॥ શ્રી સ્વામિનારાયણો વિજયતે ॥
ભગવાન સ્વામિનારાયણનાં
॥ વચનામૃત ॥
ગઢડા મધ્ય-૨૮: જીવનદોરીનું, દયાળુ પ્રકૃતિનું
નિરૂપણ
મધ્યનું અઠ્ઠાવીસમું વચનામૃત વંચાવી ગુણાતીતાનંદ સ્વામીએ વાત કરી જે, “જીવમાં ભૂલ્ય આવે પણ અનેક જુક્તિથી તેને ભગવાનના માર્ગમાં રાખવો, પણ પાડી નાખવો નહીં, એ જ મોટાની મોટાઈ છે. ને આ વચનામૃતમાં મહારાજે પોતાનો સ્વભાવ કહ્યો છે તેનો ભાવ પણ આવો છે.” એવી ઘણી જ મહિમાની વાતું કરી.
After having Vachanāmrut Gadhadā II-28 read, Gunātitānand Swāmi said, “A jiva may make mistakes, but by any means, to keep it on the path of God and not allow it to fall is the greatness of the great Sadhu.”
ગુણાતીતાનંદ સ્વામી કહે, “તમે કહો છો જે, ‘કે’જો,’ તે હું તો કહું જ. તે સભામાં કહું, નીકર છેલ્લી બાકી ઇતિહાસ કથા કહું, પણ જીવમાંથી ડંખ કાઢી નાખું. માટે સાધુને સેવવા ને એનું ઘસાતું ન બોલવું.” તે ઉપર મધ્યના અઠ્યાવીસમા વચનામૃતની વાત વિસ્તારીને કરી.
Gunātitānand Swāmi said, “You ask me to speak (about words of advice), so I speak. I say it in the assembly or in the end, I narrate a historical story, but I remove the sting from the jiva. Therefore, serve the sādhu and do not speak ill of him.” On this, Swāmi narrated the discourse of Vachanāmrut Gadhadā II-28 in detail.
ગઢડા મધ્ય પ્રકરણનું ૨૮મું વચનામૃત વંચાતું હતું. તેમાં વાત આવી, “જીવને ભગવાનને રાજી કર્યાનો ઉપાય તો મન-કર્મ-વચને ભગવાનના ભક્તની સેવા કરવી એ જ છે. અને ભગવાનના ભક્તનો દ્રોહ કરવો એ જ ભગવાનને કુરાજી કરવાનો ઉપાય છે.” તે સાંભળી યોગીજી મહારાજ એકદમ બોલ્યા, “ગુણાતીતનો દ્રોહ કરે ને પછી મહારાજની આરતી ઉતારે, તે મહારાજ આરતી અંગીકાર કરતા હશે? ગુણાતીત જે ભગવાનના ઉત્તમ ભક્ત, એમના દ્રોહથી તો જીવનું સત્યાનાશ નીકળી જાય, જીવ જડ-સંજ્ઞાને પામી જાય. પછી એકલા શ્રીજીમહારાજની ગમે એટલી પૂજાવિધિ, શાસ્ત્રવિધિ પ્રમાણે ઠાઠમાઠથી કરે, પણ મહારાજને તે અંગીકાર કરવી ગમતી નથી. જેમ દીકરાને ધોલ મારે ને બાપની આરતી ઉતારે, તે બાપ કેમ સ્વીકારે? ન જ સ્વીકારે.”
[યોગીવાણી: ૧૫/૧૨]
The following words of Vachanāmrut Gadhadā II-28 were read: “The only means for the jiva to please God is to serve God’s Bhakta through thought, deed and word. The means to displease God is by maligning God’s Bhakta.” Upon hearing this Yogiji Mahārāj instantly said, “Would Mahārāj accept the devotion of one who maligns Gunātit and then performs his [Mahārāj’s] ārti?
