॥ શ્રી સ્વામિનારાયણો વિજયતે ॥
ભગવાન સ્વામિનારાયણનાં
॥ વચનામૃત ॥
ગઢડા પ્રથમ-૨૧: એકાંતિક ધર્મવાળાનું, અક્ષરનાં બે સ્વરૂપનું
પ્રસંગ
પ્રસંગ ૧
સં. ૧૯૬૯, સારંગપુર. સ્વામીશ્રીના સંતો સવારે વહેલા ઊઠી પ્રસાદીને કૂવે (હાલ જે આપણા મંદિરમાં કૂવો છે અને જેના ઉપર પંપ ગોઠવ્યો છે) રોજ નાહવા જતા અને નાહીને પાણીનાં માટલાં ભરી પીઠાવાળે ઓરડે લાવતા.
એક દિવસ પરોઢિયે સાધુ હરિકૃષ્ણદાસ કૂવે નાહીને માથે પાણીનું ભરેલું માટલું ઊંચકીને પીઠાવાળે ઓરડે આવતા હતા. એટલામાં ઝીંઝરના દરબાર રાણાભાઈ નાહવા જતા હતા તે તેમને સામા મળ્યા. આ સાધુને આ પ્રમાણે પાણીનાં માટલાં ઊંચકી જતાં જોઈ, દરબાર બોલ્યા, “સાધુ! શું કામ હેરાન થાઓ છો? માથે પાણીનાં માટલાં, પગમાં જોડા નહિ. આવો મમત શું કામ રાખો છો? ચાલો, અમારા મંદિરમાં, રાજધાની ભોગવવાની છે, રાજધાની.”
તેમના આવા અણસમજણના શબ્દો સાંભળી હરિકૃષ્ણદાસે તેમને કહ્યું, “તમે અમારા સ્વામી ભેગા થાઓ અને સમાગમ કરો તો તમને ખબર પડે કે અમે આ મમત્વે કરીને કરીએ છીએ કે મહારાજને રાજી કરવા કરીએ છીએ. તમે ઓરડે આવો તો અમારા સ્વામી તમને સમજણ પાડશે. વળી, અમારે સાધુને તો સેવા જ કરવાની હોય! રાજધાની ભોગવવી હોત તો ઘર શું કામ મૂકત?”
દરબારને આ શબ્દો લાગી ગયા. પોતે પૂર્વના મુમુક્ષુ હતા, એટલે તરત જ તેમણે કહ્યું, “હું હમણાં નાહીને ઓરડે આવું છું.” એમ કહી પોતે નાહવા ગયા.
હરિકૃષ્ણદાસે ઓરડે આવીને સ્વામીશ્રીને આ વાત કરી. તેમણે દરબારને આપેલા જવાબથી સ્વામીશ્રી રાજી થયા અને કહ્યું, “આવો મહિમા સમજાય અને ખપ જાગે ત્યારે મોટાપુરુષને રાજી કરતાં આવડ્યું કહેવાય.”
ઝીંઝરના દરબાર રાણાભાઈ નાહીને ઓરડે આવ્યા. શાસ્ત્રીજી મહારાજને દંડવત્ કરીને સ્વામીશ્રી સન્મુખ પોતે બેઠા અને હાથ જોડીને કહ્યું, “આપના વિષે મેં ઘણી ઘણી વાતો સાંભળી છે, પણ ‘બહાર નીકળી ગયા છે, બંડિયા છે.’ એવા વિરોધી શબ્દોથી અત્યાર સુધી દર્શન કરવા નહોતો આવતો.”
સ્વામીશ્રી તેમના તરફ સહેજ હસ્યા અને પછી કહ્યું, “તમે તો પૂર્વના સંસ્કારી છો, એટલે અહીં અવાયું છે.” એમ કહી હરિકૃષ્ણદાસને કહ્યું, “લાવો, વચનામૃતનો ચોપડો.”
