કીર્તન મુક્તાવલી
નિરૂપણ
(૧) સંત વિના રે સાચી કોણ કહે
વચનના ચટકા ખમે તો ગુણ આવે
“‘સંત વિના રે સાચી કોણ કહે...’
“શાસ્ત્રીજી મહારાજ આ કીર્તન બહુ ગવરાવતા. જ્યારે સારંગપુરમાં પોઢ્યા હોય, ત્યારે સનાતન સ્વામી કીર્તન ગાય. સ્વામી માળા ફેરવતા હોય. આ પ્રસાદીનું કીર્તન છે. આ કીર્તન નિષ્કુળાનંદ સ્વામીએ મૂળ અક્ષરમૂર્તિ ગુણાતીતાનંદ સ્વામી ઉપર જ કર્યું છે. આમાં જે સંતની વાત લખી છે તે ગુણાતીતની જ છે.
“પોતાનો રંગ આપવા માટે સત્પુરુષ કઠણ વચન કહે છે. ટોકણી કરે, વઢે. ઇયળનું અંગ બદલાવી ભમરી છત્રીસ ચટકા ભરે છે. સત્પુરુષના વચનરૂપી ચટકા ખમે તો ગુણ આવે. સભામાં ટોકે, બહાર ટોકે, પણ ખોટું લાગવું ન જોઈએ. અપમાન કરે તોય મનમાં ઝાંખપ ન આવે.
“ભાયલીના નીલકંઠ સ્વામી હતા. સ્વામી ટોકે, નિર્ગુણ સ્વામી ટોકે, તોય ખોટું ન લાગે. એક વાર ખાનદેશ ગયા. તે એવી કથાવાર્તા કરે ને એવાં કીર્તન ગાય તે બધાં રાજી થઈ જાય. રાગ પણ એવો સુંદર. ઝાલાવાડમાં મોજીદડ, ચચાણા, અડવાળ બધે ફરતા. અડવાળના બાપુભાને એવો રંગ ચડાવી દીધો કે સ્વામીને તેમણે કહ્યું, ‘આપની સાથે આમને જ લાવજો.’ ગોંડલમાં રસોઈ કરતા. મગજ શેકે. સામેથી સ્વામીને પૂછવા જાય કે બતાવો. સ્વામી પણ તેમને ઘણું સાચવે. તેઓ સ્વામીને ઘડી ઘડી તુંબડું લઈ પાણી પાવા જાય. નિર્માનીપણું ઘણું. સ્વામી પાણી માગે ને આપે એમ નહીં, એની મેળે જ જાય. સાધુ થયા પછી પાંચ-છ વરસ જ જીવ્યા, પરંતુ કોઈનોયે અવગુણ ન આવ્યો. બધામાં દિવ્યભાવ! નિર્ગુણ સ્વામી તો સભામાં ત્રાટકે, પણ ઝાંખપ નહીં. તેઓ ધામમાં વહ્યા ગયા તોય તેમના ગુણ ગવાય છે. તેમને યાદ કરીએ છીએ.
“સંત તો આખા દેશના ને દુનિયાના સગા છે. તેમને તારું-મારું હોય નહીં. તો તેઓ ટોકે છે શાથી? જીવને આગળ વધારવા સારું ટોકે છે.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ભાગ ૪]
Nirupan
(1) Sant vinā re sāchī koṇ kahe
When One Tolerates Harsh Words, They Acquire Virtues
“Shastriji Maharaj would have ‘Sant vinā re sāchi kon kahe...’ sung quite often. Whenever he was sleeping in Sarangpur, Sanatan Swami would sing kirtans. This is a prasādi kirtan. Nishkulanand Swami wrote this kirtan with Mul Aksharmurti Gunatitanand Swami in mind. The Sant that is mentioned in these kirtans is Gunatit.