“If one maligns Gunātit, who is God’s ideal devotee, one’s jiva will be destroyed and attain an inanimate state. Thereafter, regardless how much one worships Shriji Mahārāj alone and extravagantly performs his pujā as per the scriptures, Mahārāj will not accept one’s devotion. It is like slapping someone’s son and then performing his father’s ārti. Would the father ever accept this? He would never accept it.”
[Yogi Vāni: 15/12]
તા. ૧૧/૬/૧૯૬૨, મુંબઈ. બપોરની કથામાં યોગીજી મહારાજે વાત કરી, “મહારાજે કહ્યું – હું તો ભક્તનો ભક્ત છું. તે ખરેખરા ભક્ત કોને કહેવાય? ધર્મ, જ્ઞાન, વૈરાગ્ય ને ભક્તિ હોય તો ખરા?”
ત્યારે પ્રશ્ન થયો, “ખરેખરા શું?”
સ્વામીશ્રી કહે, “તમારા દીકરાના પગ ધોઈ અમે પી જઈએ, એ ખરેખરા ભક્ત. એ પ્રમાણે ભગવાનના ભક્તનો મહિમા છે. ભગવાનના ભક્તનો જેને અભાવ આવ્યો છે તે મોટા હતા તો પણ પદવી થકી પડી ગયા છે. જે કંઈ રૂડું થાય છે, તે સેવાથી જ થાય છે. ભગવાન પગચંપી કરવાથી રાજી ન થાય. શાસ્ત્રીજી મહારાજને રાજી કરવા, એના શિષ્યને રાજી કરે તો રાજી થઈ જાય. માનત સ્વામી લોટો લઈને રાત્રે પાણી પાવા નીકળે. દરેકને પાય. ભક્તની સેવા કરે તે ભગવાનની થઈ ગઈ. ભક્તની સાથે રહે ને સેવા ન કરે તો ભગવાન રાજી ન થાય.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ૩/૩૫૬]
June 11, 1962, Mumbai. During the afternoon discourse, Yogiji Mahārāj said, “Mahārāj has stated that he is a devotee of devotees. Who can be labeled a true devotee? Can one who possesses dharma, gnān, vairāgya and bhakti be called a true devotee?”
So, a question was asked, “Who is a true devotee?”
Swāmishri answered, “A true devotee is one who would wash the feet of your son and drink that water. Such is the glory of a devotee of God. People who have found faults with devotees of God have fallen from high levels. Whatever good occurs is due to the service of a devotee of God. God is not just pleased if someone merely massages his feet. To please Shāstriji Mahārāj, one would have to please his devotees. At night, Mānat Swāmi would go around with water for the thirsty. He would give it to everyone. By serving devotees, one serves God. God is not pleased if one remains in close contact with a devotee of God but does not serve him.”
[Brahmaswarup Yogiji Mahārāj: 3/356]
તા. ૧૭/૧/૧૯૬૩, ગોંડલ. યોગીજી મહારાજ સભામંડપમાં બિરાજી પત્રો લખી રહ્યા હતા. સામે કેટલાક જ્ઞાની હરિભક્તો પણ બેઠા હતા. એક હરિભક્તે કહ્યું, “મધ્યનું તેરમું વચનામૃત વાંચો.”
સ્વામીશ્રીએ પત્ર લખતાં ઊંચું જોઈને કહ્યું, “મધ્યનું ૨૮મું વચનામૃત વાંચો. તેમાં મુદ્દો આવે છે.” એમ કહી જાતે કહેવા લાગ્યા, “તે મુદ્દો તે શું જે, શ્રીજીમહારાજ સમજાવે છે કે જીવને ભગવાનને રાજી કર્યાનો ઉપાય તો મન, કર્મ, વચને ભગવાનના ભક્તની સેવા કરવી એ જ છે અને ભગવાનના ભક્તનો દ્રોહ કરવો એ જ ભગવાનને કુરાજી કરવાનો ઉપાય છે.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ૩/૪૩૦]
January 17, 1963, Gondal. Yogiji Mahārāj was writing letters in the assembly hall. Some knowledgeable devotees sat in front of him. One devotee suggested that Vachanāmrut Gadhadā II-13 be read.
