Show Shravan Audio
॥ શ્રી સ્વામિનારાયણો વિજયતે ॥
॥ THE VACHANAMRUT ॥
Spiritual Discourses
by Bhagwan Swaminarayan
Sarangpur 6
Ek Avasthāmā Babbe Avasthānu, Chār Prakārnī Vāṇīnu
Samvat 1877nā Shrāvaṇ vadi 10 Dashmīne divas Shrījī Mahārāj gām Shrī Sārangpur madhye Jīvā Khācharnā darabārmā uttarāde dvār oraḍānī osarīye ḍholiyā upar virājmān hatā ne sarva shvet vastra dhāraṇ karyā hatā ne potānā mukhārvindnī āgaḷ Muni tathā desh-deshnā haribhaktanī sabhā bharāīne beṭhī hatī.
Pachhī Nityānand Swāmīe prashna pūchhyo je, “Ek ek avasthā viṣhe bījī be be avasthāo kem rahī chhe?” Pachhī Shrījī Mahārāj bolyā, “Ā jīvātmā je te jene viṣhe rahīne viṣhaybhogne bhogave chhe tene avasthā kahīe; te avasthā jāgrat, swapna ane suṣhupti e traṇ prakārnī chhe. Temā je jāgrat avasthā25 chhe te Vairāj-Puruṣhnī je sthiti avasthā tenu kārya chhe ne sattvaguṇātmak26 chhe ne netra sthānakne viṣhe rahī chhe. Evī je jāgrat avasthā tene viṣhe Vishvābhimānī27 nāme je ā jīvātmā te je te sthūḷ dehnā abhimāne sahit thako das indriyo ne chār antahkaraṇe karīne viveke sahit yathārthpaṇe potānā pūrvakarmane anusāre bāhya shabdādik panch-viṣhaynā bhogne bhogave chhe, tene sattvaguṇ-pradhān evī jāgrat avasthā kahīe. Ane e jāgratne viṣhe jo e jīvātmā bhrāntie karīne ayathārthpaṇe bāhya viṣhaybhogne bhogave chhe, to tene jāgratne viṣhe swapna28 kahīe. Ane e jīvātmā je te jāgratne viṣhe shok tathā shramādike karīne viveke rahit thako jo bāhya viṣhaybhogne bhogave chhe, to tene jāgratne viṣhe suṣhupti29 kahīe. Ane je swapna avasthā chhe te Hiraṇyagarbhanī je utpatti avasthā tenu kārya chhe ne rajoguṇātmak30 chhe ne kanṭh sthānakne viṣhe rahī chhe. Evī je swapna avasthā tene viṣhe taijasābhimānī nāme je jīvātmā te sūkṣhma dehnā abhimāne sahit rahyo thako indriyo-antahkaraṇe karīne pūrvakarmane anusāre sukh-dukhrūp vāsanāmay31 bhogne bhogave chhe, tene rajoguṇ-pradhān swapna avasthā kahīe. Ane e swapnane viṣhe e jīvātmā je te jyāre jāgratnī peṭhe ja viveke karīne jāṇato thako vāsanāmay bhogne bhogave chhe, tyāre tene swapnane viṣhe jāgrat avasthā32 kahīe. Ane e swapnane viṣhe jaṇāṇā je vāsanāmay bhog temane e jīvātmā je te bhogavato thako paṇ jo jaḍpaṇe33 karīne na jāṇe to tene swapnane viṣhe suṣhupti34 kahīe. Ane je suṣhupti avasthā chhe te īshvarnī je pralay avasthā tenu kārya chhe ne tamoguṇātmak35 chhe ne hṛuday sthānakne viṣhe rahī chhe. Evī je suṣhupti avasthā te jyāre e jīvne āve chhe tyāre indriyo-antahkaraṇnī je vṛuttio tathā viṣhaybhognī vāsanā tathā gnātāpaṇu36 ne kartāpaṇu37 e sarve kāraṇ dehne viṣhe līn thaī jāy chhe ane te kāraṇ dehno abhimānī je prāgna nāme jīvātmā tenu Pradhān-Puruṣhrūp saguṇbrahmanā38 sukhleshne viṣhe atishay līnpaṇu thaī jāy chhe, tene tamoguṇ-pradhān suṣhupti avasthā kahīe. Ane e suṣhuptine viṣhe karmasanskāre karīne kartāvṛuttinu39 je utpanna thavu tene suṣhuptine viṣhe swapna40 kahīe ane jāgrat ne swapnane viṣhe je pīḍā tenā tāp thakī vaḷī te suṣhuptinā sukhne41 viṣhe pravesh karatī je kartāvṛutti tenā pratilompaṇānu je gnān tene suṣhuptine viṣhe jāgrat42 kahīe. Evī rīte ek ek avasthāne viṣhe bījī be be avasthāo rahī chhe. Ane e ja avasthānā bhed tenu je gnān43 te jīvātmāne je vate thāy chhe ane vaḷī te te avasthāne viṣhe e jīvne karmānusāre je faḷnā pamāḍnārā chhe tene Turyapad44 kahe chhe, antaryāmī45 kahe chhe, draṣhṭā46 kahe chhe, brahma47 kahe chhe, Parabrahma48 kahe chhe.”49
