હૃદય પ્રકાશ
પ્રસંગઃ ૧૦
દોહા (શિષ્ય ઉવાચ)
શિષ્ય નમાવી શીશને, અરજી કરે છે એમ ॥
એહ કુપાત્ર કાઢવા, કરું ઉપાય હું કેમ? ॥ ૧ ॥
દોહા (સદ્ગુરુ ઉવાચ)
સદ્ગુરુ કહે શ્રદ્ધાવાન, જેહ પામે પંચ નિદાન ॥
વૈરાગ્ય સ્નેહ1 નિયમ જેહ, સતસંગ આત્મજ્ઞાન ॥ ૨ ॥
એહ પંચને પ્રીછવી,2 કહું જૂજવાં જાણ ॥
જેહ પામતાં પ્રાણીને, થાય વિષયની હાણ ॥ ૩ ॥
તે તો તીવ્ર વૈરાગ્યનો, લાગે જેને વેગ ॥
તે પંચ વિષયનો પંડમાં, ભળવા ન દિયે ભેગ ॥ ૪ ॥
કાં તો સનેહ શ્યામશું, હોય અતિ ઘણો અપાર ॥
અંગે તેને આવે નહિ, પંચ વિષય વિકાર ॥ ૫ ॥
એવાં ઝાઝાં જક્તમાં, ન હોય નર ને નાર ॥
પંચ વિષયના સુખને, અંગે ગણે અંગાર3 ॥ ૬ ॥
માટે નિયમ નકી કરી, રાખે રુદિયા માંય ॥
પંચ વિષયનું પંડમાં, રહે ન કિલ્બિષ4 કાંય ॥ ૭ ॥
નિર્વેદ5 સ્નેહ નિયમનું, કારણ સંતનો સંગ ॥
એથી જ્ઞાન ઉપજે, તો પણ થાય વિષયનો ભંગ ॥ ૮ ॥
પ્રથમ વાત વૈરાગ્યની, સુણી લીજે સોય ॥
પછી કહું હું પ્રીતિની, છેલી નિ’મની તોય ॥૯॥
વિષલાડુ વિષ પાનશું, તરત તનનો નાશ ॥
કહો સુખ કેમ ઉપજે, નાગ વ્યાઘ્ર સંગ વાસ ॥૧૦॥
જેમ ખેરી6 વેરી ખાટકી, સફરી7 પર સીંચાણ8 ॥
તેતર પર બાજ ફરે, તે લીધા કાં લેશે પ્રાણ ॥૧૧॥
જેમ આખુ9 અહિ આગે રહે, ખીલી10 બિલીને પાસ ॥
માંખી માંકડી11 આગળ્યે, નહિ ઉગર્યાની આશ ॥૧૨॥
એક ચ્યે12 રચે રયા, એક ખોદે છે ઘોર13 ॥
બળતા ગડતા દેખીને, રહે ઉદાસ નિશભોર14 ॥૧૩॥
મુવા મુવા ખાધા ખરા, કેડે પડિયો કાળ ॥
નાવે અમર નયણે, સ્વર્ગ મૃત્યુ પાતાળ ॥૧૪॥
એહમાં હું પણ આવિયો, છઉં ઘડીક તાળ15 ॥
તે પંચ વિષય પેખે નહિ, દેખે નજરે કાળ16 ॥૧૫॥
એહવું જેને અંતરે, વરતે છે અહોનિશ ॥
તેહને પંચ વિષયની, રહે નહિ ગંધ લેશ ॥૧૬॥
કાં તો એવા વૈરાગ્યને, પામે કોઈ પુણ્યવાન ॥
નહિ તો સનેહ શ્યામશું, કરે નકી નિદાન ॥૧૭॥
સ્નેહમાં શુધ વીસરે, રહે નહિ તન ભાન ॥
ઉન્મત્તવત અંગે ફરે, ભૂલે ભોજન પાન ॥૧૮॥
દગે કરી દેખે નહિ, પર પોતાનું પંડ ॥
રહે ઘણું ઘનશ્યામનું, આંખ્યે રૂપ અખંડ ॥૧૯॥
શ્રવણશું સુણે નહિ, પર પોતાની વાત ॥
શ્રોત્રે શ્રીઘનશ્યામના, રહ્યા શબ્દ સાક્ષાત ॥૨૦॥
જીભેશું જાણે નહિ, બહુ બોલ્યાની રીત ॥
બોલે તો સહુ કે’ બાવરો,17 જેને પ્રભુશું પ્રીત ॥૨૧॥
એમ સરવે અંગની, શુધ ભૂલે સનેહ ॥
કરતાં પ્રીત હરિકૃષ્ણશું, દેખે નહિ નિજદેહ ॥૨૨॥
જેમ ગોપી ગોરસ વેચતાં, ભૂલી ગઈ તનભાન ॥
મહી વેચવું કે’વું મૂકિયું, કહ્યું લિયો બાઈ કોઈ કાન ॥૨૩॥
એવા સનેહી સંતને, પીડે ન પંચવિષય ॥
જોતાં ન દેખે જગતને, દેખે શ્યામ સનેહ ॥૨૪॥