While writing the letters, Swāmishri looked up slightly and said,“‘The main principle is in Vachanāmrut Gadhadā II-28; therefore, read that.” Thus saying, he continued, “What is that main principle? Shriji Mahārāj explains that the sole means to please God is to serve a devotee of God through thought, word and deed. The sole means of displeasing God is to malign his devotee.”
[Brahmaswarup Yogiji Mahārāj: 3/430]
તા. ૧૬/૧/૧૯૫૮, રાજકોટ. સવારે ૭:૪૫ વાગે ગઢડા મધ્ય ૨૮મું વચનામૃત વંચાવી યોગીજી મહારાજ બોલ્યા, “આ વચનામૃતમાં મહારાજે કહ્યું છે: ‘ભગવાનના ભક્તનો અભાવ ન આવવા દેવો ને અવગુણ ન લેવો.’ અભાવ, અવગુણ તે શું? ક્યાંથી આવતા હશે? અંતરમાંથી આવે છે કે બહારના સંગથી આવે છે?”
પછી પોતે જ ઉત્તર કર્યો, “અભાવ એટલે કોઈક હરિભક્તથી કાંઈ ભૂલ થઈ ગઈ હોય, અગર કાંઈ થોડું બન્યું હોય, તેનો ફજેતો કરે અને વિસ્તારથી બીજાને સંભળાવે, એનું નામ અભાવ; અને જે એમ કરે તેને એ હરિભક્ત દીઠો ન ગમે અને આંટી પડે. હવે અવગુણ એટલે કાંઈ દોષ ન હોય ને આઘુંપાછું ન કરતો હોય, તેનામાં પણ દોષ કહે તે અવગુણ.
“આસુરી જીવના હૃદયમાં તો અભાવ, અવગુણ વસેલા જ હોય; અને બીજાને તો આવે અને ટળી જાય, એ મનની અસ્થિરતા છે. કોઈનું વાંકુ સાંભળે તો પંડે જોયું ન હોય તો પણ હૈયામાં ગરી જાય; અને ઝાઝો કુસંગ કરે તો હડકાયા કૂતરાની લાળથી જેમ હડકવા ચાલે અને મોત થાય, તેમ જીવ નાશ પામે, એટલે આસુરીભાવને પામી જાય.
“મોટાપુરુષ એક વાર કહે, ‘આ નિર્દોષ છે’ અને એ વચન જો મનાઈ જાય, તો એમ કરતે કરતે બુદ્ધિ સ્થિર થઈ જાય, દિવ્યભાવ આવે અને સેવા કરવી ગમે. પણ મોટાપુરુષ ચાર-પાંચ વાર કહે ને કરે, તેમાં શું વળે? મોટાનો મત એ જ છે અને શ્રીજીમહારાજે પણ પાને પાને કહ્યું છે જે, અભાવ અવગુણમાં પડશો નહીં. પછી આપણને જોવાનો અધિકાર જ નથી. મહારાજ પંડે પણ જોતા નથી. માટે એ બારી જ બંધ કરવી. આ જો જીવનદોરીનું વચનામૃત છે. દોરી તૂટે તો મોત થશે. જેમ નાડી તૂટે તો દેહનું મોત થાય છે, તેમ આ જીવનું મોત સમજવું.
“જ્યાં સુધી સાધનનું બળ છે ત્યાં સુધી અભાવ-અવગુણ રહ્યા કરે છે. જો મહારાજનું બળ હોય તો અભાવ-અવગુણ આવે જ નહીં. કોઈ વધારે જમતો હોય અને આપણે ત્યાગ રાખતા હોઇએ તો તે ના જોવું.
