share

॥ શ્રી સ્વામિનારાયણો વિજયતે ॥

॥ THE VACHANAMRUT ॥

Spiritual Discourses

by Bhagwan Swaminarayan

Loya 10

Nirvikārī Rahyānu

Samvat 1877nā Māgshar sudi 8 Āṭhamne divas Shrījī Mahārāj gām Shrī Loyā madhye Surā Khācharnā darabārmā ḍholiyā upar prātahkāḷne same virājmān hatā ne dhoḷī chhīnṭnī ḍaglī paherī hatī tathā dhoḷo survāḷ paheryo hato tathā dhoḷo fenṭo mastak upar bāndhyo hato ne potānā mukhārvindnī āgaḷ Muni tathā desh-deshnā haribhaktanī sabhā bharāīne beṭhī hatī.

Te samaymā Nityānand Swāmīe prashna pūchhyo je, “Ā jagatmān keṭalāk manuṣhyane strīādik padārthmā evu het thāy chhe je, teno viyog thayo hoy to prāṇno tyāg thaī jāy; ane keṭalākne strīādik padārthmā het chhe paṇ sādhāraṇ chhe, māṭe tenā viyoge karīne prāṇno tyāg na thāy; e be prakārnā jīv chhe. Te jem sansārmā hete karīne joḍāy chhe tem te hetvāḷāne jo Bhagwān maḷe to temā paṇ em ja joḍāy je, Bhagwānno viyog thāy to prāṇ jāy; ane jene sansārmā sādhāraṇ het chhe ne tene Bhagwān maḷe to Bhagwānmā paṇ sādhāraṇ het thāy. Te e be prakārnā je manuṣhya tene viṣhe karme karīne evo bhed chhe ke e be prakārnā jīv anādinā ja chhe?” Pachhī Shrījī Mahārāj bolyā je, “E bhed jīvmā svābhāvik nathī, e to karme karīne thāy chhe. Te kevī rīte thāy chhe? To jyāre jīv karma kare chhe tyāre jīvnī vṛuttino veg traṇ prakāre thāy chhe: ek mandveg, bījo madhyamveg ane trījo tīvraveg. Temā jeve vege vṛutti padārthmā chonṭe tyāre tene tevī jātnu karma lāge chhe. Te karme karīne snehmā paṇ traṇ prakār chhe.”

Pachhī vaḷī Nityānand Swāmīe pūchhyu je, “Vṛuttinā vegmā e traṇ prakār thayā te guṇe karīne thayā ke koī bījā hetue karīne thayā?” Tyāre Shrījī Mahārāj bolyā je, “E traṇ prakārnā je bhed te guṇe karīne nathī; e to je padārthmā kevaḷ indriyo ja pravarte tyāre mandveg thāy chhe ane jyāre mane sahit indriyo padārthmā jāy tyāre madhyamveg thāy chhe ane jyāre indriyo, man ane jīv e traṇe bhegā thaīne padārthmā pravarte chhe tyāre te vṛuttino tīvraveg thāy chhe. Ane te tīvraveg ek chakṣhu indriyane viṣhe lāgyo hoy to bījī indriyo tene anuvartī thaīne sarve indriyomā lāge chhe. Evī rīte je je indriyomā mukhyapaṇe tīvraveg lāgyo hoy tyāre bījī indriyo tene anuvartī thaī rahe chhe. Ane e je tīvraveg te rajoguṇī, sattvaguṇī ane tamoguṇī e traṇeyne lāge chhe. Ane ek ek indriyamā to sarvane tīvraveg hoy chhe ane tadanusāre padārthmā het thāy chhe.”

Tyāre vaḷī Nityānand Swāmīe prashna pūchhyu je, “Ene Bhagwānmā kem tīvravege karīne het thatu nathī?” Tyāre Shrījī Mahārāj bolyā je, “Desh, kāḷ, kriyā, dhyān, shāstra, dīkṣhā, mantra ane sang eṭalāne yoge karīne shubh athavā ashubh ācharaṇ thāy chhe. Te jo rūḍā desh, kāḷ, sangādik prāpt thayā hoy to Bhagwānne viṣhe paṇ tīvravege karīne sneh thāy chhe ane jo bhūnḍā deshādikno yog thāy to Bhagwān vinā anya padārthmā prīti thāy chhe.”

