Meaning: Gujarati
English
દુર્લભો માનુષો દેહો દેહિનાં ક્ષણભંગુરઃ । તત્રાપિ દુર્લભં મન્યે વૈકુંઠ પ્રિયદર્શનમ્ ॥
दुर्लभो मानुषो देहो देहिनां क्षणभंगुरः । तत्रापि दुर्लभं मन्ये वैकुंठ प्रियदर्शनम् ॥
Durlabho mānuṣho deho dehinām kṣhaṇabhangurah | Tatrāpi durlabham manye vaikunṭha priyadarshanam ||
50
આ મનુષ્યશરીર ક્ષણભંગુર છે તો પણ પ્રાણીઓને દુર્લભ છે. અને તેમાં પણ ભગવાનના પ્રિય ભક્તોનું દર્શન હું અતિ દુર્લભ માનું છું. (ભાગવત: 11-2-29)
તસ્માદ્ ગુરું પ્રપદ્યેત જિજ્ઞાસુઃ શ્રેય ઉત્તમમ્ । શાબ્દે પરે ચ નિષ્ણાતં બ્રહ્મણ્યુપશમાશ્રયમ્ ॥
तस्माद् गुरुं प्रपद्येत जिज्ञासुः श्रेय उत्तमम् । शाब्दे परे च निष्णातं ब्रह्मण्युपशमाश्रयम् ॥
Tasmād gurum prapadyet jignāsuhu shreya uttamam | Shābde pare cha niṣhṇātam brahmaṇyupashamāshrayam ||
51
ઉત્તમ કલ્યાણ જાણવાની જેને ઇચ્છા હોય તેણે શબ્દ, બ્રહ્મવેદ તેમજ પરબ્રહ્મમાં અપરોક્ષ અનુભવ કરી નિષ્ણાત થયેલા, બ્રહ્મચિંતન પરાયણ અને ઉપશમના આશ્રયરૂપ ગુરુને શરણે જવું. (ઉપનિષદ્)
શૈલી દારૂમયી લૌહી રૌપ્યા લેખ્યા ચ સૈકતી । મનોમયી મણિમયી પ્રતિમાષ્ટવિધા સ્મૃતા ॥
शैली दारूमयी लौही रौप्या लेख्या च सैकती । मनोमयी मणिमयी प्रतिमाष्टविधा स्मृता ॥
Shailī dārūmayī lauhī raupyā lekhyā cha saikatī | Manomayī maṇimayī pratimāṣhṭavidhā smṛutā ||
52
પથ્થરની, કાષ્ટની, ઘાસની, માટીની, ચંદનાદિની ચિત્રમયી, રેતીની, મનોમયી અને મણિમય આ આઠ પ્રકારની ભગવાનની મૂર્તિ છે.
ઈશાવાસ્યમિદં સર્વં યત્કિંચ જગત્યાં જગત્ । તેન ત્યક્તેન ભુંજીથા મા ગૃધઃ કસ્યસ્વિદ્ ધનમ્ ॥
ईशावास्यमिदं सर्वं यत्किंच जगत्यां जगत् । तेन त्यक्तेन भुंजीथा मा गृधः कस्यस्विद् धनम् ॥
Īshāvāsyamidam sarvam yatkincha jagatyām jagat | Tena tyaktena bhunjīthā mā gṛudhah kasyasvid dhanam ||
53
આ જગતમાં જે કાંઈ જણાય છે એ બધું જ પરમાત્માથી વ્યાપ્ત છે. આવા કર્મફળપ્રદાતા પરમાત્માએ આપેલા પોતે કરેલાં કર્મોના ફલસ્વરૂપ ભોગોને શાસ્ત્ર પ્રમાણે ભોગવો. કોઈનું પણ દ્રવ્ય ઇચ્છશો નહિ. (ઉપનિષદ્)
ઉત્તિષ્ઠત જાગ્રત પ્રાપ્ય વરાન્ નિબોધત । ક્ષુરસ્ય ધારા નિશિતા દુરુત્યયા દુર્ગં મથસ્તત્કવયો વદન્તિ ॥
उत्तिष्ठत जाग्रत प्राप्य वरान् निबोधत । क्षुरस्य धारा निशिता दुरुत्यया दुर्गं मथस्तत्कवयो वदन्ति ॥
Uttiṣhṭhata jāgrata prāpya varān nibodhata | Kṣhurasya dhārā nishitā durutyayā durgam mathastatkavayo vadanti ||
54
હે મનુષ્યો ! ઊઠો, જાગો, શ્રેષ્ઠ મહાપુરુષોને પામીને તેમની પાસે જઈને પરમેશ્વરને જાણી લો. કારણ કે ત્રિકાળજ્ઞાની એવા તેઓ તત્ત્વમાર્ગને છરાની તીક્ષ્ણ ધાર જેવો અત્યંત કઠણ કહે છે. (કઠોપનિષદ્)
યૌવનં ધનસંપત્તિઃ પ્રભુત્વમ્ અવિવેકીતા । એકૈકમ્ અપ્યનાર્થાય કિમુ યત્ર ચતુષ્ટયમ્ ॥
यौवनं धनसंपत्तिः प्रभुत्वम् अविवेकीता । एकैकम् अप्यनार्थाय किमु यत्र चतुष्टयम् ॥
Yauvanam dhana-sampattihi prabhutvam avivekītā | Ekaikam apyanārthāya kimu yatra chatuṣhṭayam ||
55
જુવાની, ધનસંપત્તિ, સત્તા અને અવિવેકીપણું પ્રત્યેક વિપત્તિ માટે કારણ બને છે તો જ્યાં એ ચારેય એક સાથે હોય તેની તો શું વાત કરવી ?