“મહારાજ કહે – જો કોઈ અમારી અખંડ ભક્તિ કરતો હોય, પણ જો કોઈ ભગવાનના ભક્તનું ઘસાતું બોલતો હોય, તો એવા ભક્ત ઉપર હેત રાખવા જાઉં, ભેટવા માટે અંતર ઊભરાઈ આવે, તો પણ એમ થાય જે, ‘જવા દે, ટાઢે કોઠે બલા છે! શું મોઢું જોઉં!’ એટલો બધો અભાવ અમને આવી જાય છે. કોઈ કાન ભરવા આવે તે હું ન સાંભળું, પણ હું જાતે જોઉં અને તે પણ ઝાઝા દિવસ સુધી, ત્યારે અવગુણ આવે છે.
“આપણે તો નાના-મોટા જોયા સિવાય સેવા કરવા મંડી પડવું. મહારાજે સેવા જ બતાવી છે. ઉકાખાચરની જેમ સેવાનું વ્યસન પાડી દેવું. વ્યસન નહીં પડે ત્યાં સુધી સેવા ગમશે નહીં. મનના ભુક્કા બોલાવવા, ત્યાં સુધી મંડી પડવું. મરજી જાણીને એક વાર કહ્યે મંડી પડે તે ઉત્તમ. તો ધામમાં જ બેઠો છે. અમારી પાસે જ છે. એમ મહારાજ કહે છે. વૈતરું ન કરવું, પણ સેવા કર કર કરવી. એ અખંડ રાજીપાનું સાધન છે.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ૨/૩૨૮]
January 16, 1958, Rājkot. After having Vachanāmrut Gadhadā II-28 read at 7:45am, Yogiji Mahārāj said, “In this Vachanāmrut, Mahārāj advises against developing an aversion (abhāv) toward and finding faults (avagun) in a devotee of God. What are abhāv and avagun? Where do they spring from? Do they come from within or do they come from external source?”
Swāmishri answered himself, “Developing an aversion (abhāv) toward a devotee of God means, if a devotee made a mistake or one had some dispute with that devotee, then one would disgrace him publicly - that is abhāv. One who develops abhāv would not like the sight of that devotee and would bear a grudge toward him.
“Now, perceiving faults (avaguns) in a devotee of God is fabricating a flaw and propagating it, despite that the devotee does not have that flaw and does not act against the norms of Satsang.
“Such vices of perceiving faults and developing an aversion are second nature to demonic jivas, but for the rest, these vices come and go because of an instability of their mind. If one hears negative words about another devotee, despite not witnessing it, those words become lodged in one’s heart. Furthermore, if one extensively associates with bad company, just as one becomes rabid from a rabid dog and dies, similarly their jiva is destroyed; i.e. their jiva becomes demonic.
“One’s intellect becomes stable, one gains a divine sight and a liking for performing service if one accepts the words of the Motā-Purush when he says, ‘This person is free of any flaws.’ However, what becomes of one who has to be told four or five times by the Motā-Purush? The principle of the Motā-Purush is, and Shriji Mahārāj has also written page after page, do not fall into abhāv-agavun. We have no right to see faults. Mahārāj himself does not look at anyone’s faults. Close that window. This Vachanāmrut is called a ‘Lifeline’ - if the string (the lifeline) breaks, then one dies. If one becomes pulse-less, then they die. Similarly, understand this as the death of the jiva.
“Abhāv and avagun remain as long as one fares in Satsang based on his own spiritual endeavors. If one has Mahārāj’s strength, then abhāv and avagun would never come. If one eats restrictively but sees someone else eat a lot, one should refrain from seeing that (do not look down upon them).
“Mahārāj says, ‘If one offers constant devotion to me, yet speaks ill of a devotee, then even if I want to maintain affection for that devotee or feel like embracing him, even so I would think, “Forget it. How can I see his face!” I feel that much aversion to that person. I would not listen to someone poisoning my ears; however, if I personally witness it for a long period of time, only then I see their fault.’