“The Satpurush speaks harsh words because he wants to make others like himself. He may criticize or scold. The bee stings a worm 36 times (to make it like itself). If one tolerates the stings of the Satpurush (in the form of his harsh words), then one acquires his virtues. He may criticize in sabhā, outside... but one should not feel hurt. Even if he insults, one’s enthusiasm should not fade away.
“Nilkanth Swami was from Bhaili. Swami (Shastriji Maharaj) would criticize him; Nirgun Swami would criticize him. He never felt hurt. Once, he went to Khan Desh. He did such great kathā and sang such great kirtans that everyone would be pleased. His voice was very nice. In Jhalavad, he traveled around Mojidad, Chachana, Adval, etc. He garnered such a great impression to the Bapu of Adval that Bapu said to Swami, ‘Bring him along with you.’ He would cook in Gondal. Make sweet items like magaj. He would go and ask Swami to show him how. Swami would also take care of him. He would bring water to Swami often. Very humble. Swami did not have to ask; he would just go give him water. After becoming a sadhu, he only lived 5 to 6 years. He never developed an aversion toward anyone. He perceived everyone as divine. Nirgun Swami would even criticize in sabhā but his enthusiasm never dampened. Even though he has gone to Akshardham, everyone sings his praises and remembers him.
“The Sant is related to everyone in the country and the world. He does not have feelings that this is mine and this is yours. So why does he criticize? To push the jiva forward.”
[Brahmaswarup Yogiji Maharaj: Part 4]
નિરૂપણ
(૨) સંત વિના રે સાચી કોણ કહે
“‘ભગવાનનું ધામ ગુણાતીત છે, જીવને ગુણાતીત કરવા છે...’ અક્ષરધામમાં જાવું છે. તે ત્યાં જવાય એવા સ્વભાવ કરવા. ગુણાતીત સ્થિતિ પામીએ ત્યારે માન-અપમાનમાં એકતા થઈ જાય. સમદૃષ્ટિ થઈ જાય. ‘બ્રહ્મરૂપ કેમ થવાય?’
“હેતે કરીને સત્પુરુષમાં જીવ બાંધ્યો નથી. જીવ બાંધ્યો હોય તો તે વિના રહેવાય નહિ.
“૩૬ ચટકા ખાય ત્યારે ઇયળ ભમરી થાય. બે પગે ઊભી થાય તેને લઈ જાય. કેટલીક ખોખાં થઈ જાય. ઠહરડાતી હોય તે પાંખો આવે તે ઊડીને ઝાડ બેસી જાય.
‘જેમ ભમરી ભરે ભારે ચટકો, પલટવા ઇયળનું અંગ;
તેમ સંત વચન કટુ કહે, આપવા આપણો રંગ...’
“શિવલાલ શેઠ સોપારી ખાતા હતા. સ્વામીએ સભામાં ટોક્યા, ‘કોણ હાડકું ચાવે છે?’ તરત થૂંકી આવ્યા. ખોટું ન લાગ્યું.
“અમે ઘણાં વર્ષ પહેલાં વિજ્ઞાનદાસ સ્વામી સાથે મોજીદડ ગયા હતા. એક પટેલ હતા. એ કહે, ‘અમને વિશ્વાસ. રાત કહે તો રાત સમજીએ. કર્તા કોણ છે? રાત કોની કરી થાય છે.’ પણ તેને તમે બે રૂપિયા છોડાવો, તો વિશ્વાસ ન આવે!
“વિશ્વાસનું વચનામૃત છેલ્લાનું ૧૪મું.
“નિષ્કપટ થવાનું વચનામૃત લોયાનું ૫મું.