Tyāre Chaitanyānand Swāmīe pūchhyu je, “Kāḷ viṣham hoy tyāre kem karavu?” Pachhī Shrījī Mahārāj bolyā je, “Jyāre je sthaḷmā kāḷnu viṣhampaṇu hoy tyāre te ṭhekāṇethī anya sthaḷmā bhāgī javu, paṇ viṣham kāḷmā rahevu nahī. Ane kāḷ Satya Yug, Tretā, Dvāpar, Kaḷirūpe karīne bahār varte chhe ne potānā antarmā paṇ varte chhe. Te jyāre haiyāmā Kaḷi vartato hoy tyāre Bhagwānnī mūrti haiyāmā dhāravī nahī, bahār netrane āgaḷ dhāravī.”

Pachhī Muktānand Swāmīe pūchhyu je, “Jenā hṛudaymā mandveg, madhyamveg ane tīvraveg vartato hoy te kem jāṇavo?” Pachhī Shrījī Mahārāj bolyā je, “Jyāre mandveg vartato hoy tyāre nānī bāḷakī tathā nav-yauvanvāḷī strī tathā vṛuddha strī e traṇeyne dekhīne sarakho bhāv rahe; kem je, tyā ekalī indriyanī ja vṛutti gaī chhe, māṭe temā mandveg chhe. Ane jyāre indriyane viṣhe man bhaḷe chhe ne e traṇ prakārnī strīne dekhe chhe, tyāre bāḷakī ne vṛuddha strī teno to bhūnḍo ghāṭ nathī thato ane yuvān strīne viṣhe bhūnḍo ghāṭ thāy chhe ne vikārne pāmī jāy chhe, ene madhyamveg jāṇavo. Ane jyāre indriyane viṣhe man ne jīv e bey bhaḷīne e traṇ prakārnī strīne dekhe chhe tyāre to e traṇe prakārnī strīne viṣhe bhūnḍā ghāṭ thāy ne vikārne pāme chhe ane potānī mā-bon hoy to tene dekhīne paṇ vikārne pāme, ene tīvraveg jāṇavo.”55

Pachhī Brahmānand Swāmīe prashna pūchhyo je, “Traṇ prakārnī je strīo tene dekhīne vyakti56 jaṇāy tathā rūp-kurūp paṇ jaṇāy ane vikār to thāy nahī, tyāre tene kyo veg jāṇavo?”57 Pachhī Shrījī Mahārāj bolyā je, “Je padārthne atyant dukhdāyī58 jāṇīne manan thayu hoy, pachhī te manane karīne te padārthne viṣhe atyant doṣh jaṇāy chhe. Te doṣhno manmā vichār thaīne jīvmā te doṣh pravesh kare chhe ane jīvthī par je sākṣhī teṇe paṇ te doṣhnu pramāṇ karyu chhe, teṇe karīne e doṣhnī ati draḍhatā thaī chhe. Māṭe padārthne viṣhe jyāre indriyanī vṛutti jāy chhe tyāre te vṛutti bheḷe man tathā jīv e bey āve chhe, paṇ jīvmā je atishay doṣhnī draḍhatā chhe te doṣhnī seḍya man-indriyone viṣhe sonsarī nīsare chhe; māṭe te padārth yathārth dekhāy ne jāṇyāmā āve, paṇ tene viṣhe atyant abhāv āvī jāy chhe. Jem dūdh-sākarnu pātra bharyu hoy temā sarpe lāḷ nākhī hoy ne tene nākhatā dīṭhī hoy, pachhī te dūdh jevu pūrve dekhātu hatu tevu ne tevu ja dekhāy paṇ teno ati abhāv haiyāmā varte chhe; kem je, eṇe em jāṇyu chhe je, ‘Ene pīe to tatkāḷ prāṇ jāy.’ Tem jene em samajāyu je, ‘Ā rūpvān strī chhe te kalyāṇnā mārgmā virodhī chhe, ane ā lok, parlokne viṣhe param dukhdāyī chhe ne strīnī prāpti to mane sarve pashu ādik janmane viṣhe anant vār thaī chhe ane hajī jo Parameshvarne nahī bhaju to anant strīnī prāpti thashe, māṭe e vāt durlabh nathī. Ane Bhagwān ne Bhagwānnā sant teno sang te to mahādurlabh chhe ane e durlabh vastunī prāptine viṣhe e strī ja param vighnarūp chhe,’ evu jāṇīne je haiyāmā doṣhnī draḍhatā thaī chhe teṇe karīne game tevī rūpvān strī dekhāī jāy to paṇ vikār thāy nahī.

