॥ શ્રી સ્વામિનારાયણો વિજયતે ॥
ભગવાન સ્વામિનારાયણનાં
॥ વચનામૃત ॥
વરતાલ-૧: નિર્વિકલ્પ સમાધિનું
નિરૂપણ
એની રીતે રીત
ભક્તો સાથે ઓતપ્રોત સ્વામીશ્રી ભાવનગરથી વિદાય લઈ ધોલેરા, સારંગપુર થઈને જાળીલા પહોંચ્યા. અહીં તા. ૧૫/૭ના રોજ મંદિરનું ખાતમુહૂર્ત કરી ગોંડલ પધારી ગયા.
અત્રેથી તેઓ તા. ૧૮/૭ના એક દિવસ માટે રાજકોટ પહોંચેલા. ત્યાં રાત્રે સભામાં વરતાલ પ્રકરણના પહેલા વચનામૃતનું રસપાન કરાવતાં તેઓના મુખેથી જોશ, જોમ અને જુસ્સાની ત્રિવેણી પ્રગટી ગયેલી. પરાવાણીના આ પ્રયાગમાં સૌને સ્નાન કરાવતાં સ્વામીશ્રીએ જણાવ્યું:
“આપણે નક્કી કર્યું કે: ‘આ આંબાનું ઝાડ છે,’ પછી સંશય થાય? એમ આપણે એવા પુરુષને સેવ્યા છે. પછી મતિમાં ડગમગાટ કેમ થાય? નાના-મોટા તમામ સંતો-હરિભક્તોને દિવ્યભાવની જ વાત કરવાની હોય. મોળી વાત તો મોઢામાંથી નીકળવી જ ન જોઈએ. હવે પહેલાં જેવો ભીડો ક્યાં છે? અત્યારે ભજન, ભક્તિ, કથા-વાર્તા, આરતી, સેવા વગેરે કરીને આનંદમાં દિવસો પસાર કરવાના છે. આવું સાનુકૂળ છે તોય દુનિયાપારના વિચારો આવે, અંદર-અંદર મેળ ન રહે, સંપ-સુહૃદભાવ રાખીને ભગવાન ભજાય નહીં. ટૂંકા વિચાર કરીને બેસી રહીએ તે કેટલી ખોટ કહેવાય? મહારાજને રાજી કરવા એક જ નિશ્ચય રાખવો કે આ ધડ જુદું થાય તો પણ આ મળ્યા છે તેને મૂકવા નથી.
“શાસ્ત્રીજી મહારાજના વખતમાં પણ સંતોએ મનમુખી ક્રિયા બંધ કરી દીધી હતી. શાસ્ત્રીજી મહારાજ કહે તેમ જ તેમનો દેહ વળતો. બોચાસણના ભક્તિવલ્લભદાસે કોદાળો અને ત્રિકમ લઈને કારખાનામાં પણ સેવા કરી. વળી, કોઠાર પણ કર્યો, ભંડાર કર્યો, ઝોળી માંગી, ગામડે ગામડે ફર્યા, પણ એમ નહીં કે: ‘મને કોઠારી કર્યો ને હવે ઝોળી માંગવી પડશે?’ એવા તો શબ્દોય ન નીકળ્યા.
“કોઠારી અક્ષરસ્વરૂપદાસનું પણ એકધારું જીવન. ખાવાનું મળ્યું – ન મળ્યું, ભૂખ-તરસ, ટાઢ-તડકો, સુખ-દુઃખ બધું વેઠીને પણ શાસ્ત્રીજી મહારાજને રાજી કરવા એવો જ એક વિચાર. અહીં ગોંડળમાં કોઠારી તરીકે મૂક્યા તો પૂજારીનું કામ કરે, શણગાર કરે, કોઠારમાં સેવા કરે, વાસણ ઘસે, રસોડામાં રોટલા કરવા પણ જાય, અને પછી નવરા પડે ત્યારે કોઠારની ઑફિસમાં પણ જાય. સાત કામમાં કડીતોડ સેવા કરે. એ જ રુચિ કે: ‘સ્વામી કેમ રાજી થાય?’