પછી તેમની પાસે ‘અક્ષરનાં બે સ્વરૂપ’ના નિરૂપણનું (વચનામૃત ગઢડા પ્રથમ ૨૧) તથા “ભગવાનના ભક્તે ભગવાનનું સ્વરૂપ અક્ષરધામ સહિત પૃથ્વી ઉપર વિરાજમાન છે એમ સમજવું અને બીજા આગળ પણ એવી રીતે વાર્તા કરવી” (વચનામૃત ગઢડા પ્રથમ ૭૧); વળી “ભગવાનના સંતની સેવા બહુ મોટાં પુણ્યવાળાને મળે છે પણ થોડાં પુણ્યવાળાને મળતી નથી.” (વચનામૃત ગઢડા મધ્ય ૫૯); તેમ જ “ભગવાન અને ઉત્તમ લક્ષણવાળા જે સંત તેની અતિ પ્રેમે કરીને સરખી સેવા જે કરે તો તે કનિષ્ઠ ભક્ત હોય અને તે બે જન્મે કે ચાર જન્મે તથા દસ જન્મે કે સો જન્મે કરીને ઉત્તમ ભક્ત જેવો થનાર હોય, તે આ ને આ જન્મે કરીને ઉત્તમ ભક્ત થાય છે, એવું ભગવાન ને તે ભગવાનના ભક્ત તેની સરખી સેવા કર્યાનું ફળ છે.” (વચનામૃત વરતાલ ૫); આ બધાં વચનામૃત વંચાવી, મહારાજના ઉત્તમ ભક્ત અને સંત તો ગુણાતીતાનંદ સ્વામી જ છે, ગુણાતીતાનંદ સ્વામી એ જ મૂળ અક્ષરનો અવતાર છે અને અક્ષરધામ સહિત મહારાજના સ્વરૂપની ઉપાસના કરવી, તે જ ઉપાસનાનો સનાતન સત્ય સિદ્ધાંત છે તે સમજાવ્યું.
વચનામૃતના આધારે સ્પષ્ટ અને સિદ્ધાંતની વાત સાંભળી, રાણાભાઈને આ શુદ્ધ ઉપાસનાની વાત સમજાઈ ગઈ.
[બ્રહ્મસ્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ: ૧/૩૮૩]
Prasang 1
Samvat 1969, Sārangpur. Shāstriji Mahārāj’s sadhus woke up early in the morning and went to bathe in the sanctified well (in which a pump is installed currently) and carried back a clay pot full of water on their head.
One early morning, Sadhu Harikrishnadās was heading back to the mandir with a clay pot full of water on his head. Rānābhāi Darbār (from Jhinjhar) saw Harikrishnadās as he was going to bathe and remarked, “Sadhu, why are you tormenting yourself like this - carrying water on your head... no shoes on your feet. Forsake this attachment [to Shāstriji Mahārāj] and come to our mandir. You will live like a king.”
Hearing such words from his misunderstanding, Harikrishnadās replied, “When you meet our Swami (Shāstriji Mahārāj) and listen to his talks, then you will understand if we are doing all this for some selfish motive or rather to please Mahārāj. Come to Swami’s room and he’ll clear your misunderstanding. Moreover, sadhus like us should only do sevā daily. If we wanted to live like kings, why would we have renounced our home?”
The Darbār was struck with these words. Being a mumukshu from a previous birth, he agreed, “I’ll meet Swami after bathing.” Harikrishnadās returned to Shāstriji Mahārāj and told him what had happened. Shāstriji Mahārāj was pleased and said, “When one understands mahimā this way and necessity for their liberation awakens, then one has truly learned how to please the Motā-Purush.”
The Darbār met Shāstriji Mahārāj in his room after bathing, prostrated, sat before Shāstriji Mahārāj and said, “I’ve heard many, many things about you; however, being influenced by words like: ‘you are all outcasts from Vartāl and all of you are bandiyā’ from those who oppose you, I never came for your darshan.”
Swāmishri subtly laughed and said, “You have great sanskārs from your previous life, hence you have been able to come here. Bring the Vachanāmrut.” Shāstriji Mahārāj had him read Gadhadā I-21 (where Shriji Mahārāj explains the two forms of Akshar), Gadhadā I-71 (where Shriji Mahārāj said Bhagwān manifests on the earth along with his Akshardhām), Gadhadā II-59 (where Shriji Mahārāj says only those who have accumulated a great number of merits from performing good deeds receive the opportunity to serve Bhagwān’s Sant), and Vartāl 5 (where Shriji Mahārāj says by performing with extreme affection such similar service of Bhagwān and the Sant who possesses the highest qualities, even if he is a devotee of the lowest type and was destined to become a devotee of the highest type after two lives, or after four lives, or after ten lives, or after 100 lives, he will become a devotee of the highest calibre in this very life).