એ વૈરાગ્ય સ્નેહની વિગતી, નકી કહી નિદાન ॥
નિશ્ચે કહું હવે નિ’મને, તે પણ સાંભળ્ય કાન ॥૨૫॥
કાને હરિકથા વિના, બીજી ઇચ્છે સુણવા વાત ॥
તે દી અન્નને ત્યાગવું, એક દિવસ એક રાત ॥૨૬॥
સ્પર્શ સુખદ શ્યામનો, સંતનો સુખદેણ ॥
ત્વચા ઇચ્છે જો તે વિના, તો તજે અન્ન દિનરેણ ॥૨૭॥
હરિ હરિની મૂરતિ, સંતરૂપ સુખદાય ॥
તે વિના ઇચ્છે આંખ્ય જો, તો એક દિન અન્ન ન ખાય ॥૨૮॥
પ્રસાદી પ્રભુ તણી, એ રસ રાખે આશ ॥
સંત ઘટિત વિના રસના, ઇચ્છે તો એક ઉપવાસ ॥૨૯॥
હાર સુગંધી હરિસંબંધી, સંત સંબંધી સોય ॥
તે વિના ચાહે નાસિકા, તો એક ઉપોષણ18 હોય ॥૩૦॥
મન મૂકી હરિ મૂરતિ, અન્ય સંકલ્પ કરે ચિત્ત ॥
તો કરે ઉપોષણ એક દી’, ત્યારે હોય પુનિત ॥૩૧॥
મેલી પ્રભુની મૂરતિ, અન્ય નિશ્ચય કરે કોઈ બુધ19 ॥
તો અન્ન ન ખાય એક દિન, ત્યારે થાયે શુદ્ધ ॥૩૨॥
મૂરતિ મૂકી મહારાજની, ચિત્ત કરે અન્ય ચિંતન ॥
તો તેનો દોષ નિવારવા, ન જમે અન્ન એક દિન ॥૩૩॥
હરિ મારા હું હરિ તણો, અહંકાર ન કરે જો એમ ॥
એક દિવસ અન્નને, કહો જમે તે કેમ ॥૩૪॥
વૈરાગ્ય સ્નેહ નિ’મની, કહી સુણાવી વાત ॥
સંત સમાગમ જ્ઞાનની, કહું હવે સાક્ષાત ॥૩૫॥
ત્રિશે લક્ષણ તનમાં, પ્રગટ પ્રભુના દાસ ॥
એવા સંતના સંગથી, થાય વિષયનો નાશ ॥૩૬॥
આત્મા અનાત્મા20 ઓળખી, ચોખો કરે વિભાગ ॥
એવું જ્ઞાન જો ઉપજે, તો થાય વિષયનો ત્યાગ ॥૩૭॥
નવે21 આવે એમ નિ’મમાં, એમ રહે કહું રૂડી રીત ॥
સ્નેહ ત્રોડે શરીરશું, જોડે પ્રભુશું પ્રીત ॥૩૮॥
શિષ્ય જે જે મેં કહ્યું, તેનો કરી તપાસ ॥
નોકર ન રહિયે નવના, થાયે હરિના દાસ ॥૩૯॥
એ નવે કાપ્યાં નાકને, નર નિર્જરનાં નિદાન ॥
કહો શોભા શી રહી, ગયાં નાક ને કાન ॥૪૦॥
કામ ક્રોધ મદ લોભ મોહ, તેણે ચઢાવ્યાં ચાક22 ॥
એહને વશ જે જે થયાં, રહ્યાં કહો ક્યાં નાક ॥૪૧॥
નાક વિનાનાં નકટાં, જો જાય પ્રભુની પાસ ॥
જોઈ મુખ એ જનનું, હરિ થાય ઉદાસ ॥૪૨॥
બૂચ્ચાં23 નકટાં બહુ મળી, કેનીક જાનમાં જાય ॥
ખોટ મોટી એ વરને, નકટાંને નહિ કાંય ॥૪૩॥
ભવ બ્રહ્મા આ બ્રહ્માંડમાં, એથી મોટા નહિ કોય ॥
આવી ખોટ જે અંગમાં, તે કહે છે સહુ કોય ॥૪૪॥
પરાશર એકલશૃંગી, નારદ સૌભરી સુજાણ ॥
આવી ખોટ જે એહને, તે કહે છે શાસ્ત્ર પુરાણ ॥૪૫॥
માટે મેં તુજને કહ્યું, જાણે શિષ્ય જરૂર ॥
કાઢ કસર તું એટલી, તો નથી નારાયણ દૂર ॥૪૬॥
સોરઠા
દૂર મ જાણે દયાળ, શ્રીઘનશ્યામ સમીપે રહે ॥
તે દેખે તું તત્કાળ, અંતર ખોટ જો અળગી કરે ॥૪૭॥
ઇતિ શ્રીહૃદયપ્રકાશમધ્યે સદ્ગુરુશિષ્યસંવાદે દશમઃ પ્રસંગઃ ॥૧૦॥