શિક્ષાપત્રી ભાષા
શ્લોક ૧ થી ૩૯
દોહા
મંગળકારી મૂરતિ, શ્રીસહજાનંદ સુખધામ ॥
ભક્તિધર્મસુત ભાવશું, રહ્યા અંતરમાં ઘનશ્યામ ॥ ૧ ॥
એવા ઇષ્ટ એહ માહેરા, તેના ઇષ્ટ તે શ્રીકૃષ્ણ ॥
જેને વામ1 રાધા ઉર રમા,2 વૃન્દાવનરમણ મન પ્રસન્ન ॥ ૨ ॥
એવા ઇષ્ટને ઉર ધરી, બોલ્યા તે સહજાનંદ ॥
મુજ આશ્રિત ત્યાગી ગૃહી, સુણો નર ત્રિય વૃન્દ3 ॥ ૩ ॥
શિક્ષાપત્રી સુંદર અતિ, તમે સાંભળજ્યો મુજ જન ॥
લખું વસી વરતાલમાં, આ છે છેલાં વચન ॥ ૪ ॥
ચોપાઈ
બહુ બહુ કરી મેં વાત રે, તે સાંભળી તમે સાક્ષાત રે ॥
હવે છેલ્લી વાત છે આ મારી રે, તમે સહુ લેજ્યો હૈયે ધારી રે ॥ ૫ ॥
દેશ પ્રદેશમાં જે રહેનાર રે, મારાં આશ્રિત જે નરનાર રે ॥
તમ પ્રત્યે શિખામણ મારી રે, સુખદાયક છે અતિ સારી રે ॥ ૬ ॥
ધર્મપુત્ર પવિત્ર બે ભાઈ રે, મારા વીર4 જન સુખદાઈ રે ॥
મોટા ભાઈ છે રામપ્રતાપ રે, નાનાભાઈ ઇચ્છારામ આપ રે ॥ ૭ ॥
તેના પુત્ર બે ગુણ ગંભીર રે, અવધપ્રસાદ ને રઘુવીર રે ॥
તેને દત્તપુત્ર5 કરી સ્થાપ્યા રે, મંદિર દેશ વહેંચીને આપ્યા રે ॥ ૮ ॥
કર્યા સાધુ સતસંગી અમે રે, તેના આચાર્ય છોજી તમે રે ॥
હવે સાંભળો મુજ આશ્રિત રે, મારાં વચનમાં દઈ ચિત્ત રે ॥ ૯ ॥
વર્ણી મુકુંદ આદિ સમસ્ત રે, ભટ્ટ મયારામ આદિ ગૃહસ્થ રે ॥
સધવા વિધવા નારી સુભાગી રે, સુણો મુક્તાનંદ આદિ ત્યાગી રે ॥૧૦॥
એવા સતસંગી મુનિરાજ રે, તમારી ધર્મરક્ષાને કાજ રે ॥
શાસ્ત્રપ્રમાણ જનસુખ કરણ રે, જેમાં શ્રીનારાયણ સ્મરણ રે ॥૧૧॥
એવાં આશિષનાં જે વચન રે, સહુ અંતરે ધારજ્યો જન રે ॥
શિક્ષાપત્રી લખ્યાનું કારણ રે, કરજ્યો એકાગ્ર મને ધારણ રે ॥૧૨॥
સર્વ જીવને છે સુખકારી રે, એવી શિક્ષાની6 પત્રી અમારી રે ॥
શ્રીમદ્ભાગવતાદિ જે ગ્રંથ રે, સતશાસ્ત્ર કહ્યાં મોક્ષપંથ રે ॥૧૩॥
તેણે પ્રતિપાદન કર્યા જેહ રે, સર્વ જીવ હિતકારી તેહ રે ॥
એવા અહિંસાદિ સદાચાર રે, પાળે પળાવે જે નરનાર રે ॥૧૪॥
તે આ લોક પરલોક માંય રે, મોટા સુખને પામે સદાય રે ॥
સદાચાર ઉલ્લંઘી જે વર્તે રે, મેલી મર્યાદ મનને મતે રે ॥૧૫॥
તે તો કુબુદ્ધિવાળા કહેવાય રે, લોક પરલોકે તે દુઃખી થાય રે ॥
માટે મારા શિષ્ય સહુ પ્રીતે રે, વર્તો આ શિક્ષાપત્રીની રીતે રે ॥૧૬॥
હવે વર્ત્યાની રીત છે જેહ રે, સર્વે સત્સંગી સુણજ્યો તેહ રે ॥
નાનાં મોટાં જેહ જીવ પ્રાણી રે, તેને મારવા નહિ ક્યારે જાણી રે ॥૧૭॥
