॥ શ્રી સ્વામિનારાયણો વિજયતે ॥
ભગવાન સ્વામિનારાયણનાં
॥ વચનામૃત ॥
ગઢડા મધ્ય-૫૪: સર્વ સાધનથી સત્સંગ અધિક કહ્યો, તેનું; ગોખરનું, આત્મબુદ્ધિનું
નિરૂપણ
મે ૧૯૫૪, ગોંડલ, અક્ષરદેરીમાં વચનામૃત ગઢડા મધ્ય ૫૧, ૫૩, ૫૪ વંચાવી યોગીજી મહારાજ કહે, “આ જીવ પોતે પોતાને જોઈ શકતો નથી કે ‘હું કેવો છું?’ એવો અજ્ઞાની છે. છતાં મોટા સત્પુરુષની ક્રિયામાં ખોટ કાઢે છે. તે મૂર્ખ શિરોમણિ છે. માટે સત્પુરુષની રજેરજ જેવી ક્રિયામાં અખંડ દિવ્યભાવ અને નિર્દોષભાવ રાખવો. આવો ભાવ સત્પુરુષને વિષે જો આત્મબુદ્ધિ થાય તો જ આવે.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ૧/૪૯૦]
May 1954, Gondal. At the Akshar Deri, Yogiji Mahārāj had Vachanāmruts Gadhadā II-51, II-53 and II-54 read and said, “The jiva is not able to look at itself and think, ‘What am I like?’ It is ignorant in this way. Yet, it still finds faults in the actions of the Motā-Purush. It is the king of fools. Therefore, keep divyabhāv and nirdoshbhāv in even the most trivial of Satpurush’s actions. Such understanding is only possible if one develops ātmabuddhi towards the Satpurush.”
[Brahmaswarup Yogiji Mahārāj: 1/490]
ગુણાતીતાનંદ સ્વામી કહે, “સત્સંગે કરીને ભગવાન વશ થાય તેવા બીજા કોઈ સાધને થાતા નથી. તે સત્સંગનો અર્થ એ છે જે, ભગવાન ને સંત તેને વિષે જેટલો સદ્ભાવ તેટલો સત્સંગ છે, તે થવો દુર્લભ છે.”
Gunātitānand Swāmi said, “God is not pleased as much by other endeavors as he is by Satsang. Satsang is the extent of one’s goodwill towards God and the Sant. To attain it is rare.”
ગુણાતીતાનંદ સ્વામી કહે, “સંત છે ત્યાં નિયમ છે, ધર્મ છે, જ્ઞાન છે. ને સંત છે ત્યાં અનંત ગુણ છે અને ભગવાન પણ ત્યાં જ છે ને તેથી જીવ પવિત્ર થાય છે. તે ‘વચનામૃત’માં કહ્યું છે કે, તપ, ત્યાગ, યોગ, વ્રત, દાન એ આદિક સાધને કરીને ભગવાન કહે, તેવો હું વશ થાતો નથી જેવો શુદ્ધ અંતઃકરણવાળા સાધુને સંગે કરીને રાજી થાઉં છું. ને આ સત્સંગ મળ્યો છે તેના પુણ્યનો પારાવાર નથી. અજામેળ મહા પાપી હતો પણ તેને સનકાદિક મળ્યા ને પગે લાગ્યો ને કહે કે મારાથી તો કાંઈ થાય નહીં. ત્યારે સાધુ તો દયાળુ છે તે છોકરાનું નામ ‘નારાયણ’ પડાવીને પણ મોક્ષ કર્યો.”
Gunātitānand Swāmi said, “Where there is the great Sadhu, moral codes are observed, dharma is practiced and spiritual wisdom is attained. Also, where there is the Sadhu there are infinite virtues, and also God. As a result, the jiva becomes divine. In the Vachanāmrut, it is noted that God has said, ‘I am not as pleased by austerities, renunciation, yoga, observance of vows, donations or other endeavors as I am by the association of a Sadhu of complete inner purity.’ Having attained this satsang, the merits are limitless. Ajāmil was a grave sinner, but he met Sanakādik, bowed to them and said, ‘I will not be able to do anything.’ But sadhus are compassionate, so they named his son Nārāyan, and in this way he attained moksha.”