“આ તો એક સેવા કરતા હોય ને બીજી બતાવીએ તો કહે, ‘મારાથી આમ નહીં થાય, ફલાણું નહીં થાય, ઢીકણું નહીં થાય, આ કામ કરું છું, અહીં જવાનું છે.’ એવાં હજાર બા’નાં કાઢે; તો પછી જોગી મહારાજને સેવ્યા કે તેમની ભેગા રહ્યા, તેમની વાતો સાંભળી તેમાં શું સમજ્યા? તેમના જેવું આપણું જીવન થવું જ જોઈએ.
“જોગી મહારાજ અને શાસ્ત્રીજી મહારાજ જો આપણી જેમ ટૂંકા વિચારો કરી બેસી રહ્યા હોત, એક ઝૂંપડામાં રહ્યા હોત, તો તેમને કાંઈ મોક્ષમાં અધૂરું હતું? એમને કલ્યાણમાં કાંઈ ખામી આવવાની હતી? પરંતુ તેમના તો મહાન વિચારો. ‘આ જગતમાં આ સત્સંગ પ્રવર્તાવવો છે’ એમ ધારી મંડી જ પડ્યા અને મહેનત કરી તો કેવાં ભવ્ય મંદિરો થઈ ગયાં!
“આજે ખૂણે ખૂણે જોગી મહારાજનું નામ ગાજતું થયું છે. એમનો ઝંડો ભારતના કયા ખૂણામાં નથી? તેમના આપણે બધા શિષ્યો. આપણા મોઢામાંથી મોળી વાત તો નીકળવી જ ન જોઈએ. એમાં તો જોગી મહારાજને ઝાંખપ આવે. શાસ્ત્રીજી મહારાજ અને યોગીજી મહારાજનો જોટો ભારતમાં તો શું, પણ દુનિયાના કોઈ ખૂણે મળવાનો નથી. તેમના સંબંધનો કેટલો કેફ હોવો જોઈએ!
“જોગીબાપા પાછળ બધું ગયું? ના, બધું જ છે. કેટલું બધું ખેડી ગયા છે! તેમને સંભારીને, સાચવીને બેસી રહેશું તોય બસ છે. તમારે ક્યાં નવો ખેલ ખેલવાનો છે? જે છે એને જાળવી રાખવાનું છે અને સૌને સમાસ થાય, બળ મળે, ટકી રહેવાય તેવી જ વાત કરવાની છે. એ સિવાય નવરાશ મળે તો માળા ફેરવો, વચનામૃત વાંચો, ભજન-ભક્તિ, સેવા, કીર્તન કર્યા કરો ને! પણ બેસીને ગપ્પાં મારવાં, અલક-મલકની વાતો કરવી, ‘આ આવો, ફલાણો આવો,’ એમ બીજાની પંચાત કરવાની આપણે શી જરૂર છે? આપણે આપણું સંભાળવું. આપણા ઉપર જ બધી વાત લાવો, તો દુઃખમાત્ર ટળી જશે.
“જગતમાં કેટલાય જન્મોમાં મા-બાપ અને દીકરી વગેરે કુટુંબીઓ માટે નાક-કાન કપાવ્યાં છે અને તેમના સારુ સુખ-દુઃખ વેઠીને કેટલાય જન્મો ધર્યા, તો આ વખતે આ દેહ ભગવાન સ્વામિનારાયણ લેખે, શાસ્ત્રીજી મહારાજ, જોગી મહારાજ લેખે કરી નાંખવો એમ નક્કી જ રાખવું. કામ થાય, સેવા થાય તેટલી કરો, પણ જો ન થાય તો બેસી જગતનાં ગપ્પાં મારી બીજાના અંતરમાં જગત ઘાલશો નહીં. બીજાને આ માર્ગેથી મોળા પાડશો નહીં. તેમાં જોગીબાપા રાજી નહીં થાય અને ઊલટું આપણા જીવનું બગડશે. જોગી મહારાજ અને શાસ્ત્રી મહારાજના કાર્યને ઝાંખપ લાગે એવું કાર્ય કોઈ કરશો નહીં, એવી વાત કોઈ કરશો નહીં, એવો સંકલ્પ પણ ન થવો જોઈએ. ત્યારે આપણે જોગી મહારાજના શિષ્ય સાચા!
