હૃદય પ્રકાશ
પ્રસંગઃ ૪
દોહા (શિષ્ય ઉવાચ)
શિષ્ય કહે હું શઠમતિ,1 રતી ન સમજ્યો રીત ॥
મન બુદ્ધિ માન્યાં માહેરાં તેમ જ માન્યું ચિત્ત ॥ ૧ ॥
વેરી તે વા’લાં જાણિયાં, એહ મોટું અજ્ઞાન ॥
ધર થકી2 ધુતાપણું,3 ન કળ્યું મેં નિદાન ॥ ૨ ॥
વળી વળી કરજો વારતા, લળી લળી લાગું પાય ॥
મળી મળી માનીશ મહાપ્રભુ, કળી કળી કે’જો કાંય ॥ ૩ ॥
દોહા (સદ્ગુરુ ઉવાચ)
સદ્ગુરુ કહે નખશિખા લગી, અંગમાંહિ અહંકાર ॥
અહં-મમત કરી માનિયું, યત્કિંચિત્ કૈ’યે લગાર ॥ ૪ ॥
મન સંકલ્પ મો’રે કહ્યા, બુદ્ધિ નિશ્ચયના બહુ ॥
ચિત્તે રાખ્યા ચિંતવી, તે હું ને મારું સહુ ॥ ૫ ॥
મારાં માત ને તાત છે, મારાં ભગિની ભાઈ ॥
મારી જાત ને નાત છે, મારા સગાં ને સાઈ4 ॥ ૬ ॥
સુત કલત્ર સંબંધી, મારું કુળ કુટુંબ ॥
એને અર્થે આ તને, સહું કષ્ટ વિષમ ॥ ૭ ॥
એહ મારાં હું એહનો, તજું નહિ ત્રય કાળ ॥
મમત એહ મેલું નહિ, કરું નિત્યે પ્રતિપાળ ॥ ૮ ॥
એને દુઃખે હું દુઃખિયો, એહને સુખે સુખ ॥
એહને જમે હું જમ્યો, એહને ભૂખ્યે ભૂખ ॥૯॥
એ છે મારા આતમા, એહ છે મારું તન ॥
એ છે મારા પ્રાણપ્રિયે, એ છે મારાં જીવન ॥૧૦॥
મારા મિત્ર ગોત્ર, એહ મારો વંશ વધાર ॥
મેલું કેમ એ મમતને, મારા એ આધાર ॥૧૧॥
અન્ન ધન માલ માહેરો, મારાં પશુ પરિવાર ॥
કુળ મારું ઊંચુ અતિ, હું કુળનો શણગાર ॥૧૨॥
મારે બાપદાદે બહુ કર્યાં, મો’રે મોટાં કામ ॥
તે ઘરનો હું દીકરો, નહિ લજાવું નામ ॥૧૩॥
હું મોટો હું મોવડી,5 પૂછે સહુ મને વાત ॥
દાસ દાસી માહેરે, કરે સેવા દિન રાત ॥૧૪॥
હુકમ ન ફરે માહેરો, કંપે સર્વે જન ॥
શહેર પુર ગઢ ગામનો, હું છું એક રાજન ॥૧૫॥
મારે તુલ્ય ત્રિલોકમાં, કોણ આવે કહો આજ ॥
જુઓ સર્વે જગતથી, મારી મોટી લાજ ॥૧૬॥
હું જે કરું તે થાય છે, હું કરું તે ન ફરે કામ ॥
હું ચલવું તો ચાલે ખરું, હું છઉં સહુનો શ્યામ6 ॥૧૭॥
મારું ધાર્યું થાય છે, ન ધાર્યું નવ થાય ॥
બીજો મારી બરાબરી, જુઓ નથી જગમાંય ॥૧૮॥
હું રૂપાળો રૂડો ઘણું, હું ગોરો અંગ અપાર ॥
થોભા કલમા કાતરા, મૂછ મારી વળદાર ॥૧૯॥
પૂર્વ પશ્ચિમ હું ફર્યો, ઉત્તર દક્ષિણાદિ દેશ ॥
દાઢી જટા જોઈ જાણજો, રાખ્યા છે પંચ કેશ ॥૨૦॥
હું હું કરી હાલે ઘણું, અહં મમત અપાર ॥
હું મારું માને સહી, એહ જાણો અહંકાર ॥૨૧॥
હું પુરાણી પંડિત હું, હું ભણ્યો છું વેદ ॥
શાસ્ત્રમાત્ર સર્વેનો, હું જાણું છું ભેદ ॥૨૨॥
જે જે મેં નિર્ણય કર્યો, તેમાં કાઢે કોઈ ખોટ્ય ॥
જાવા ન દેઉં જીતીને, કરું હું કળાઓ કોટ્ય ॥૨૩॥
હું વક્તા વાચાળ7 હું, હું મંડળીનો મેત8 ॥
મારા મુખની વારતા, સહુ સુણે કરી હેત ॥૨૪॥
હું ગુરુ હું ગરઢો, બીજા સરવે બાળ ॥
મારી બરોબર એ સહુ, આવે નહિ કોઈ કાળ ॥૨૫॥
હું મારું કરી માનિયું, જગમાં યત્કિંચિત ॥
એહ અહંતા રૂપની, શિષ્ય સુણી લે રીત ॥૨૬॥
અહં મમતે રાખ્યાં અતિ, ભરી ભીતર મોઝાર ॥
જે જે પદાર્થ જગતમાં, નામ રૂપ ગુણ આકાર ॥૨૭॥
છલોછલ શરીરમાં, ભર્યાં એહ ભરપૂર ॥
કહો હરિ તે ક્યાં રહે, શિષ્ય સમજ જરૂર ॥૨૮॥
દિન બહુથી દાખડો, તેં આદર્યો છે આપ ॥
પણ કેમ આવે હરિ તિયાં, તારા ઘરમાં9 પાપ ॥૨૯॥
કાઢ્યાં ન નીસરે કોયથી, એવાં ઘાલ્યાં છે મૂળ ॥
કળે બળે જાય કાઢવા તો, સો સો કરે એ શૂળ10 ॥૩૦॥
હરિને દોષ દઈશ મા, શ્રી હરિ છે જો તૈયાર ॥
આવી વસે અંતરે, જો હોય નવરું નિરધાર ॥૩૧॥
ગોબરવાડે11 ઘર ભર્યું, ઉકરડો અતિ ગંધ્ય ॥
એવું અંતર તાહેરું, કેમ રહે હરિ તેહ મધ્ય ॥૩૨॥
સોરઠા
અંતર અતિ અશુદ્ધ, વિવિધ ભાતે વિકારે ભર્યું ॥
તિયાં રહે કેમ બુદ્ધ,12 અતિ શુદ્ધ જે શ્રીહરિ ॥૩૩॥
ઇતિ શ્રીહૃદયપ્રકાશમધ્યે સદ્ગુરુશિષ્યસંવાદે ચતુર્થઃ પ્રસંગઃ ॥૪॥