સં. ૧૯૫૨, ગઢડા. એક સાધુ સભામાં બેઠા હતા. તેમના સામું ભગતજીએ દૃષ્ટિ માંડીને જોયું એટલે તે સાધુ વચનામૃત ગઢડા પ્રથમ ૫૪; મધ્ય ૫૪; અંત્ય ૨૧ એટલાં વચનામૃત મોઢે બોલ્યા. તે સાંભળી ભગતજી વસોવાળા પુરુષોત્તમદાસને કહે, “આ તો દિશ ઉપર વાત થઈ.” એમ કહીને પોતે વાત કરી, “ભગવાનના એકાંતિક સંતને વિષે મોક્ષની ચાવી એવા સંતને આપી છે. માટે એ સંતને મોક્ષનું દ્વાર કહ્યા છે. એવા સંતને મન, કર્મ, વચને સેવીને એકાંતિક ધર્મ સિદ્ધ કરવો, પરંતુ દ્રોહ કરવાનો સ્વભાવ તો રાખવો જ નહીં. જેને જેને ભગવાનના ભક્તનો અભાવ આવ્યો છે, તે અતિશય મોટી પદવી થકી પડી ગયા છે.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રાગજી ભક્ત: ૪૩૮]
September 1896 [Samvat 1952], Gadhadā. Bhagatji looked at one of the sādhus seated in the assembly, so the sādhu recited some Vachanāmruts by heart - Gadhadā I-54, Gadhadā II-54 and Gadhadā III-21. Having heard this, Bhagatji turned to Purushottamdās of Vaso and said, “This talk was about the ultimate goal.” He then added, “Ātmabuddhi towards the Ekāntik Sant of God is the unique endeavor for moksha. Shriji Mahārāj has given the key to moksha to such a Sant; therefore, that Sant is known as the gateway to moksha. Serve such a Sant by thought, word and deed, and perfect ekāntik dharma, but never fall into the habit of criticizing people. Previously, those who had negative thoughts towards the devotees of God have fallen from even the most exalted status.”
[Brahmawarup Shri Pragji Bhakta: 552]
યોગીજી મહારાજ કહે, “શ્રીજીમહારાજ સત્સંગમાં ગુણાતીત સંત દ્વારા પ્રગટ છે. શ્રીજીમહારાજે ગઢડા મધ્ય ૫૪ના વચનામૃતમાં ચારે પ્રકારની બુદ્ધિ (પૂજ્યબુદ્ધિ, તીર્થબુદ્ધિ, આત્મબુદ્ધિ, સ્વત્વબુદ્ધિ) ભગવાનના એકાંતિક સંતમાં કરવાની આજ્ઞા કરી છે. અને જેણે તે નથી કરી તો ‘ગો’ કહેતાં બળદિયો ને ‘ખર’ કહેતાં ગધેડા જેવો તેને જાણવો. ખારવા ગામમાં મૂળીના સાધુ આવેલા. ગામમાં અક્ષરપુરુષોત્તમની નિષ્ઠાવાળા હરિભક્તો હતા. તેમણે મહારાજની સાથે સ્વામીની મૂર્તિ પણ પૂજામાં રાખેલી. આ જોઈ તે સાધુઓએ કહ્યું, ‘સ્વામીની મૂર્તિ પૂજામાં કેમ રાખો છો?’ હરિભક્તો પાકા હતા. તેમણે કહ્યું, ‘સ્વામી! કાઢો ગઢડા મધ્ય ૫૪નું વચનામૃત.’ પછી આ વચનામૃત વંચાવી કહ્યું, ‘અમારે આખલા ને ગધેડા જેવા નથી થવું, તેથી મહારાજની સાથે સ્વામીની મૂર્તિ રાખીએ છીએ.’ એકાંતિકમાં ચાર પ્રકારની બુદ્ધિ કરીએ તો મહારાજ વરણીય થાય.”
[યોગીવાણી: ૨૫/૮૫]
Yogiji Mahārāj explained, “Shriji Mahārāj is present in Satsang through the Gunātit Sant. In Vachanāmrut Gadhadā II-54, Shriji Mahārāj has instructed one to maintain the four types of intellect (pujya-buddhi, tirth-buddhi, ātma-buddhi, and svatva-buddhi) towards the Ekāntik Sant of God. One who does not possess this understanding should be regarded as a bullock (‘go’) and a donkey (‘khar’) (Hence, the title ‘gokhar’).
“Once, sādhus from Muli arrived at the village of Khārvā. There were many devotees in the village who possessed the conviction of Akshar-Purushottam. They kept the murtis of Mahārāj and Gunātitānand Swāmi in their daily pujā. On seeing this, the sādhus said, ‘Why do you keep the image of Swāmi in your pujā?’