“એક હરિભક્તને વર્તમાનમાં ફેર પડ્યો. મંદિરમાંથી બહાર કાઢ્યા. જૂનાગઢ ગયા ને વાત કરી. સ્વામી કહે, ‘જાવ, પાંચ દંડવત્ કરો.’ ત્યારે તે કહે, ‘એમ પ્રાયશ્ચિત્ત થતું હશે?’ ત્યારે સ્વામી કહે, ‘સભામાં નિષ્કપટ થયા તે એટલું બસ છે. હવે તમે શંકા કરી તો બે મહિનાનાં ધારણાં-પારણાં કરો.’”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ભાગ ૫]
Nirupan
(2) Sant vinā re sāchī koṇ kahe
The abode of God is Gunatit. And we want to make the jivas gunātit (transcend the three gunas). We want to go to Akshardham. We should adopt swabhāvs that would allow us to go there. When we achieve the gunātit state, then honor and insults become one. How can we become brahmarup?
“We have not attached out jiva to the Satpurush with love. If we did, then we would not be able to live without him.
“When the worm is stung 36 times, only then does the worm become like the bee. The bee takes the worm that stands up with two legs. Some worms die. The ones that tolerate and are dragged develop wings and fly away to sit on a tree.
“‘Jem bhamri bhare bhāre chaṭko, palaṭvā īyaḷnu ang;
Tem sant vachan kaṭu kahe, āpvā āpṇo rang... 3’
“Shivlal was chewing a sopāri (betel nut) in sabhā. Swami criticized him, ‘Who is chewing on a bone?’ He immediately got up to spit it out. He did not feel hurt from being criticized.
“Many years ago, we went to Mojidad with Vignandas Swami. One Patel said, ‘We have trust. If you say it is night, we believe it. Who is the all-doer? Who is responsible for night?’ However, if you ask for two rupees, then would not give it. No trust!
“The Vachanamrut on trust is Gadhada III-14.
“The Vachanamrut on nishkapat (free of deceit) is Loya 5.
“One devotee lapsed in his religious vow. He was kicked out of the mandir. He went to Junagadh and told Swami. Swami said, ‘Go and do five dandvats.’ He countered, ‘One can atone by doing only five dandvats?’ Swami said, ‘Because you admitted your mistake in sabhā, that is enough. However, now that you doubted, you will have to do dhārnā-pārnā for two months.’”
[Brahmaswarup Yogiji Maharaj: Part 5]
નિરૂપણ
(૩) સંત વિના રે સાચી કોણ કહે
સંત વિના સાચી કોણ કહે
તા. ૨૫/૫/૧૯૭૯. સાંકરીથી વિદાય લઈ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ રાયમ, મઢી, ઘાટા, ધામોદલા, તરસાડા, માંડવી, મધરકૂઈ, નાની નરોલીને પાવન કરતાં તા. ૨૫/૫ની સાંજે સાડા સાત વાગ્યે મોખડી મુકામે આવી પહોંચ્યા.
અત્રે ઠાકોરજી જમાડી તેઓ રાત્રિસભામાં લાભ આપવા પધાર્યા ત્યારે સભામંડપમાં પ્રથમ પગલું મૂકતાં જ તેઓની વિચક્ષણ દૃષ્ટિએ નોંધી લીધું કે: “સભામાં બાઈ-ભાઈનું આસન એક છે અને મહિલાઓની બેઠક મંચથી જરા નજીક છે.” તેથી મર્યાદા જળવાય તેમ વ્યવસ્થા ન થઈ ત્યાં સુધી તેઓ ઊભા રહ્યા અને સહપ્રવાસીઓને ટકોર પણ કરી કે, “કોઈએ આગળ આવીને સભા-વ્યવસ્થા જોઈ નહીં? જ્યાં જઈએ ત્યાં સભા પહેલાં બધું ધ્યાન રાખી જોઈ લેવું.”
મર્યાદાપાલન સંબંધી સ્વામીશ્રીના આ આગ્રહથી ગામના ભાવિકોને તેઓ પ્રત્યે ઘણો સદ્ભાવ થઈ ગયો. તે સાથે ગોઠવાયેલા શ્રોતાઓને સ્વામીશ્રીએ સંતના શુભાશયની વાત કરતાં કહ્યું:
“સંસારમાં જીવના હિતની વાત કોઈ ન કરે. બધા સ્વાર્થની જ વાત કરે.
