હૃદય પ્રકાશ
પ્રસંગઃ ૭
દોહા (શિષ્ય ઉવાચ)
શિષ્ય કહે સમજ્યો સહી, આજ થકી એહ વાત ॥
નેક અતિ નરસું થયું, ઘરને કરી ઉતપાત ॥ ૧ ॥
વાઘ વીંછી વ્યાળને, પાળી કરે કોય પુષ્ટ ॥
સુખ સ્વપ્ને આપે નહિ, દુઃખદાયી એહ દુષ્ટ ॥ ૨ ॥
ગમ1 વિના ફાંસીગરનો,2 વડો કર્યો વિશ્વાસ ॥
ગરીબ થઈ રહી ઘરમાં, નાંખી ગળામાંહી ફાંસ ॥ ૩ ॥
જે જે મારાં વેરવી,3 પાપી પૂરાં પ્રસિદ્ધ ॥
સદ્ગુરુ એ ઓળખાવજો, વેરી સહુ બહુ વિધ ॥ ૪ ॥
સદ્ગુરુ ઉવાચ
સદ્ગુરુ કહે શુદ્ધ શિષ્ય તું, ઓળખ્યો મેં અભિપ્રાય ॥
કહેતાં કસર નહિ રહે, જો સમુ તે સમજાય ॥ ૫ ॥
અંતર ચોરી અણુ જેટલી, છાની નહિ રહે છેક ॥
દઈશ દેખાડી તુજને, ઓળખાવી એકોએક ॥ ૬ ॥
દિગ વાયુ દેખાડિયાં, તેમ જ સમજે સૂર ॥
નેત્ર દ્વારે રૂપને, જોઈ લાવે છે જરૂર ॥ ૭ ॥
બાળ યુવા યુવતી, વૃદ્ધ વનિતા જાણ ॥
શ્યામ શ્વેત શરીર શું, પેખી રાખી પરમાણ ॥ ૮ ॥
આભૂષણ અનેક વિધ, ઘણે પ્રકારે ઘાટ ॥
કનક રૂપા ત્રાંબા કલી,4 પીતળ સીસાં પાટ5 ॥૯॥
વેઢ વીંટી કુંડળ કડાં, હાંસ હૂલર હાર ॥
પોંચી બાજુ બેરખા, કડી વેલ તંગળાકાર ॥૧૦॥
તોરા ઉતરી સાંકળી, સુંદર મોતી શિરપેચ ॥
કંકણ મુદ્રિકા મેખળા, નૂપુર રૂપદલવિચ ॥૧૧॥
કે’તાં પણ કહેવાય નહિ, ઘરેણાં ઘણી જાત ॥
રૂપ આકાર હૃદયે, રહે છે દિન ને રાત ॥૧૨॥
રાળ રૂપૈયા મો’ર મમુદિ,6 પૈસા બહુ પ્રકાર ॥
એહ સર્વે અંતરે, રહ્યા રૂપ આકાર ॥૧૩॥
એહ આદિ અનેકવિધ, ધાતુ ધનનું રૂપ ॥
આવી વસ્યું અંતરે, સમજ્યો સુખદ સ્વરૂપ ॥૧૪॥
એક લોહમાં લેખું નહિ, એટલાં રૂપ આકાર ॥
શસ્ત્ર સર્વ શોધી કહું, તો કહેતાં ન આવે પાર ॥૧૫॥
ઠાર લુહાર કૃષીકર, સૈ સંઘાડિયા સોનાર ॥
ઉદ્યમ કરે આયુધ વડે, નાઈ જણસાલી કંસાર ॥૧૬॥
એનાં આયુધ અનેકવિધ, તે વડે ઘડ્યા જે ઘાટ ॥
કહેતાં પણ કહેવાયે નહિ, નથી કહેતા તેહ માટ ॥૧૭॥
ધુબાકો7 ને ધાર8 અણી,9 એહ સંબંધી આયુધ ॥
લડી મરે સહુ લોકમાં, કરે પરસ્પર યુદ્ધ ॥૧૮॥
રોમરોમમાં રમી રહ્યાં, રૂપ એ રગરગ માંય ॥
નખશિખા ખાલી નથી, એ વિના અંતર કાંય ॥૧૯॥
કાષ્ટ તણાં કહું કેટલા, ઘડી કર્યા જે ઘાટ ॥
વા’ણ વહેલ્ય રથ પાલખી, પલંગ પટારા પાટ ॥૨૦॥