“The devotees were staunch and replied, ‘Swāmi, read Vachanāmrut Gadhadā II-54.’ After reading it, the devotees said, ‘We do not want to become like a bullock and a donkey; thus we keep the murti of Gunātitānand Swāmi along with Mahārāj’s.’ If one keeps the four types of intellect towards the Ekāntik Sadhu, Mahārāj becomes bound to them [God becomes bound by the devotion of the devotee].”
[Yogi Vāni: 25/85]
તા. ૩૦/૬/૧૯૬૮, ગોંડલ. બપોરની કથામાં વચનામૃત ગઢડા મધ્ય ૫૪ વંચાવી યોગીજી મહારાજ કહે, “આત્મબુદ્ધિ શું? પોતાનું ખાવાનું ભક્તને દઈ દે. જે વચન કહે તે ટૂક ટૂક થઈને પાળે. આત્મબુદ્ધિ થઈ હોય તો બળ રહે. કેફ રહે. વચન પળે. ખાધું હોય તો ભૂખ જાય કે ન જાય? આ મધ્યનું ૫૪ તેને માટે છે. એવી આત્મબુદ્ધિ ન હોય તો ગધેડો ને આખલો કીધો. એમ કોઈને કહે તો રીસ ચડે. મંદિરે ન આવે. પણ ભાગવતમાં કહ્યું છે. ઝાઝાં વચનામૃત સિદ્ધ થાય અથવા ન થાય, પણ આ એક સિદ્ધ થાય તો ઘણું. ઘોડેસવાર ત્રણ ઠેકાણે વૃત્તિ રાખે છે. તેમ આપણે ઘઉં વીણવામાં વૃત્તિ રાખવી. કથા સાંભળવી અને કાંકરા કાઢવા.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ૫/૧૨૦]
June 30, 1968, Gondal. During the afternoon discourse, Yogiji Mahārāj had Vachanāmrut Gadhadā II-54 read and said, “What is ātmabuddhi? To give a devotee of God your food. To eagerly follow any command that he gives. If one has ātmabuddhi, then he gains strength. One remains elated. His commands are followed. If you eat, does hunger go or remain?
“This Vachanāmrut Gadhadā II-54 relates to that. If one does not have such ātmabuddhi, one would be called a donkey or a bullock. If called that, he would be offended and would stop coming to the mandir. However, that is written in the [Shrimad] Bhāgwat. Other Vachanāmruts may be mastered or not, but if this one is, then that is sufficient. A horse rider keeps his focus on three things. Similarly, we should keep our focus on removing grains of sand from wheat. Listen to discourses and remove these grains of sand.”
[Brahmaswarup Yogiji Mahārāj: 5/120]
યોગીજી મહારાજ કહે, “સ્વામીએ વાતોમાં કહ્યું: આત્મબુદ્ધિ એ જ સત્સંગ.† નિયમ, ધર્મ, ત્યાગ, વૈરાગ્ય પળાવવા નહોતાં એમ નથી, પણ આત્મબુદ્ધિ એ એકડો છે, એ હોય તો પક્ષ રહે, એમ સ્વામીનો સિદ્ધાંત છે. કૃપા કરીને અખંડ મૂર્તિ દેખે તો મહિમા ઘણો વધે અને લોકો દંડવત્ કરે; પણ આત્મબુદ્ધિ ન હોય તો ખોટ મહારાજે બતાવી. ગઢડા મધ્ય ૫૪ અને ગઢડા અંત્ય ૧૧ પ્રમાણે, સમાધિ વિના સદાય શાંતિ આત્મબુદ્ધિ હોય તો રહે. ભગવાનના ભક્તનો પક્ષ અને આત્મબુદ્ધિ હશે, તો છેલ્લો જન્મ થઈ રહ્યો છે.”
[યોગીવાણી: ૩/૧૬]
Yogiji Mahārāj said, “Gunātitānand Swāmi has explained in his spiritual discourses that maintaining ātmabuddhi is itself satsang.† It is not the intention to disregard niyams, dharma, renunciation and detachment; however, ātmabuddhi is the prime factor. If one possesses ātmabuddhi, one will maintain loyalty; this is Swāmi’s principle.
