હૃદય પ્રકાશ
પ્રસંગઃ ૩
દોહા (શિષ્ય ઉવાચ)
શિષ્ય કહે સાચું સહી, રહ્યું અંધારું ઘોર ॥
જેને શાહા1 સમજતો, તે તો નીસર્યા ચોર ॥ ૧ ॥
વળીવળી બતાવજો, ઓળખાવજો અરિ એહ ॥
કહો કપટ કપટી તણાં, હું સુણીશ કરી સ્નેહ ॥ ૨ ॥
સદ્ગુરુ ઉવાચ
સદ્ગુરુ કહે ચિત્ત તાહરું, ચિંતવે બહુ આકાર ॥
કહી કહી કહીએ કેટલા, કહેતાં તે નાવે પાર ॥ ૩ ॥
જે મને ઉત્થાને2 મેલિયાં, પ્રજ્ઞા3 કર્યાં પ્રમાણ ॥
તે તે ચિત્ત નિત્ય ચિંતવે, જાગ્રત સ્વપ્ન સોહે જાણ ॥ ૪ ॥
માત તાત સુત સંબંધી, દેહ ગેહ ઘર નાર ॥
ભાઈ ભોજાઈ ભગિની, એહ ચિંતવે વારંવાર ॥ ૫ ॥
અવગુણ ગુણ અરિ મિત્રને, સંભારે ચિત્ત સોય ॥
સુખદ પદાર્થ સમજી, ચિંતવે ચિત્ત નિત્ય પ્રોય ॥ ૬ ॥
અન્ન ધન ધામ ધરણી, પશુ પંખી ગામ ગરાસ ॥
દેશ પ્રદેશ પુર નગર, ચિત્ત ચિંતવે શ્વાસોશ્વાસ ॥ ૭ ॥
પેખી પર પોતા તણા, રાખે હેત કુહેત ॥
એવું સમજી અંતરે, ચોખું મનાવે ચિત્ત ॥ ૮ ॥
આ પંડિત આ મૂરખો, આ ડાહ્યા ભોળા દોય ॥
ચિત્ત નિત્ય એમ ચિંતવે, સહજ સ્વભાવે સોય ॥૯॥
આ રોગી આ રોગી નહિ, આ બુઢા જુવાન બાળ ॥
આ રૂપ કુરૂપ નારી નર, ચિત્ત ચિંતવે તત્કાળ ॥૧૦॥
પંચભૂતથી પ્રગટ્યાં, જડ-ચૈતન્યની જાત ॥
અણચિંતવે એકે નહિ, ચિત્ત ચિંતવે દિન ને રાત ॥૧૧॥
ચિત્તે ચિંતવી ચિંતવી, રાખ્યાં હૃદયમાં રૂપ ॥
ત્રિલોકમાં તલેતલ,4 સંભારે સોય સ્વરૂપ ॥૧૨॥
સર્વે રૂપ સંભારતાં, ન રહે નવરું નેક ॥
તારું સારું કેમ કરે, શિષ્ય સમજ વિવેક ॥૧૩॥
એણે કર્યું અતિ અવળું, તારું ટાળ્યું ઠામ5 ॥
તિયાં નીરખવા નાથને, કરું છું હૈયામાં હામ ॥૧૪॥
આખા જગતની આપદા,6 ભરી ભીતર મોઝાર ॥
એમાં જોવા જગદીશની, લાલચ મ કર લગાર ॥૧૫॥
શિષ્ય સોદો7 સંકટ થયો, ગયો મનુષ્યનો દેહ ॥
અજ્ઞાન આખા વિશ્વનું, રાખી રહ્યો તું તેહ ॥૧૬॥
પળે પળે પડ્યો પેચમાં,8 બળે બળે બળવાન ॥
ગળે ગળે ઝાલી ગળ્યો, કળે કળે9 કહું નિદાન ॥૧૭॥
તારું ધાર્યું ક્યાં રહ્યું? જો શિષ્ય વિચારી વાત ॥
માને નહિ કોઈ માંહેલાં, મળી એ જાત કુજાત ॥૧૮॥
મન માને મા’લે10 મળી, ચાલે ડોટાડોટ ॥
કર્યું કારજ આપણું, દીધી તુજને ખોટ ॥૧૯॥
સોરઠા
ખોટ મોટી શીદ ખાયે, જાયે જન્મ આ એળ્યે11 અતિ ॥
વિચારી જોને ઉરમાંયે, કાંય કામ ન થયું રતી ॥૨૦॥
ઇતિ શ્રીહૃદયપ્રકાશમધ્યે સદ્ગુરુશિષ્યસંવાદે તૃતીયઃ પ્રસંગઃ ॥૩॥