“Ane vaḷī ene viṣhe avikārī rahyānu bīju paṇ kāraṇ chhe. Jem Janak Videhī jevā je moṭā Bhagwānnā bhakta rājā hatā, te rājyamā rahyā hatā ne ramaṇīya evā je shabdādik panch-viṣhay tene bhogavatā thakā paṇ gnānnī draḍhatāe karīne nirvikārpaṇe rahyā.59 Ane e Janak jevā je gnānī hoy te em vichāre je, ‘Hu ātmā chhu, shuddha chhu, chetan chhu, nirvikār chhu, sukhrūp chhu, avināshī chhu, ane strīādik je viṣhay chhe te to dukhrūp chhe, tuchchha chhe, jaḍ chhe ane nāshvant chhe.’ Em vichārīne kevaḷ potānā ātmaswarūpne ja sukhrūp jāṇe chhe. Ane ‘Shabdādik viṣhaymā je sukh jevu jaṇāy chhe ne sārā jevu jaṇāy chhe te ātmā vate jaṇāy chhe ane ātmā dehmāthī nīkaḷī jāy tyāre sukhrūp hoy te bhūnḍu thaī jāy chhe.’ Evī rīte potānā ātmāne vichāre. Ane ātmā thakī par je Paramātmā teno vichār kare je, ‘Āvu je māyā thakī par shuddha ātmānu gnān tene hu pāmyo, te santne pratāpe pāmyo chhu; ane te sant Parameshvarnā bhakta chhe ane Parameshvar chhe te to sarvātmā evā je brahma60 tenā paṇ ātmā chhe ane Akṣharnā61 paṇ ātmā chhe ane anant koṭi je mukta tenā paṇ ātmā chhe. Evā je Parabrahma Paramātmā Nārāyaṇ teno hu brahmarūp evo dās chhu.’ Ane te Bhagwānno mahimā to em samaje je, ‘Dyupataya ev te na yayurantamanantatayā tvamapi’62 ityādik Shrutie Bhagwānno mahimā atishay pratipādan karyo chhe.

“Evī rīte potānā swarūpnu tathā Parabrahmanā swarūpnu jene gnān chhe, tene game tevā sundar viṣhay prāpt thāy paṇ teṇe karīne kāī leshmātra paṇ tenu man vikārne pāme nahī. Ane avashya je shabdādik viṣhay grahaṇ karyā joītā hoy tene grahaṇ kare paṇ te viṣhayne ādhīn thaī jāy nahī, swatantrapaṇe grahaṇ kare. Jem karoḷio potānī lāḷne vistārīne pāchhī swatantrapaṇe gaḷavī ghaṭe tyāre gaḷī le chhe; tem evo je gnānī te potānā indriyonī vṛuttine viṣhaymā prasārīne pāchho swatantra thako sankelī le chhe. Ane evo je hoy te rājyamā hoy to paṇ vanmā chhe ane vanmā hoy to paṇ tene rājya karatā vadhato ānand chhe. Ane evo je gnānī te rājyamā rahyo hoy ne hajāro manuṣhya potānī āgnāmā rahetā hoy ne samṛuddhie yukta hoy, teṇe karīne potāne kāī em na māne je, ‘Hu bahu moṭo thaī gayo.’ Ane te rājyano nāsh thaī jāy ne hāthmā mṛuttikānu pātra laīne gharoghar māgī khāy, teṇe karīne em na māne je, ‘Hu have to garīb thaī gayo.’ Kem je, te to potānā kefmā mahā-alamast rahe. Tathā tene potānā swarūpno tathā Bhagwānnā swarūpno mahimā jāṇyo chhe; te māṭe ene sonu, kūcho, loḍhu, pāṣhāṇ e sarvane viṣhe samabuddhi varte chhe tathā mān-apamānne viṣhe sambuddhi varte chhe. Ane evo je gnānī tene koī padārth bandhan karavā samarth nathī; kem je, enī draṣhṭi to ati moṭī thaī gaī chhe ne māyik sarve padārthne tuchchha jāṇyā chhe. Jem koīk puruṣh pratham kangāl hoy ne pachhī tene rājya maḷe tyāre tenī draṣhṭi moṭī thāy chhe, ane pratham lākaḍānā bhārā vechato hoy tathā bījā tuchchha tuchchha kām karato hoy te sarve ene vīsarī jāy ne moṭā moṭā rājya sambandhī kārya karavā lāge; tem evā gnānīne sarva padārthmātra tuchchha thaī jāy chhe ne evā gnānne viṣhe enī vishāḷ draṣhṭi thāy chhe. Ane evī rīte je samajyo chhe te sukhiyo chhe. Tathā je vishvāsī hoy kahetā em samajato hoy je, ‘Āvā moṭā sant tathā Bhagwān je vāt kahe chhe te em ja chhe, paṇ emā kāī sanshay nathī;’ em samajīne te Bhagwān tathā sant jem kahe tem karavā lāge. E be jaṇ ja sukhiyā chhe ne e vinā je bījā chhe te sukhiyā nathī. Tyā shlok chhe -