“By God’s grace, one may be able to behold God’s form constantly and one’s status will increase among people, and they may offer prostrations. But without ātmabuddhi, Mahārāj has revealed that that is a shortcoming in a devotee. According to Vachanāmruts Gadhadā II-54 and Gadhadā III-11, one can experience everlasting peace without the need for samādhi only by maintaining ātmabuddhi. If a devotee is loyal and maintains ātmabuddhi in the Bhakta of God, this will be their last birth.”
†Referring to Swāmini Vāt: 1/31.
[Yogi Vāni: 3/16]
સત્સંગનો પર્યાય આત્મબુદ્ધિ
ભીમ એકાદશીએ સવારે ‘પ્રાતઃ સ્મરામિ...’ ‘જલધર સુંદર...’ બે અષ્ટકોનું ગાન સંતોએ કર્યું. બાળમુકુંદ સ્વામી પાંચ વાત બોલ્યા. છેલ્લી વાત બોલ્યા, “ત્યાગ-વૈરાગ્યને શું કરવા છે. આત્મબુદ્ધિ એ જ સત્સંગ.”
સ્વામીશ્રીએ તરત જ વાત ઉપાડી:
“આત્મબુદ્ધિ નિત્ય વાંચીએ છીએ, પણ ટાણે રહે ત્યારે ખરું. ગ. મ. ૫૪ વચનામૃત પ્રમાણે. મૂળુભાઈએ દીકરાનો હાથ કચરાણો ત્યારે ચીસ પાડી. એવી આત્મબુદ્ધિ રાજાભાઈને હતી.
“જ્યાં સુધી ભગવાનના ભક્તને જોઈને મન હરખે નહિ, હૃદય પ્રફુલ્લિત ન થાય, ત્યાં સુધી ક્યાં આત્મબુદ્ધિ છે? શુષ્કભાવ હોય ને મૂર્તિ દેખે તોય શું?
“કોઈ જૂનાગઢ આવે ત્યારે મોટા નંદ સાધુ પણ રોકે ને કહે, ‘ત્યાં શું છે! ત્યાં તો કાળમીંઢ પાણો છે.’ ભગવાનના ભક્તને દુઃખ થતું હોય તો સહાય કરે. દીકરાનો પક્ષ રાખે છે, તેમ ભગવાનના ભક્તની સેવા કરે. એવો ભીડો ખમે...
“ભગવાન ને સંત ક્યારે રાજી થાય? અનુવૃત્તિ.
“મારી ઉપર સ્વામીનો કાગળ આવ્યો હોય ને જમતો હોઉં તો પહેલી ગાડી પકડી લઉં; બીજી નહિ. ત્યારે શાસ્ત્રીજી મહારાજ રાજી થયા. દૃષ્ટિ પડી ગઈ. અમે ત્રણેય - સ્વામી, નિર્ગુણ સ્વામી ને હું સાથે ફરતા. સ્વામીને રાજી કર્યા તો અંતરમાં ટાઢું. ભલેને દેહમાં તાવ હોય, તોય શું?”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ૫/૯૦]
Ātmabuddhi - The Synonym for Satsang
On Bhim Ekādashi day, Bālmukund Swami recited five Swāmini Vāto. The last one was Vāt 1/32: What is one to do with renunciation and detachment?... Only one who has profound association with the enlightened Sadhu of God is a satsangi.
Swāmi immediately picked up on this and said, “We read about ātmabuddhi every day, but when practiced when it is necessary, that is genuine - according to Gadhadā II-54. When Mulubhāi’s son’s hand was crushed (in the doorway), he screamed (because of his oneness with his son). Rājābhāi possessed that level of ātmabuddhi (for Satsang).
“As long as one does not experience joy seeing other devotees of God and the heart does not experience delight, then where is ātmabuddhi? If one has no feelings (for other devotees) yet sees the murti of God, so what!
“When someone came to Junāgadh, even the great ‘nand’ sadhus would stop them and say, ‘What is there? Only big black rocks.’ One would aid a devotee of God who is experiencing grief. Just as one is loyal to their son, one also serves the devotees of God. He takes on that burden...
“When does God and the Sant become pleased? Anuvrutti.
“If I was eating and Swāmi’s (Shāstriji Mahārāj’s) letter comes (to call him there), I would take the first train, not the second. That is why Shāstriji Mahārāj became pleased [with me]. His drashti fell on me. We three - Swāmi, Nirgun Swāmi, and I - traveled together. Because I pleased Swāmi, I experience peace in my heart. Even if there was illness in my body, so what?”
[Brahmaswarup Yogiji Mahārāj: 5/90]