Shāstriji Mahārāj had all these Vachanāmruts read and explained that such a Sant with the highest qualities is Gunātitānand Swāmi who is the eternal Aksharbrahman; and the fundamental principle of upāsanā is to offer upāsanā having identified one’s self as Akshar.
Hearing the clear principles from the Vachanāmrut, Rānābhāi understood upāsanā perfectly.
[Brahmaswarup Shāstriji Mahārāj: 1/383]
પ્રસંગ ૨
સં. ૧૯૧૫માં એક વાર ગુણાતીતાનંદ સ્વામી સમઢિયાળા (ભોજા ભક્તનું) ગામે પધાર્યા હતા. સૌએ દૂધપાક-પૂરીની રસોઈ કરાવી. ઠાકોરજીને થાળ ધરાવી સૌ જમ્યા. બપોરની કથામાં શ્રીજાગા ભક્ત સ્વામી આ વચનામૃત ગઢડા પ્રથમ ૨૧મું વાંચતા હતા. ગુણાતીતાનંદ સ્વામી બાજુમાં પોઢ્યા હતા.
કથાપ્રસંગમાં ભાયાભાઈએ જાગા ભગતને પૂછ્યું, “આ વચનામૃતમાં આવ્યું તે અક્ષરનાં બે સ્વરૂપ કયાં? મહારાજની સેવામાં જે અક્ષર રહ્યા છે અને આ લોકમાં મહારાજની સાથે આવ્યા તે અક્ષર કયા?”
આ સાંભળી ગુણાતીતાનંદ સ્વામી પથારીમાં બેઠા થઈ ગયા અને બોલ્યા, “ભાયાભાઈ! શું પ્રશ્ન પૂછ્યો?” ત્યારે ભાયાભાઈએ તેમનો પ્રશ્ન ફરી કહ્યો.
તે સાંભળી ગુણાતીતાનંદ સ્વામીએ કહ્યું, “તારે હવે બીજે ક્યાં ગોતવા જવું પડે એમ છે? આ તારી આગળ બેઠા છે તે જ અક્ષર, મહારાજની સેવામાં રહ્યા છે અને મહારાજ સાથે આ લોકમાં મનુષ્ય દેહ ધારીને આવ્યા છે. આ અમે તારે ગામ આવ્યા તે જ તારું ધન્ય ભાગ્ય માન ને! નહીં તો ક્યાં અક્ષર અને ક્યાં આ સમઢિયાળું ગામ!”
[અક્ષરબ્રહ્મ શ્રી ગુણાતીતાનંદ સ્વામી: ૧/૫૧૫]
Prasang 2
Once in Samvat 1915, Gunātitānand Swāmi came to Samadhiyālā (Bhojā Bhakta’s village). Everyone ate the dudhpāk-puri that was prepared and offered to Thākorji. In the afternoon kathā, Jāgā Bhakta Swāmi was reading Gadhadā I-21 while Gunātitānand Swāmi was resting nearby.
Bhāyābhāi asked Jāgā Bhakta, “In this Vachanāmrut, what are the two forms of Akshar that Mahārāj talks about? Which form is the one that remains in Mahārāj’s sevā and which is the one that came on this earth with Mahārāj?”
Overhearing the question, Gunātitānand Swāmi sat up and said, “Bhāyābhāi, what did you ask?” Bhāyābhāi repeated his questions.
Gunātitānand Swāmi answered, “Where do you have to go find Akshar? The one who sits in front of you is Akshar – the one who remains is Mahārāj’s sevā and the one who came on the earth along with him. Consider it your great fortune that we have come to your village. Otherwise, where is Akshar and where is Samadhiyālā village (i.e. What is Samadhiyālā village compared to the greatness of Akshar)?”