‘Yashcha mūḍhatamo loke yashcha buddhehe param gatah |
Tāvubhau sukhamedhete klishyatyantarito janah ||’
63

“Tathā Bhagwad Gītāmā kahyu chhe je,

‘Viṣhayā vinivartante nirāhārasya dehinah |
Rasavarjan raso’pyasya paran draṣhṭvā nivartate ||’
64

“Evī rīte jenī alaukik draṣhṭi thāy chhe, tene Parameshvar vinā sarve padārth tuchchha thaī jāy chhe. Ane ā be shlok teno paṇ ek-sarakho bhāv chhe.”

Pachhī Muktānand Swāmīe Shrījī Mahārājne kahyu je, “He Mahārāj! Have tame je prashna pūchhatā hatā te pūchho.” Tyāre Shrījī Mahārāj bolyā je, “Māyāmā te kevaḷ dukh chhe ke sukh paṇ kāīk chhe? E prashna chhe.” Pachhī Muktānand Swāmīe kahyu je, “Māyā to kevaḷ dukhdāyī chhe.” Pachhī Shrījī Mahārāj bolyā je, “Māyāmāthī ūpajyā evā je sattva, raj ane tam e traṇ guṇ, temā je sattva chhe te to sukhrūp kahevāy chhe. Tathā Shrīmad Bhāgwatmā kahyu chhe je, ‘Sattvam yadbrahmadarshanam’65 tathā sattvaguṇnī sampatti te gnān, vairāgya, vivek, sham-damādik chhe. Evī je māyā te kevī rīte dukhrūp chhe? Ane vaḷī Ekādash Skandhmā kahyu chhe je,

‘Vidyāvidye mam tanū viddh‎yuddhav! Sharīriṇām |
Bandhamokṣhakarī ādye māyayā me vinirmite ||’
66

“Māṭe mokṣhane kare evī je vidyārūp māyā te kevī rīte dukhdāyī chhe?” Pachhī e prashnane sāmbhaḷīne Muktānand Swāmī ādik sarve Paramhansa bolyā je, “He Mahārāj! Eno uttar amathī thāy nahī, eno uttar to kṛupā karīne tame ja karo.” Pachhī Shrījī Mahārāj bolyā je, “Jem Yam Rājānu je rūp te pāpī jīvne ati bhayānak vikarāḷ jaṇāy chhe tathā moṭā moṭā dānt ne moṭu mukh bhayānak dekhāy chhe tathā kājaḷ jevu kāḷu ane parvat jevu moṭu ne kāḷ jevu bhayānak evu dukhrūp dekhāy chhe, ane puṇyavāḷā je jīv tene to te Yam Rājānu rūp atishay sukhdāyī Viṣhṇunā jevu jaṇāy chhe; tem māyā chhe te je Bhagwānthī vimukh chhe tene to ati bandhan karnārī chhe ne ati dukhdāyī chhe, ane je Bhagwānnā bhakta chhe tene to e māyā atishay sukhdāyī chhe ane māyānā kārya je indriyo, antahkaraṇ ane devatā te sarve Bhagwānnī bhaktine ati puṣhṭa kare chhe. Māṭe Bhagwānnā bhaktane to māyā dukhdāyī nathī, param sukhdāyī chhe.”

Pachhī Muktānand Swāmīe prashna pūchhyo je, “Jyāre māyā sukhdāyī chhe tyāre Parameshvarno bhakta hoy, te Bhagwānnī mūrtine hṛudayamā dhārīne bhajan karavā bese chhe tyāre ene antahkaraṇrūp māyā te sankalp-vikalprūpe karīne kem dukh āpe chhe?” Pachhī Shrījī Mahārāj bolyā je, “Jene Bhagwānnu māhātmya sārī peṭhe samajīne atishay draḍh Bhagwānno āshray hoy, tene to antahkaraṇrūp māyā chhe te dukh detī nathī; ane jene evā āshraymā fer hoy tene dukh de chhe. Jem kācho satsangī hoy to tene kusangī hoy te ḍagāvavāno āgrah kare, paṇ je pāko satsangī hoy tene ḍagāvyānī koī lālach rākhe nahī ane tene sāmbhaḷtā koī satsangnu ghasātu bolī shake nahī. Tem jene evo paripakva Parameshvarno āsharo thayo chhe, tene ḍagāvyānī lālach antahkaraṇrūp māyā rākhe nahī ane sāmī tenī bhaktimā puṣhṭi karavā lāge; ane jenā jīvne viṣhe evā āsharāmā kāī kāchyap hoy, tene e māyā ḍagāve chhe ne dukh de chhe. Ane jyāre eno e jīv evī rīte Bhagwānno paripakva āshray karashe tyāre ene ḍagāvyāne arthe ne pīḍvāne arthe māyā samarth nahī thāy. Māṭe eno uttar e ja chhe je, jene Bhagwānno evo paripakva nishchay chhe tene koī rīte māyā dukh devāne arthe samarth thatī ja nathī.”

