gnānīne Bhagwāne Gītāmā shreṣhṭhpaṇe kahyo chhe.

‘Ārto jignāsur-rthārthī gnānī cha bharatarṣhabh!
Teṣhām gnānī nityayukta ek-bhaktir-vishiṣhyate ||’
47

“Evo je gnānī te to sadā sākārmūrti evā je pratyakṣh Bhagwān tene Prakṛuti-Puruṣh, Akṣhar te thakī par ne sarvanā kāraṇ, sarvanā ādhār jāṇīne ananyapaṇe seve chhe. Evī rīte je samajavu tene gnān kahīe ane e gnāne karīne ātyantik mokṣh thāy chhe. Ane je em nathī samajatā ne kevaḷ shāstre karīne ‘aham brahmāsmi’48 thaī bese chhe ne kahe chhe je, ‘Rām-Kṛuṣhṇādik to brahmarūp evo je hu te mārī laharī49 chhe,’ evā je brahmakudāḷ50 ādhunik Vedāntī te to ati duṣhṭ chhe ne mahāpāpī chhe ane marīne narakmā paḍe chhe, te koī divas eno chhūṭako thato nathī.”

॥ Iti Vachanamrutam ॥ 7 ॥ 115 ॥

* * *

This Vachanamrut took place ago.


PĀDAṬĪPO

18. Arth: gnān vinā mukti na thāy. Ā Shruti ‘Hiraṇyakeshīyashākhā’nī chhe tem ‘Setumālā Ṭīkā’mā nondhāyu chhe. Ā shākhā hāl uplabdha nathī.

19. Arth: Paramātmāne jāṇīne ja sansārne ullanghan kare chhe, mukti māṭe gnān sivāy bījo mārg nathī. (Shvetāshvataropaniṣhad: 3/8; Yajurved: 31/18.)

20. Swadharma, tap, yog vagere.

21. Abhiprāy eṭalo ja chhe ke, Bhagwān pṛuthvī par pragaṭ hoy tyāre to netra vagere indriyonā jāṇyāmā āve chhe, paṇ jyāre pragaṭ na hoy tyāre to yogīne dhyān ane samādhithī kevaḷ hṛudaymā ja dekhāy chhe.

22. Arth: pūrva shlokmā kahelā swabhāvthī jīv-īshvarone hu atīt chhu eṭale tenā doṣhono sparsha mane nathī ane Akṣharbrahma thakī kahel hetuothī atishay utkṛuṣhṭ chhu. (Gītā: 15/18).

23. Arth: ā jaḍ-chidātmak samagra jagatne mārā ek anshthī dhāraṇ karīne rahyo chhu. (Gītā: 10/42).

24. Arth: He Arjun! Mārā sivāy koī paṇ par nathī. Jem dorāmā motīo gūnthāyelā chhe, tem ā jaḍ-chetan samagra jagat māre viṣhe āshrit chhe. (Gītā: 7/7).

25. Arth: He Pārth! Mārā anek prakārnā tathā anek varṇa ane ākṛutivāḷā sekaḍo ane hajāro divya rūpo tu jo. (Gītā: 11/5).

26. Kevaḷ sādhane karīne brahmaswarūp thaī shakātu nathī, tevu M. 14, M. 30, 31 vagere Vachanāmṛutomā spaṣhṭpaṇe jaṇāvyu chhe. Tem chhatā “lokmā sādhane karīne ‘brahmaswarūp’ tarīke prasiddhine pāmel hoy” tevo artha ahī levo. Vachanāmṛut G. A. 3mā Ashvatthāmānu draṣhṭānt āvā brahmaswarūp vyakti māṭe apāyu chhe. Ahī have ā prakārnā brahmaswarūpne paṇ Bhagwānnā yathārth gnān vagar gnānī na ja kahevāy te ange bhār āpatā kahe chhe.