પ્રસંગ ૩
સં. ૧૯૭૦, સારંગપુર. ભાવનગરના મુમુક્ષુ ભક્તરાજ કુબેરભાઈ સારંગપુર મંદિરે આવ્યા, પરંતુ “સ્વામીશ્રી તો બે-ત્રણ દિવસ પહેલાં જ ગુજરાત તરફ ગયા છે,” તે સમાચાર કોઠારી શંકર ભગત પાસેથી સાંભળીને, તેમને જરા ઉદાસીનતા થઈ. સ્વામી વિજ્ઞાનદાસજીએ કુબેરભાઈની મુમુક્ષુતા પારખી તેમને પાસે બેસાડ્યા અને અહીં આવવાનું પ્રયોજન પૂછ્યું. તેમણે પોતાની હકીકત સવિસ્તર કહી અને કહ્યું, “મારું નામ કુબેરભાઈ છે. ભાવનગરના અમે વતની છીએ. વળી, સત્સંગી પણ છીએ, પણ તમે આ જુદું કર્યું છે તેથી અમારું મન જરા નોખું રહે છે.”
વિજ્ઞાનદાસ સ્વામીએ તેમની વાત શાંતિથી સાંભળી લીધી અને પછી કહ્યું, “અમારી વાત શાસ્ત્ર અનુસાર અને શ્રીજીમહારાજના સિદ્ધાંત પ્રમાણે જ છે.” એમ કહી વચનામૃતનો ચોપડો મંગાવી તેમને આપ્યો અને કહ્યું, “વાંચો.” ત્યારબાદ વચનામૃત ગઢડા મધ્ય ૯, ૨૪, ૩૦; ગઢડા પ્રથમ ૨૧, ૭૧ વગેરે વચનામૃત વંચાવી અક્ષરપુરુષોત્તમનો સિદ્ધાંત સમજાવ્યો.
આ વચનામૃતોનાં નિરૂપણથી કુબેરભાઈનાં જ્ઞાનચક્ષુ ખૂલી ગયાં. પોતે પૂર્વના મુક્ત હતા. વળી, નીડર અને શુદ્ધ મુમુક્ષુ હતા. એટલે જૂની માન્યતાનાં ખોટાં બંધનો તૂટી ગયાં અને અક્ષરપુરુષોત્તમનું તત્ત્વે સહિત જ્ઞાન થઈ ગયું. પછી મનમાં વિચાર કર્યો કે: “આ સાધુ જ્યારે આવા જ્ઞાની છે તો તેમના ગુરુ સ્વામી શાસ્ત્રીજી મહારાજ કેવા હશે?”
પછી વર્તમાન લઈ, કંઠમાં અક્ષર અને પુરુષોત્તમની યુગલ-ઉપાસનાના પ્રતીકરૂપ બેવડી નવી તુલસીની કંઠી પહેરી, સ્વામીશ્રી શાસ્ત્રીજી મહારાજના શિષ્ય તરીકે ઉઘાડા પડ્યા.
[બ્રહ્મસ્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ: ૧/૪૦૧]
Prasang 3
Samvat 1970, Sārangpur. A great aspirant, Kuberbhāi, came to Sārangpur mandir but heard that Swāmishri (Shāstriji Mahārāj) had just left for Charotar a few days earlier. He was heartbroken having missed Shāstriji Mahārāj. Realizing Kuberbhāi to be a great aspirant, Vignāndās Swāmi asked him his reason for coming. Kuberbhāi said, “My name is Kuberbhāi from Bhavnagar. I am a satsangi but I have some questions related to why Shāstriji Mahārāj separated from Vartāl and established his own sansthā.”
Vignāndās Swāmi patiently listened and replied that Shāstriji Mahārāj’s principles are according to the scriptures and Shriji Mahārāj’s principles. He had Gadhadā II-9, Gadhadā II-24, Gadhadā II-30; Gadhadā I-21 and Gadhadā I-71 read and explained the principle of Akshar-Purushottam from these.
Kuberbhāi’s eyes opened having listened to this principle. He was a true and fearless aspirant, so all his false preconceptions evaporated and he understood the knowledge of Akshar and Purushottam. He also realized that if this sadhu (Vignāndās Swāmi) is this knowledgeable, then how great must Shāstriji Mahārāj be?
He took vows of the panch-vartmān, obtained and wore a new two-fold kanthi as a symbol of Akshar and Purushottam, and came out as a brave new devotee of Shāstriji Mahārāj.
[Brahmaswarup Shāstriji Mahārāj: 1/401]