“We should engage ourselves in service without looking at whether they are young or old. Mahārāj has shown only service as a means. One should become addicted to service, just like Ukā Khāchar. One should engage oneself in service so much that one destroys their mind. Mahārāj says one who knows the wishes of the Sant and serves after being told just once is the best; he is sitting in Akshardhām while alive and is near me. One should not begrudgingly perform sevā, but should continually engage oneself in it. This is the means to earn the pleasure of God.”
[Brahmaswarup Yogiji Mahārāj: 2/328]
ગઈકાલે મુસાફરીનો થાક (મોરિશીયસથી નૌરોબી પધારતાં), ઉપવાસનો શ્રમ અને મધરાતનો ઉજાગરો વેઠવા છતાં તા. ૧૦/૧૨/૧૯૭૪ના રોજ સ્વામીશ્રી સમયસર પરવારી ગયેલા અને જાણે કથારસથી જ પારણાં કરતા હોય તેમ સતત એંશી મિનિટ સુધી ગઢડા મધ્ય પ્રકરણના ૨૮મા વચનામૃત પર વાતો કરતાં જણાવ્યું કે:
“અનંત જન્મથી મનધાર્યું કરતાં આવ્યા છીએ. આ જન્મે ગુરુમુખી થવું તો શાંતિ મળે. ભક્તો આંગણે આવ્યા છે તો સેવા કરજો. ‘આવો શેઠ ને નાંખો વખારે’ એમ નહીં. ભક્તની સેવા મહિમાથી કરે તે ભક્તિ. અતિ રૂડું થાય તે જીવનું રૂડું થાય એ. ભગવાન સાથે ભક્તની સેવા કરવાની છે. ઘણા કહે છે કે: ‘મહારાજ સાથે ગુણાતીતની મૂર્તિ ન જોઈએ.’ હોય તોય કાઢી નાંખે. મહારાજ સાથે માણકી ઘોડીને પૂજે. લીંબડો કડવો પણ તેને પગે લાગે. પથરો માથે અથડાય તો લોહી નીકળે તોય તેને પગે લાગે. ને સંત તેવા પણ નહીં?! બધા વચનામૃત વાંચે છે પણ દીવા તળે અંધારાં જેવું થાય છે. શાસ્ત્રીજી મહારાજ આવ્યા ને વાત સમજાવી. આપણે બેઠા છીએ તો તે ભગવાનના અક્ષરધામમાં જ આ બેઠા છીએ. ભક્તો બેઠા છે ને મહારાજ વાત કરે છે. અક્ષરધામમાં મહારાજ સમીપે બેઠા છીએ. ભગવાનના ધામમાંથી પડે એટલે સત્સંગમાંથી પડી જાય. આવું અક્ષરધામનું સુખ છે તેમાંથી નીકળી જાય.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ: ભાગ ૨/૫૫૦]
Swamishri arrived in Nairobi from Mauritius yesterday. Despite the fatigue of travel and a total fast of Ekadashi, Swamishri got ready on time on December 10, 1974. Swamishri spend 80 minutes explaining Gadhada II-28, as if kathā-vārtā was his pārnā (breaking the fast):
“We have been doing what our mind wants for infinite births. In this birth, we want to do what the guru wants; then we will find peace. Devotees have come to your doorstep, so serve them. Serving devotees with mahimā is devotion. We should serve God along with his Bhakta. Some say: ‘Gunatit’s murti does not belong with Maharaj.’ If it is present, they will get it removed. Yet, they will worship Manki with Maharaj; and they will bow down to the neem tree even though it is bitter. If one is hit by a rock, it will make one bleed; yet, they will bow down to a rock (if it has some association with God). Is the Sant not like those (Manki, neem tree, rock)? Everyone reads the Vachanamrut; yet there is still darkness under the flame. Shastriji Maharaj came and explained this to us. We are sitting in Akshardham right here. Devotees are sitting here and Maharaj is speaking to us. We are sitting in Akshardham in the vicinity of Maharaj. If one falls from God’s abode, then he falls Satsang. There is the bliss of Akshardham here; yet he leaves.”