॥ Iti Vachanamrutam ॥ 10 ॥ 118 ॥

* * *

This Vachanamrut took place ago.


PĀDAṬĪPO

55. Evī rīte bījī indriyomā paṇ traṇ prakārno veg jāṇī levo.

56. Bāḷpaṇ vagere avasthānā bhede sahit.

57. Netra dvārā strīnu rūp, avasthā vagerenī vigat barobar jaṇāy chhe, māṭe tīvraveg hoy em to jaṇāy chhe; parantu tīvravegnu kārya je kṣhobh te thato nathī. Māṭe traṇ vegmāthī kyo veg hashe? Em sanshay thavāthī ā prashna pūchhyo chhe.

58. Ā veg tīvra chhe em jāṇavu, paṇ te veg sadoṣh chhe, māṭe tenā kāryarūp mannā kṣhobhmā tīvratā nathī. Vegmā je prakāre doṣhno pravesh thāy chhe te prakār evī rīte chhe -

59. Mahābhārat, Shāntiparva: 212-219.

60. Chidākāshswarūp Akṣharbrahma.

61. Dhāmswarūp athavā mūrtimān Akṣharbrahma.

62. Arth: Brahmādi devo paṇ tamārā mahimānā pārane pāmatā nathī, kem ke apār chhe. Vadhāre shu kahīe? Tame paṇ tamārā mahimānā antne pāmatā nathī. (Bhāgwat: 10/87/41).

63. Arth: Je bhakta lokmā shāstranī draṣhṭie atishay agnānī chhe, eṭale shāstranu gnān nathī paṇ kevaḷ Bhagwān ane temanā bhaktanā vachanmā draḍh vishvāsthī temanā kahevā pramāṇe Bhagwānne bhaje chhe; ane je buddhithī par(ātmā-Paramātmānā swarūp)ne pāmyo chhe, eṭale Shruti-Smṛutinā arthne jāṇīne sākṣhāt Bhagwānnī ekāntik upāsanāthī ātmā-Paramātmānā yathārth gnānne pāmyo chhe; te banne param sukh pāme chhe, eṭale Bhagwānnī sevārūp muktine pāme chhe. Ane je antarit jan (gnānī ke vishvāsī nahi tevo) chhe te to kleshne pāme chhe, eṭale Bhagwānnu sukh nahi pāmatā bījā lokmā dukhrūp faḷne pāme chhe. (Bhāgwat: 3/7/17).

64. Arth: Kān, ākh vagere indriyonā āhārrūp sāmbhaḷvu, jovu vagere kriyāone bandh karī detā, shabda-rūp vagere viṣhayo ātmā sudhī pahochī shakatā nathī, parantu je te viṣhayo pratyenī āsakti viṣhaynā dūr thavāthī ṭaḷī jatī nathī; viṣhayo pratyenī āsakti athavā sūkṣhma rāg to Paramātmāno sākṣhātkār thāy to ja ṭaḷe chhe. (Gītā: 2/59).

65. Arth: Je sattvaguṇ chhe te Parabrahmanu darshan karāvnāro chhe. (Bhāgwat: 1/2/24).

66. ‘Mokṣh-bandh-karī’ āvo Bhāgwatmā pāṭh chhe. Arth: He Uddhav! Vidyā ane avidyā te mārā sharīrbhūt chhe ane mārī māyā(sankalp)thī sauthī pratham nirmāṇ thaī chhe. Temā vidyāshakti mokṣh karanārī chhe ane avidyāshakti bandhan karanārī chhe. (Bhāgwat: 11/11/3).

SELECTION
Prakaran Gaḍhaḍā Pratham (78) Sārangpur (18) Kāriyāṇi (12) Loyā (18) Panchāḷā (7) Gaḍhaḍā Madhya (67) Vartāl (20) Amdāvād (3) Gaḍhaḍā Antya (39) Bhūgoḷ-Khagoḷnu Vachanāmṛut Vadhārānā (11)

Type: Keywords Exact phrase