27. Arth: Naiṣhkarmya je ātmānā yathārth upāsanārūp gnān te yadyapi niranjan eṭale rāg-dveṣhādirūp māyāthī rahit chhe, paṇ jo Bhagwānnī bhaktie rahit chhe to te atyant shobhatu nathī. Arthāt bhaktiyog vināno kevaḷ gnānyog shobhato nathī. (Bhāgwat: 1/5/12).

28. Arth: Mumukṣhue karavā yogya karmamā jāṇavu rahyu chhe tathā vikarma je anek prakārnā Vaidik kāmya-karma temā paṇ jāṇavānu rahyu chhe tathā akarma je gnān temā paṇ jāṇavānu rahyu chhe. Evī rīte karmanī gati gahan chhe eṭale tenu tattva na jāṇī shakāy tevu chhe. (Gītā: 4/17).

29. Ahī pratyakṣh Bhagwānnā brahmarūp bhaktone spaṣhṭpaṇe Shvetdvīpvāsī Vāsudev Nārāyaṇnā bhaktothī judā kahī Shrījī Mahārāj tathā Vāsudev Nārāyaṇno bhed darshāvyo chhe.

30. Arth: Je brahmarūp thayo chhe ane prasanna man chhe eṭale klesh karmādik doṣhthī jenu man kaluṣhit nathī ane koīno paṇ shok karato nathī, tem koī padārthne ichchhato nathī, sarva bhūtomā sambhāvthī raheto, kashānī ākānkṣhā nahī karanāro, te puruṣh māre viṣhe parābhaktine pāme chhe - arthāt jene ātmāno ‘brahmarūpe’ sākṣhāt anubhav thayo hoy tene ja parābhaktimā adhikār prāpt thāy chhe. (Gītā: 18/54).

31. Jenī bhakti karavānī kahī chhe evā je Parabrahma pratyakṣh Puruṣhottam Nārāyaṇ te ja be prakṛutinā ādhār chhe. Te Gītāmā kahyu chhe je -

32. Arth: Pṛuthvī, jaḷ, tej, vāyu, ākāsh, man ādi indriyo, mahattattva ane ahankār ā āṭh prakāre jagatnī prakṛuti pariṇām pāmī chhe te prakṛuti mārī chhe em jāṇ, arthāt hu achetan prakṛutithī vilakṣhaṇ chhu. (Gītā: 7/4).

33. Arth: Ā mārī aparā (apradhānbhūtā) prakṛuti chhe. Ā achetan prakṛutithī vilakṣhaṇ ākāravāḷī, parā (pradhānbhūtā) ane chetanrūp evī prakṛuti chhe te mārī chhe em jāṇ. Je chetan prakṛutie ā achetan samagra jagat dhāraṇ karelu chhe, arthāt hu chetan prakṛutithī vilakṣhaṇ chhu. (Gītā: 7/5). Ā parā prakṛuti Vachanāmṛut G. M. 66nā Vachanāmṛutmā Brahmānand Swāmīnā prashnanā Shrījī Mahārāje karelā uttarnā sandarbh pramāṇe Akṣharbrahma chhe.

34. Dhārak, vyāpakpaṇe karīne.

35. Dhārak, vyāpakpaṇe karīne.

36. Tem chhatā ākāsh potānā sāmarthyathī nirlep chhe.

37. Jo ke ākāshmā sankoch-vikās vastutāe nathī chhatā paṇ pote pṛuthivyādik bhūtomā vyāpīne rahyo chhe tethī te bhūtomā thatā sankoch-vikāsno paramparāe ākāshmā upachārmātra thāy chhe, tem nirvikārī Paramātmānā swarūpmā sākṣhāt sankoch-vikās nathī parantu potānā sharīrrūp jaḍ ane chetan be prakṛutimā antaryāmīpaṇe pote vyāpīne rahyā chhe tethī be prakṛutimā thatā sankoch-vikāsno sharīrī Paramātmāmā paramparāe upachārmātra thāy chhe, āvo bhāvārth samajavo.