ચાંચડ માંકડ જૂ જંતુ લહિ રે, તેની હિંસા તે કરવી નહિ રે ॥
દેવપિતૃયજ્ઞ કર્મ સારુ રે, મૃગ મીન શશ7 ને બાકરું8 રે ॥૧૮॥
એહ આદિ ન મારવા પ્રાણી રે, અહિંસાદિ ધર્મ મોટો જાણી રે ॥
એમ સચ્છાસ્ત્રમાંહી કહે છે રે, મારી પણ શિક્ષા તમને એ છે રે ॥૧૯॥
દામ9 વામ10 મળે માલ મહી11 રે, તોય મનુષ્ય મારવો નહીં રે ॥
તેમ તીર્થમાં જઈ કોઈ જન રે, આત્મઘાત ન કરો કોઈ દન રે ॥૨૦॥
ક્રોધ કરી ન તજવું તન રે, એહ માનો શિક્ષાનાં વચન રે ॥
અયુક્ત12 કર્મ થાય જો કાંઈ રે, તોયે મરવું નહિ મૂંઝાઈ રે ॥૨૧॥
વિષ ફાંસી કૂવે પડી તન રે, નહિ મરવું ભેરવજપે13 જન રે ॥
યજ્ઞશેષ14 પ્રસાદી જે માંસ રે, તે ન ખાવું કે દી મારા દાસ રે ॥૨૨॥
મદ્ય કીધું વિધ અગિયાર રે, સુરા તે પણ ત્રણ પ્રકાર રે ॥
દેવ નૈવદ્યનું ભલે હોય રે, મારા જનોએ ન લેવું તોય રે ॥૨૩॥
આપોઆપથી15 આચરણ અયોગ્ય રે, થઈ જાય કોઈ કર્મ ભોગ રે ॥
તોય શસ્ત્રાદિકે કરી તન રે, આપોઆપનું ન કરવું છેદન રે ॥૨૪॥
ક્રોધે કરી ન કરવો દાસ રે, નિજ પરના પિંડનો નાશ રે ॥
સુણો સર્વ શિષ્ય વાત મારી રે, ધર્મ સારુયે ન કરો ચોરી રે ॥૨૫॥
કાષ્ઠ આદિક ફળ ફૂલ પાતી16 રે, જે કોઈ વસ્તુ હોય ધણિયાતી રે ॥
તે તો ધણી આપે તો જ લેવી રે, અમારી તો આજ્ઞા છે એવી રે ॥૨૬॥
વળી મારા આશ્રિત નરનાર રે, તેણે કરવો નહિ વ્યભિચાર રે ॥
દ્યુતાદિક વ્યસનને મેલી રે, ત્યાગો કેફ થાવું નહિ ફેલી રે ॥૨૭॥
ગાંજા ભાંગ્ય મફર માજમને રે, ચડે કેફ તે તજો કહું તમને રે ॥
જેનાં અન્ન જળે હોય વટાળ17 રે, તે ન ખાવું પીવું કોઈ કાળ રે ॥૨૮॥
હરિપ્રસાદી ને ચરણામૃત રે, જાતિ વટાળે તજવું તર્ત રે ॥
જગન્નાથપુરીને માંહિ રે, હરિપ્રસાદનો દોષ નહિ રે ॥૨૯॥
આપ સ્વાર્થને સિદ્ધ કરવા રે, ખોટાં કલંક કોઈને ન ધરવાં રે ॥
જેમ ન નાખવી જૂઠી આળ રે, તેમ ન દેવી કોઈને ગાળ રે ॥૩૦॥
દેવ તીર્થ સતી સંત જાણો રે, વિપ્ર વેદવચન પ્રમાણો રે ॥
તેની નિંદા કેદિયે ન કરવી રે, કોઈ કરે તો કાને ન ધરવી રે ॥૩૧॥
જગમાં જે દેવતા આગળે રે, પૂજે માંસ મદિરા ને જળે રે ॥
વળી પશુહિંસા થતી હોય રે, તેની પ્રસાદી ન લેશો કોય રે ॥૩૨॥
વાટે જતાં શિવાલય આવે રે, બીજા દેવનાં સ્થાનક કહાવે રે ॥
તેને નમસ્કાર કરી જન રે, કરવું આદર સહિત દર્શન રે ॥૩૩॥
પોતાનો જે વર્ણ આશ્રમ રે, તેનો તજવો નહિ કે દી ધર્મ રે ॥