આહારનિદ્રાભયમૈથુનં ચ સામાન્યમેતત્ પશુભિર્નરાણામ્ । ધર્મો હિ તેષામધિકો વિશેષો ધર્મેણ હીનાઃ પશુભિઃ સમાનાઃ ॥
आहारनिद्राभयमैथुनं च सामान्यमेतत् पशुभिर्नराणाम् । धर्मो हि तेषामधिको विशेषो धर्मेण हीनाः पशुभिः समानाः ॥
Āhāra-nidrā-bhaya-maithunam cha Sāmānyametat pashubhirnarāṇām | Dharmo hi teṣhāmadhiko visheṣho Dharmeṇa hīnāhā pashubhihi samānāhā ||
56
ભોજન, ઊંઘ, ભય અને મૈથુન આ ચારેય તો મનુષ્ય અને પશુમાં સરખા હોય છે. મનુષ્યમાં ફક્ત ધર્મ જ એક વિશેષ છે. તેથી જ ધર્મ વિનાનો માણસ પશુ સમાન છે.
ઉદ્યમેન હિ સિધ્યન્તિ કાર્યાણિ ન મનોરથૈઃ । નહિ સિંહસ્ય સુપ્તસ્ય પ્રવિશન્તિ મુખે મૃગાઃ ॥
उद्यमेन हि सिध्यन्ति कार्याणि न मनोरथैः । नहि सिंहस्य सुप्तस्य प्रविशन्ति मुखे मृगाः ॥
Udyamena hi sidhyanti kāryāṇi na manorathaihai | Nahi sinhasya suptasya pravishanti mukhe mṛugāhā ||
57
ઉદ્યમથી જ કાર્યો સિદ્ધ થાય છે, મનોરથોથી નહીં, સૂતેલા સિંહના મોઢામાં પોતાની મેળે જ મૃગલાં નથી પ્રવેશતાં.
કીટોપિ સુમનઃ સંગાદ્ આરોહતિ સતાં શિરઃ । અશ્માપિ યાતિ દેવત્વં મહદ્ભિઃ સુપ્રતિષ્ઠિતઃ ॥
कीटोपि सुमनः संगाद् आरोहति सतां शिरः । अश्मापि याति देवत्वं महद्भिः सुप्रतिष्ठितः ॥
Kīṭopi sumanah sangād ārohati satām shirah | Ashmāpi yāti devatvam mahadbhihi supratiṣhṭhitah ||
58
કીડો પણ ફૂલના સંગથી મહાન પુરુષોના મસ્તક પર ચઢી જાય છે, તેવી જ રીતે પત્થર પણ શ્રેષ્ઠ પુરુષ દ્વારા સ્થપાયેલ દેવપણાને પામે છે.
સુખમાપતિતં સેવ્યં દુઃખમાપતિતં તથા । ચક્રવત્ પરિવર્તન્તે દુઃખાનિ ચ સુખાનિ ચ ॥
सुखमापतितं सेव्यं दुःखमापतितं तथा । चक्रवत् परिवर्तन्ते दुःखानि च सुखानि च ॥
Sukhamāpatitam sevyam dukhamāpatitam tathā | Chakravat parivartante dukhāni cha sukhāni cha ||
59
આવી પડેલા સુખ તથા દુઃખને ભોગવવું પડે છે. સુખ અને દુઃખ તો ગાડાનાં પૈડાંની જેમ ફરતાં રહે છે.