ગાડાં ઘાંણી ઘોડિયાં, જોડિયાં સાંતી સોય ॥
ચિચુ ચારટ ચરખા, રેંટ રેંટિયા હોય ॥૨૧॥
મેડી મોહોલ હવેલિયો, તેમાં કર્યાં જે રૂપ ॥
એહ ઉતાર્યાં અંતરે, સમજી સુખદ સ્વરૂપ ॥૨૨॥
પૃથવીઘાટ બહુ પેખિયે, કર્યાં જેહ કુંભાર ॥
નયણે જોઈ નકી કરી, રાખ્યા હૃદય મોઝાર ॥૨૩॥
ગોળા ઘડા ગાગરડિયો, હાંડી ઢંકપાત્ર હજાર ॥
કૂંડા કૂંડી તાવડી, બરણી બતક અપાર ॥૨૪॥
કમંડળ કરવા કોડિયાં, ચપણ ચરૂડા ઈંટ ॥
નાળ શરાવા મોભિયાં, રાખ્યાં ઉર જોઈ મીટ ॥૨૫॥
એમ ઠાર10 લુહાર સોનારનાં, કંસાર કુંભાર સલાટ ॥
કહ્યા ન જાયે કોયથી, ઘણા ઘડ્યા જે ઘાટ ॥૨૬॥
ઝાડ પા’ડ પાષાણ પૃથવી, પુર શહેર નગર નદી કોટ ॥
લઈ લઈ ભર્યાં ભીતરે, રાખી નથી કાંયે ખોટ ॥૨૭॥
નોર11 ખરી12 ને ડાબલો,13 એહ સંબંધી પશુ જાત ॥
રાખ્યાં રૂપ એહ હૃદયે, કહિયે ક્યાં લગી વાત ॥૨૮॥
નર નારી નપુંસક, મનુષ્ય ત્રણ પ્રકાર ॥
આણી ઉતાર્યાં અંતરે, નામ રૂપ આકાર ॥૨૯॥
સિંગ14 સરાડી15 પોપટો,16 એહ સંબંધી જે અન્ન ॥
ઓળખી રાખ્યાં એહને, ઝાઝી કરી જતન ॥૩૦॥
ઘા17 વા18 બોલે ઘસરકે,19 એહ સંબંધી વાજિંત્ર ॥
રૂપ સહિત રૂડી રીતે, એહ રહ્યાં છે અંત્ર20 ॥૩૧॥
પંચરંગી બહુ પે’રનાં, કાપડ કહું છું કોટ ॥
નેત્રથી ભીતર ભર્યાં, રાખી નહિ કાંઈ ખોટ ॥૩૨॥
જે જે રૂપ જગતમાં, દીઠાં સુણ્યાં સોય ॥
એહ રહ્યાં છે અંતરે, નથી તે બા’રુ કોય ॥૩૩॥
વારંવાર શું વર્ણવું, ભર્યું ભૂંડાયે ઘર ॥
કહી કહી કહિયે કેટલું, કાંઈક વિચાર તું કર ॥૩૪॥
અમૂલખ આ મનુષ્યનો, જનમ જાય છે જાણ ॥
ગાફલપણે ઘરમાં, થાય છે મોટી હાણ ॥૩૫॥
તું માને છે તારા મનમાં, ભારે છું હું ભગત ॥
સમજે છે સમજુ આપને, અણસમજુ જાણી જગત ॥૩૬॥
સમજાવે છે તું સહુને, છે અંતરે અંધારું ઘોર ॥
ઉઘાડી જો તું આંખ્યને, ઘેર્યું ઘર ઘણે ચોર ॥૩૭॥
સમજ્યા વિના કાં સૂઈ રહ્યો, ગયો સર્વે માલ ॥
લીધું લૂંટી લાંઠિયે,21 દીધા તે ભૂંડા હાલ ॥૩૮॥
સોરઠા
ખરી ખાધી તેં ખોટ, શત્રુ મિત્ર સમાન સમજી ॥
કહી કહિયે જો કોટ, ગાફલને ગમ ન હોય રતી ॥૩૯॥
ઇતિ શ્રીહૃદયપ્રકાશમધ્યે સદ્ગુરુશિષ્યસંવાદે સપ્તમઃ પ્રસંગઃ ॥૭॥