પરધર્મમાં પગ ન ભરવો રે, પાખંડી18 કલ્પિત19 પરહરવો20 રે ॥૩૪॥
કૃષ્ણભક્તિ જે પોતાનો ધર્મ રે, તેમાં મોળા પાડે જે બેશર્મ રે ॥
તેનાં મુખથી હરિકથા જ્ઞાન રે, કે દી ન સાંભળો દઈ કાન રે ॥૩૫॥
એહ સાંભળ્યામાં નહિ સારું રે, માટે કરું છું તમને વારું21 રે ॥
જેણે હોય નિજ પારકો નાશ રે, એવું સત્ય ન બોલીએ દાસ રે ॥૩૬॥
કૃતઘ્નીનો સંગ નવ કીજે રે, કેની લાંચ ભાડ્ય22 નવ લીજે રે ॥
પાપી પાખંડી વ્યસની ચોર રે, પરત્રિયલંપટ જે નિઠોર23 રે ॥૩૭॥
વળી ધુતારા એ ષટ ખળ24 રે, તેનો ન કરો સંગ કોઈ પળ રે ॥
ભક્તિ જ્ઞાન તણી ઓથ લઈ રે, ત્રિય ધન રસ વશ રહ્યા થઈ રે ॥૩૮॥
એને અર્થે પાપ કરનારા રે, તેનો સંગ તજો શિષ્ય મારા રે ॥
કૃષ્ણ કૃષ્ણ અવતાર કહીએ રે, તેનું ખંડન કરે જે યુક્તિએ રે ॥૩૯॥
એવાં શાસ્ત્ર ન સુણવા કાને રે, હોય નાસ્તિક તે એને માને રે ॥
ઘૃત દૂધ પાણી ગળી પીવું રે, ઝીણાં જંતુ જળે ન ન્હાવું રે ॥૪૦॥
મદ્ય માંસ જે ઔષધે ભળે રે, તે ન ખાવું પીવું કોઈ પળે રે ॥
આપે ઔષધ વૈદ અજાણ્યો રે, તે ન લેવું સમજીને સુજાણો રે ॥૪૧॥
મળ મૂત્ર ત્યાગ કર્યા સારુ રે, કર્યું લોકશાસ્ત્રે જ્યાં વારુ રે ॥
તે તો જીર્ણ દેવાલય જાણો રે, નદી તળાવ તટ પ્રમાણો રે ॥૪૨॥
વાવ્યું ક્ષેત્ર વાટી વૃક્ષ છાંય રે, ફૂલબાગ બગીચાદિ માંય રે ॥
ત્યાં મળમૂત્ર ત્યાગ ન કરીએ રે, થૂંકવું નહિ મનમાં ડરીએ રે ॥૪૩॥
ચોર માર્ગે ન આવીએ જયે25 રે, જો સદા કુશળને ચાહિયે રે ॥
જે ધણિયાતી જાયગા હોય રે, પૂછ્યા વિના ન ઉતરો કોય રે ॥૪૪॥
જ્ઞાન વારતા નારીવદન રે, મારા જન ન સુણો કોઈ દન રે ॥
નારી નૃપ નૃપજન આદે રે, તેશું બોલવું નહિ વિવાદે રે ॥૪૫॥
ગુરુ વળી જે મોટા મનુષ્ય રે, લોકે માન્યા એવા જે પુરુષ રે ॥
શસ્ત્રધારી વળી વિદ્યાવાન રે, એનું કરવું નહિ અપમાન રે ॥૪૬॥
કરવું કાર્ય કરીને વિચાર રે, ધર્મ કાર્યમાં કરવી ન વાર રે ॥
ભણી વિદ્યા ભણાવવી વળી રે, કરવો સંત સમાગમ મળી રે ॥૪૭॥
દેવ ગુરુ નરેશની પાસ રે, ઠાલે26 હાથે જવું નહિ દાસ રે ॥
વિશ્વાસઘાત તજી તે દેવો રે, પોતે પોતાનો યશ ન કે’વો રે ॥૪૮॥
ઝીણું પાખું વસ્ત્ર જે કુઢંગ27 રે, તે ન પે’રવું દેખાય જેણે અંગ રે ॥
ધર્મ રહિત હરિની ભક્તિ રે, તે કે દી ન કરવી સુમતિ રે ॥૪૯॥
મૂર્ખ મનુષ્યની નિંદા સાંભળી રે, કૃષ્ણસેવા ન તજવી વળી રે ॥
સર્વે વચન એ સંભારી રાખો રે, માંહો માંહી પ્રેમભાવ ભાખો રે ॥૫૦॥