38. Chhatā paṇ Bhagwān nirlep chhe eṭale jaḍ-chetan prakṛutinā doṣhono temane sparsh nathī.

39. Arth: Sarva janonā ātmāpaṇe sarvamā antahpravesh karīne sarvane shikṣhaṇ karanārā - niyaman karanārā chhe. (Taittirīyāraṇyak: 3/11 tathā Chityupaniṣhad: 11/1).

40. Arth: Je Paramātmānu Akṣhar sharīr chhe... ā sarva bhūtonā antarātmā apahatpāpmā (nirdoṣh) divya dev ek Nārāyaṇ chhe. (Subālopaniṣhad: 7).

41. Arth: Je Paramātmānu jīvātmā sharīr chhe, je Paramātmā jīvātmāmā antahpravesh karīne niyaman kare chhe, ā tārā antaryāmī amṛut ātmā chhe arthāt upādhi rahit amṛutamay Paramātmā chhe. (Bṛuhadāraṇyakopaniṣhad, Mādhyandinpāṭh: 3/7/30).

42. “Yasyātmā sharīram” - ā Shrutinā jevo ja ā Shrutino arth chhe. Ahī fakta ātmāne badale pṛuthvī shabda vaparāyo chhe eṭalo fer chhe.

43. Ā arth Taittirīyopaniṣhad (Bhṛuguvallī: 2-6)mān “Annam brahmeti vyajānāt”, “Prāṇo brahmeti vyajānāt”, “Māno brahmeti vyajānāt”, “Vignānam brahmeti vyajānāt”, “Ānando brahmeti vyajānāt” ityādithī nirūpaṇ karyo chhe.

44. Te gnān muktimā hetu chhe, bījā sādhano muktinā hetubhūt gnānnā ang chhe. Te sādhano mukti pratye swatantrapaṇe kāraṇo nathī. Jene evu gnān hoy ane te pramāṇe Bhagwānno sākṣhātkār hoy te bhakto paripūrṇa gnānī chhe; temane kāī paṇ apūrṇapaṇu nathī.

45. Bhagwānnā swarūpnu upar kahel gnān.

46. Kem ke kyārek sanshay thavāno sambhav rahe chhe.

47. Ā shlokno arth Vachanāmṛut G. Pra. 56nī ṭīpaṇī-219mā darshāvyo chhe: [Ārto jignāsurarthārthī gnānī cha bharatarṣhabh | Teṣhām gnānī nityayukta ek-bhaktir-vishiṣhyate || Arth: Adhikārthī paḍī gayelo ane farī pāmavāne ichchhe te ārt, ātmaswarūpne jāṇavāne ichchhe te jignāsu, aishvarya pāmavāne ichchhe te arthārthī, potānā ātmāne triguṇātmak māyāthī judo brahmarūp mānīne Bhagwānne pāmavānī ichchhā karanār gnānī. Ā chāreyamā gnānī potānā ātmāne brahmaswarūp mānī nirantar Paramātmāmā joḍāyel chhe ane ekmātra Paramātmānī bhaktinī ja ichchhā rākhe chhe, tethī adhik chhe. (Gītā: 7/16-17).]

48. Arth: Hu brahma chhu. (Bṛuhadāraṇyakopaniṣhad: 1/4/10).

49. Tarang; eṭale mārāmā ane Paramātmāmā bhed nathī.

50. Bhagwān ane temanā avatārne khanḍan karanārā chhe, māṭe Parabrahma Paramātmāne jāṇe kodāḷāthī khodnārā.

SELECTION
Prakaran Gaḍhaḍā Pratham (78) Sārangpur (18) Kāriyāṇi (12) Loyā (18) Panchāḷā (7) Gaḍhaḍā Madhya (67) Vartāl (20) Amdāvād (3) Gaḍhaḍā Antya (39) Bhūgoḷ-Khagoḷnu Vachanāmṛut Vadhārānā (11)

Type: Keywords Exact phrase