“એક વાર પાંચથી સાત ઘોડેસવારો જતા હતા. વચ્ચે નદી આવી. એક અસવાર પાણી કેટલું ઊંડું છે તે જોવા ઘોડો લઈને ઊતર્યો પણ પાણીનું વહેણ ઘણું હતું એટલે ઘોડા સહિત તણાવા માંડ્યો. તે જોઈ બીજાઓએ પૂછ્યું, ‘કેમ છે?’ આ અસવાર તો તણાતો હતો. તેને થયું કે: ‘હું એકલો તણાઉં તે ઠીક નહીં.’ એટલે તેણે કહ્યું, ‘એય હાલ્યા આવો... હાલ્યા આવો...’ તેના ભરોસે બીજાએ પણ ઘોડા નદીમાં નાંખ્યા ને બધા તણાઈને દરિયાભેગા થઈ ગયા.
“જગતમાં માણસો પોતે તો તણાતા હોય પણ બીજાનેય ભેગા ખેંચે છે. સંત વિના સારા સુખની વાત કોઈ ન કરે. ‘બધું મૂકીને જવાનું છે’ એ વાત કડવી લાગે પણ હકીકત છે. માતા પુત્રને કડવું ઔષધ પાય તો છોકરો તાંબા જેવો થાય. તેમ જો જ્ઞાનની કડવી વાત સમજી રાખી હોય તો વાંધો ન આવે. ઘણા ભણેલા અને શહેરમાં વસતા લોકો પણ આદિવાસી જેવા હોય છે. પેલા આદિવાસી પાસે પૈસા ઓછા હોય એટલે ઓછો ને સામાન્ય દારૂ પીએ; ને આ પૈસાદાર તેનાથી વધુ ને સારો દારૂ પીવે. સંતને આપણને પોતા જેવા બનાવવા છે. એટલે તેઓ વચનરૂપી ચટકા મારે છે અને અજ્ઞાન ટાળે છે.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ: ભાગ ૪]
Nirupan
(3) Sant vinā re sāchī koṇ kahe
Other than the Sant, Who Else Will Speak the Truth
May 25, 1979. Pramukh Swami Maharaj arrived in Mokhadi late in the evening. After his meal, Swamishri graced the nightly assembly. Upon stepping into the hall, Swamishri astutely realized with once glance that the males and females were sitting on one big mattress and the women were sitting a little too close to the stage. Swamishri stood there waiting until rearrangements were made in accordance to the sadhus’ disciplines. He also reminded those who were traveling with him, “No one came in advance and ensured the arrangements were proper? Wherever we go, we should ensure in advance as according to our disciplines.”
Swamishri’s insistence on following the disciplines of sadhus left a positive impression on the people of the village. During the assembly, Swamishri spoke:
“In this world, no one speaks about what benefits the jiva Everyone speaks about selfishness.
“Once, about 5 or 7 horseback riders were traveling together. They came across a river. One rider rode his horse into the river to check the depth of the water. However, the current was strong and he began to be carried away along with the horse. The others asked, ‘What is it like?’ This rider thought why should he be the only one to be carried away by the current. He yelled back, ‘Come along... come along...’ Trusting his words, the others set out into the river and all of them were carried away by the river.
“In this world, people themselves are carried away by the current, but they pull others with them. Other than the Sant, no one speaks of the higher bliss. ‘We have to leave this world leaving everything behind.’ - This truth is bitter but it is a reality. A mother gives her son bitter medicine to ensure he grows up strong. Similarly, if one understands the bitter but wise truths, then one will not encounter any problems. Even the educated people who live in the big cities are like the indigenous people. Those indigenous people have less money and drink ordinary alcohol; whereas, the wealthy have more money and drink expensive alcohol. The Sant wants to make us like himself. Therefore, he stings us with his words and rids our ignorance.”
[Brahmaswarup Pramukh Swami Maharaj - Part 4]