Pachhī vaḷī Nityānand Swāmīe prashna pūchhyo je, “Parā, Pashyantī, Madhyamā ane Vaikharī e je chār vāṇī50 tene kem samajavī?” Tyāre Shrījī Mahārāj bolyā je, “E vārtā to bahu moṭī chhe ne atishay sūkṣhma chhe ane Shrīmad Bhāgwatnā Ekādash Skandhne51 viṣhe Shrī Kṛuṣhṇa Bhagwāne Uddhavajī pratye kahī chhe. Tene sankṣhepe karīne kahīe te sāmbhaḷo je, pratham utpattikāḷne viṣhe Puruṣhottam Bhagwān je te Vairāj-Puruṣhnā mastakne viṣhe rahyu chhe je Sahasradaḷnu Kamaḷ tene viṣhe52 pravesh karīne Akṣharbrahmātmak53 evo je nād54 tene karatā havā. Pachhī te nād je te suṣhumṇā mārge karīne te Virāṭ-Puruṣhnā nābhikand pratye vyāpīne mahāprāṇe sahit thako tyā ūncho vṛuddhine pāmato havo. Teṇe karīne te Virāṭ-Puruṣhnu je nābhipadma te adhomukh hatu te ūrdhvamukh55 thatu havu. Evī rīte te Virāṭ-Puruṣhnā je nābhikandne viṣhe je nād thayo tene Parā vāṇī kahīe. Ane te Parā vāṇī je te Vednī utpattine arthe pote Bhagwāne bījrūpe karīne prakāshī chhe, ne tejnā pravāhrūp chhe, ne ardhamātrārūp56 chhe. Pachhī te Parā vāṇī je te tyā thakī te Virāṭnā hṛudayākāshne pāmīne Pashyantī nāme thatī havī ne tyā thakī kanṭh deshne pāmīne Madhyamā nāme thatī havī ne tyā te Virāṭnā mukhne pāmīne Vaikharī sangnāne pāmatī havī; ane akār, ukār ne makār57 e traṇ varṇarūpe thaīne praṇavrūpe thatī havī ne pachhī bāvan58 akṣharrūpe thaīne chār Vedrūpe thatī havī; evī rīte Virāṭ-Puruṣhne viṣhe Parā, Pashyantī, Madhyamā ane Vaikharī e chār vāṇī samajavī.
“Have ā jīvnā dehne viṣhe paṇ chār vāṇī kahīe59 te sāmbhaḷo je, enā e Puruṣhottam Bhagwān te jīvne viṣhe antaryāmīrūpe karīne rahyā chhe ne e jīvnī je traṇ avasthā tene viṣhe swatantra thakā anusyūt chhe, evā je Bhagwān te ja jīvnā kalyāṇne arthe pṛuthvīne viṣhe avatār dhāre chhe tyāre e jīv je te, te Bhagwānnā swarūpnu je pratipādan kare tathā te Bhagwānnā je dhām, guṇ ane aishvarya tenu pratipādan kare tathā tenā charitranu varṇan kare tathā ātmā-anātmāno vivek karī dekhāḍe tathā jīv, īshvar, māyā, Brahma, Parabrahma tenā bhedne pṛuthak pṛuthak kahī dekhāḍe, evī je vāṇī tene Parā vāṇī kahīe. Ane je māyik padārth tathā viṣhay temane viveke sahit yathārthpaṇe kahī dekhāḍe, tene Vaikharī vāṇī kahīe. Ane padārthne ne viṣhayne bhrāntie sahit ayathārthpaṇe kahī dekhāḍe, tene Madhyamā vāṇī kahīe. Ane e padārthne ne viṣhayne andha-dhandha sarakhu kahī dekhāḍe ne kāī samajyāmā na āve, tene pashyantī vāṇī kahīe. Evī rīte jīvnī jāgrat avasthāne viṣhe e chār vāṇīnu rūp samajyāmā āve chhe ane swapna ne suṣhuptine viṣhe to koīk samādhivāḷāne e chār vāṇīnā rūp samajyāmā āve, paṇ bījāne samajyāmā āvatā nathī.”