“એમના દિવ્ય કાર્યને આપણે બધા ભેગા મળીને શોભાડીશું તો જગતમાં સૌને સત્સંગ સમજાશે. આજે ભારતભરમાં ‘યોગીજી મહારાજ’ ‘યોગીજી મહારાજ’ એમ થઈ રહ્યું છે, તો આપણે કૂબામાં બેસીને ખોદવાનું? એવી ક્ષુલ્લકતા છોડી દો. જાઓ, ફરો, મોટાપુરુષની આજ્ઞાએ દરેક કાર્ય કરો. આ સત્સંગ વાતોથી અને સેવાથી વધ્યો છે. યોગીબાપાએ પહેલાં યુવક મંડળો સ્થાપવાની પત્તાં લખવાથી શરૂઆત કરી. પણ જો તેમણે મોળું ધાર્યું હોત કે: ‘આમાં શું યુવક મંડળો થાય? શું સત્સંગ થાય?’ તો આ કાર્ય વધત? અત્યારે તેનું કેટલું વિશાળ સ્વરૂપ થયું છે! કેટલા યુવકો થઈ ગયા! કેટલાં યુવક મંડળો સ્થપાઈ ગયાં! આઠ દિવસ પહેલાં પરીક્ષા પણ લેવાઈ ગઈ. અમો ભાવનગર ગયા હતા. ત્યાં જોયું તો પરીક્ષામાં પંચાવન વરસનો એક ડોસો પણ બેઠો હતો. તો આપણે શૂરાતન નથી આવતું? સાધુ થયા, સત્સંગી થયા પછી વિચારો બદલાઈ જ જવા જોઈએ.
“મોટાપુરુષોએ જે મર્યાદા બાંધી છે તે રસ્તે આપણે ચાલવું જોઈએ. ભલે ને જગત બદલાય, પણ આપણે ન બદલાવું. ‘એની રીતે રીત, બીજી રીતે બાધ.’ માટે સૌએ એક જ નિશ્ચય કરી નાંખવો. એક જ રુચિ રાખવી કે સંપથી સેવા કરવી છે તો જ આ કાર્ય ઊપડશે.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ: ભાગ ૨/૧૩૯]
July 18, 1972. Rajkot. Swami arrived in Rajkot and explained Vachanamrut Vartal 1 during the evening assembly:
“Once we have decided that this is a mango tree, then do any doubts occurs (whether it is a mango tree or not)? We have served such a Purush, so how can we have doubts in his form? All devotees - young and old - should only speak about divya-bhāv. No discouraging words should be uttered from anyone’s mouth. Where is the burden today that everyone faced in the past? Presently, we have to pass our time with bhajan, bhakti, kathā-vārtā, ārti, sevā, etc. Such are the favorable circumstances; yet we have so many worldly thoughts, we do not get along with each other, and we cannot worship God with unity and harmony. If our thoughts are so short-sighted, then how great is our loss? To please Maharaj, we should have only one conviction: Even if our head is separated, we do not want to leave the one (Sant) who we have attained.
“During Shastriji Maharaj’s time, the sadhus let go of their mind’s resolve and engaged in what Shastriji Maharaj told them to do. Bhaktivallabhdas (of Bochasan) served in the construction work with a spade and an ax. He also handled the kitchen storage, begged for alms, traveled from village to village. He never thought: ‘I am the kothāri. Why do I have to beg for grains?’