[Brahmaswarup Pramukh Swami Maharaj: Part 2/550]
પડવાનો માર્ગ
સંજાયામાં તા. ૨૫/૧૧ની સવારે ગઢડા મધ્ય પ્રકરણના ૨૮મા વચનામૃતના આધારે ઉપાસનાનો સાર સમજાવતાં સ્વામીશ્રીએ કહ્યું:
“મૂર્તિપૂજક હોય તે કોઈ પણ મૂર્તિનો અનાદર કરે જ નહીં. શંકરજીના પોઠિયાને નમીએ છીએ, પંચદેવને નમીએ છીએ, તો સ્વામિનારાયણ ભગવાનના ભક્ત મૂળ અક્ષર ગુણાતીતાનંદ સ્વામીની મૂર્તિને કઢાય જ કેમ? જે કાઢે તેને કેવો સમજવો? નામ જીવાભાઈ હોય પણ સાપના રાફડામાં હાથ નાંખે તે મરવાનો જ છે. તેમ સત્સંગી કે સાધુ કહેવાઈએ પણ ભગવાનના ભક્તનો દ્રોહ કરીએ તો તે પડવાનો જ માર્ગ છે.”
આમ, સતત બે કલાક સુધી કથા કરીને સ્વામીશ્રીએ જ્ઞાનમાર્ગ ચોખ્ખો કરી આપ્યો.
[બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ: ભાગ ૩/૨૫૩]
The Path to Falling from Satsang
November 24, 1976. Sanjaya. In the morning, Pramukh Swami Maharaj explained the essence of upāsanā based on Vachanamrut Gadhada II-28:
“One who worships the murtis of God will not disrespect them. We bow to Shankar’s bull. We bow to the five deities. So then, how can we get rid of the murti of Mul Akshar Gunātitānand Swāmi, who is the devotee of Bhagwan Swaminarayan? What should we understand one who removes it to be like? One’s name is Jivābhāi (one who lives), but if he sticks his hand in a snake’s burrow, he will certainly die. Similarly, we may be a satsangi or a sadhu; but if we malign the devotee of God, then that is the path to falling from Satsang.”
Swamishri spoke for two hours and clarified the understanding of upāsanā.
[Brahmaswarup Pramukh Swami Maharaj: Part 3/253]
૧૯૭૮/૯/૧૪. મુંબઈના રોકાણ દરમ્યાન પ્રાતઃકથામાં વચનામૃત ગઢડા મધ્ય ૨૮ સમજાવતાં પ્રમુખસ્વામી મહારાજે કહ્યું, “આપણે કોને રાજી કરવા છે તે જોવું. જેના થકી કલ્યાણ માન્યું છે તેના થકી જે વાત આવી તે માનવું. ઘણું કહેશો તો થાપો મારી દેશે પણ રાજીપો જુદી વાત છે. અનાદિની મહોર શ્રીજીમહારાજના વખતથી વાગી છે તે જોઈ જોડાઈ જવું. મેળે માવજીભાઈ થયા હોય તેનું ન માનવું...”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ: ભાગ ૩/૫૩૪]
September 14, 1978. During his stay in Mumbai, Pramukh Swami Maharaj explained Vachanamrut Gadhada II-28 during the morning discourse, “We should know who we need to please. We should believe the words of whom we have determined would liberate us. If we ask too much from the Satpurush, he will pat us with his blessings, but earning his pleasure is a totally different matter. We should join with one who is eternally certified by Shriji Maharaj. We should not believe the words of one who becomes Māvjibhāi on their own...”
[Brahmaswarup Pramukh Swami Maharaj: Part 3/534]