॥ Iti Vachanamrutam ॥ 6 ॥ 84 ॥
This Vachanamrut took place ago.
PĀDAṬĪPO
25. Ahī jaṇāvel jāgrat, swapna, suṣhupti traṇ avasthāo kramashah sattvaguṇ, rajoguṇ tathā tamoguṇnā kāryarūp chhe. Jyāre te traṇey guṇo ek ek avasthāmā vartatā hoy, tyāre jīvmā te ek ja avasthā vartatī hoy chhe. Parantu jyāre guṇonu paraspar mishraṇ thatā, avasthāo paṇ ek-bījānī andar mishraṇ pāme chhe; tevu kahevāno ahī āshay chhe. Teno prārambh jāgrat avasthānā varṇanthī kare chhe.
26. Sattvaguṇnā kāryarūp.
27. Sthūḷ, sūkṣhma ane kāraṇ ā traṇ dehnā abhimānthī jīvnā vishva, taijas ane prāgna ā traṇ nām paḍyā chhe; te vāstavik nathī, upādhithī chhe; te jaṇāvavā ahī vishvābhimānī shabda vāpare chhe.
28. Rajoguṇ-pradhān.
29. Tamoguṇ-pradhān.
30. Rajoguṇnā kāryarūp.
31. Vināshī ane asthir evā shabdādi viṣhayono manmā bhog.
32. Sattvaguṇ-pradhān.
33. Priya, apriya tevā viveke rahit.
34. Tamoguṇ-pradhān.
35. Tamoguṇnā kāryarūp.
36. Jīvnu viṣhayone jāṇavāpaṇu.
37. Jīvnu ahamvṛuttithī viṣhayo māṭe karmanu karavāpaṇu.
38. Saguṇ-brahmarūp Pradhān-Puruṣh.
39. Karmano kartā je jīv tevī vṛuttinu.
40. Rajoguṇ-pradhān.
41. Pratham suṣhupti avasthāmā anubhavelā saguṇ-brahma sambandhī ānandmā.
42. Sattvaguṇ-pradhān.
43. Traṇ avasthāthī par.
44. Mānḍukyopaniṣhad: 12 vagere.
45. Bṛuhadāraṇyakopaniṣhad: 3/7/3-23 vagere.
46. Bṛuhadāraṇyakopaniṣhad: 3/7/23 vagere.
47. Kenopaniṣhad: 1/4-8 vagere.
48. Shvetāshvataropaniṣhad: 3/7 vagere.
49. Ahī antaryāmī, Brahma, Parabrahma vagere shabdothī traṇ avasthāthī par chaturth tattvanu nirūpaṇ karyu chhe. Temā chaturth arthāt turyāvasthānā adhiṣhṭhātā tarīke alag alag Upaniṣhadomā je swarūpnu je nāmthī varṇan karyu chhe te Shrījī Mahārāj jaṇāve chhe parantu Brahma tathā Parabrahmane ek tattva tarīke jaṇāvatā nathī.
50. Te jīvnā ane Vairājnā dehmā rahī chhe.
51. Bhāgwat: 11/12/17.
52. “Sahasradaḷ kamaḷnā nivāsrūp Vairāj-Puruṣhnā mastakmā āvel brahma-randhramā” - evo vākyārth samajavo.
53. Akṣharbrahma dvārā prakaṭ karelo.
54. Jene vyākaraṇ darshanmā ‘sfoṭ’ kahe chhe.
55. Hṛuday paryant.
56. Ardha-mātrānā kāraṇrūp.
57. Nābhi ādik chār sthānmā parā ādik chār vāṇīmāthī anukrame ardhamātrā, makār, ukār ane akār āṭalā varṇa utpanna thāy chhe.
58. Nārad-Pancharātra, Sankarṣhaṇ-Sanhitā: 2/1/48.
59. Jīvnā paṇ nābhi, hṛuday, kanṭh ane mukhmā Bhagwānnī ichchhāthī ja chār prakārnī vāṇī udbhave chhe. Temā sharīrnī andarnā traṇ prakārnā vāṇīnā bhed to gnānīone paṇ durbodh chhe. Manuṣhya to kevaḷ vaikharī nāmnā chothā bhedne ja jāṇe chhe. Jīvnī vaikharī vāṇīmā ja vāṇīnā chār bhed me nishchay karelā chhe te spaṣhṭpaṇe kahu chhu.