“Kothari Aksharswarupdas’s life was also similar. Whether he got something to eat or not, hunger or thirst, heat or cold, happiness or misery - his only thoughts were to tolerate such burdens and please Shastriji Maharaj. He was placed here in Gondal and served as the pujāri, adorned the murtis, served in the kitchen, washed the utensils, and made rotlā. When he was free, he would go to the office. He engaged in seven types of sevā (i.e. he was well-rounded) with one aim: How can Swami (Shastriji Maharaj) be pleased?
“When we show someone another sevā, they say, ‘I cannot do this. I cannot do that. I already have this and I have to go here.’ They make a thousand excuses. So, then what have we understood by serving Yogiji Maharaj and staying together with him? Our life should be molded after his.
“If Yogiji Maharaj and Shastriji Maharaj sat down with such short-sighted thoughts like we have, if they remained in one hut, would their liberation have been incomplete? Would their liberation have been compromised? But they had lofty thoughts. ‘We want to spread satsang in this world.’ With that thought, they took bold steps and placed great effort; and look how majestic the mandirs are today!
“Today, every corner resounds with the name of Yogiji Maharaj. In which corner of Bharat is there not their flag flying? We are their followers. No discouraging words should come out of our mouths. If we do, then that would undermine Yogiji Maharaj’s greatness. There is no one equal to Shastriji Maharaj and Yogiji Maharaj, not only in Bharat, in the whole world. By their association, we should be joyful.
“Did everything go with Yogi Bapa (after he reverted back to Akshardham)? No! Everything is still here. Look how much he plowed (i.e. planted the seeds of satsang). Even if we sit and remember him and cherish his memories, it is enough. Do you all have to start anything new? (No.) You just have to safeguard what you have and speak in a way that others are encouraged, find strength, and sustain in satsang. And if you still have free time, why not turn the mālā, read the Vachanamrut, do bhajan-bhakti, do sevā, sing kirtans? But to sit and gossip, chit-chat, ‘This one is like this and that one is like that’ - what is the need for that? We should take care of ourselves. If we apply all talks of satsang to ourselves, then all miseries will be destroyed.
“In countless births, we have disgraced ourselves to provide for our mother, father, daughter, etc. We have borne burden for them in countless lives. So, in this life and this body, we should expend it for Bhagwan Swaminarayan, Shastriji Maharaj, and Yogiji Maharaj. Do as much sevā as you can, but do not sit idly gossiping and lodge the world in your heart. And do not discourage others and make them fall from this path. Yogiji Maharaj will not be pleased and our own jiva will be spoiled. Do not do anything or say anything that would cause the work of Shastriji Maharaj and Yogiji Maharaj to look bad. We should not even think like that. Then we are true devotees of Yogiji Maharaj.
“If we make their divine work look great, then everyone will understand satsang. Today, everyone in Bharat says ‘Yogiji Maharaj’ ‘Yogiji Maharaj’, so should we (as his disciples) sit idly and do nothing? Go and perform any task with the command of the Mota-Purush. This Satsang has grown by speaking to others and by sevā. Initially, Yogiji Maharaj started Yuvak Mandals by writing small cards. If he did not have faith and thought: how can these Yuvak Mandal form? How can Satsang grow? Then would his efforts have been fruitful? Look how vast his work has become. How many yuvaks have joined now! How many Yuvak Mandals do we have now! Eight days ago, the Satsang Exam was administered. We went to Bhavnagar and saw a 55-year-old elderly man giving the exam. Are we not overcome with such courage? Once we have become a sadhu or a satsangi, our thoughts should change.
“We should abide by the discipline set by the Mota-Purush. Let the whole world change; we should not change. ‘His (the Sant’s way) is our way; any other way is obstruction.’ Therefore, we all should have one conviction, one inclination - that we have to do sevā with unity. Only then will our work gain momentum.”
[Brahmaswarup Pramukh Swami Maharaj: Part 2/139]