હૃદય પ્રકાશ
પ્રસંગઃ ૧૫
દોહા (શિષ્ય ઉવાચ)
શિષ્ય કહે ધન્ય ધન્ય ગુરુ, ભલો બતાવ્યો ભેદ1 ॥
સહજે શ્રીહરિ સાંભરે, થાય વિષય ઉચ્છેદ ॥ ૧ ॥
વિષયમાંહી વિસારી નાથને, કરતાં કામ હરામ ॥
તે સમુ સમજાવિયું, સંભારવા ઘનશ્યામ ॥ ૨ ॥
સૂક્ષ્મ વાતો સૂચવી, કહો કોણ કે’નાર ॥
અલ્પ પ્રશ્ન ઉપરે, કો’ છો કરી વિસ્તાર ॥ ૩ ॥
વળી કે’વી હોય વારતા, તો કે’જો કૃપાનિધાન ॥
શ્રદ્ધા છે સાંભળવા, સુણીશ કહું દઈ કાન ॥ ૪ ॥
વચન તમારા મુખનાં, તે સર્વે સુખ દેનાર ॥
હેતે ભર્યાં હોંસે કરી, સુણીશ હું કરી પ્યાર ॥ ૫ ॥
દોહા (સદ્ગુરુ ઉવાચ)
સદ્ગુરુ કહે શિષ્ય સુણજે, રૂડી બતાવું રીત ॥
રાત-દિવસ હૃદયે રહે, હરિ ચિંતવન ચિત્ત ॥ ૬ ॥
રસ સરસ સંસારમાં, મળે જો મનભાય2 ॥
તેમાં શ્રીહરિ સાંભરે, એવો કહું ઉપાય ॥ ૭ ॥
ષટ રસ ખરા ખોળીએ, હરિ જમ્યા’તા જેહ ॥
તે સમય સંભારતાં, સાંભરે શ્યામ સનેહ ॥ ૮ ॥
રસોઈ રસે ભરી, કરી હરિને કાજ ॥
તે જોતાં જગપતિ સાંભરે, જે જમ્યા હતા મહારાજ ॥૯॥
સુંદર સ્વાદુ સુખડી, પેર પેરના પાક ॥
પીરસતા પંગતમાં, સુખદ કરેલાં શાક ॥૧૦॥
ભોજન વ્યંજન બહુ ભાતનાં, લેહ્ય ચોશ્ય ભક્ષ્ય ભોજ્ય ॥
તે સાંભરતાં સાંભરે, જે હરિ જમતા કરી મોજ્ય ॥૧૧॥
આંબુ3 લિંબુ જાંબુ જમ્યા, નાલિ4 કેળી રાણ્ય અનાર5 ॥
જામ રામ સીતાફળ, ખારેક જમ્યા કરી પ્યાર ॥૧૨॥
બહુ ફળ મૂળ કંદનો, કે’તાં ન આવે અંત ॥
જે જે જમ્યા જગપતિ, તે સંબન્ધ સંભારે સંત ॥૧૩॥
ચોળાફળી ચણેચી6 ચીભડાં, જમતા જે જગદીશ ॥
મરચાં મેથી મૂળા મોગરી, એહ સંભાર્યને તું શિષ્ય ॥૧૪॥
ફળ મૂળ પુષ્પ પાનને, જમતા જોયા નાથ ॥
તે સંત નિત્ય ચિંતવી, સદા રહે છે સનાથ ॥૧૫॥
ઈક્ષુદંડ7 ખંડ8 ખારવો,9 શર્કરા સુખદેણ ॥
એહ સંબંધે સાંભરે, દીનબંધુ દિનરેણ ॥૧૬॥
મહી માખણ ઘૃત પય લઈ, પીધાં પાણી પવન ॥
તે દીઠે હરિ સાંભરે, જ્યારે જુવે એહ જન ॥૧૭॥
જે જે રસ આ જક્તમાં, ગળ્યા ચીકણા ખાટા ખાર ॥
તીખા ને વળી તમતમા, ખોળ્યા ષટ પ્રકાર ॥૧૮॥
એમ રસ અનેક જેહ, પામ્યા હરિનો જોગ ॥
સબીજ10 એમ સંભારતાં, રહે નહિ ભવરોગ ॥૧૯॥
સુગંધીમાં પણ સાંભરે, જગજીવન જગતાત ॥
વિધવિધે તે વર્ણવી, કહું કાંયેક તે વાત ॥૨૦॥
ચૂવા ચંદન ચરચ્યાં, અત્તર ફુલેલ તેલ ॥
તે સાંભરતાં સાંભરે, અંતરમાં અલબેલ ॥૨૧॥
કર્પૂર કેસર કસ્તુરી, અગર અર્ઘ્ય અનૂપ ॥
તેલ ધૂપેલ સંબન્ધશું, સાંભરે હરિ સુખરૂપ ॥૨૨॥
પુષ્પ બહુ પ્રકારનાં, સુગંધ ભર્યાં અતિ સાર ॥
તે જોતાં હરિ સાંભરે, અંગે ધર્યાં અપાર ॥૨૩॥
તોરા ગજરા હાર હૈયે, પોંચી બાજું બાંય ॥
ગુછ ગુલાબી ફૂલના, પુષ્પ કંકણ11 પાય ॥૨૪॥
પંખા પછેડી ફૂલની, છડી છોગે છાયાં ફૂલ ॥
ટોપી ઓપી12 ફૂલની, સર્વે ફૂલ અમૂલ ॥૨૫॥
બહુ પેરે બહેકી13 રહી, શુદ્ધ સુગંધી સાર ॥
એમ સુગંધમાં સાંભરે, પ્રીતમ પ્રાણ આધાર ॥૨૬॥
એમ સુગંધી શોધીને, લેવી કરી તપાસ ॥
જેમાં સંબંધ નહિ શ્યામનો, એવી લેવી નહિ વાસ ॥૨૭॥
શબ્દ સ્પર્શ રૂપ રસ, કાંઈ સુગંધી સાર ॥
હરિસંબન્ધે સુખદ સહુ, વણ સંબંધે દુઃખ વિકાર ॥૨૮॥
વળી રહસ્યની વારતા, શિષ્ય સુણે સાક્ષાત ॥
પંચ ઇન્દ્રિય પાવન કરે, એવી કહુ એક વાત ॥૨૯॥
શ્રોત્ર ત્વક્ તુને કહું, શુદ્ધ થાવાની રીત ॥
નયન જિહ્વા નાસિકા, એ હોય જેમ પુનીત ॥૩૦॥
પ્રગટ પ્રભુ પામ્યા વિના, અનઘ ન હોય એક ॥
પ્રસંગ પ્રગટનો પામતાં, હોય નિષ્પાપ એહ નેક ॥૩૧॥
શ્રવણે શબ્દ સુણ્યા હતા, અતિ અઘે ભર્યા અશુદ્ધ ॥
તે શબ્દ સુણતાં શ્યામના, થાય શ્રોત્ર દોય શુદ્ધ ॥૩૨॥
સ્પર્શ ત્વચાએ શોધીને, કર્યો હતો કળિમળરૂપ ॥
તે સ્પર્શ પ્રભુનો પામીને, થઈ ત્વચા શુદ્ધ અનૂપ ॥૩૩॥
નયણે રૂપ નિહાળીને, પેખી કર્યા’તાં પાપ ॥
તે રૂપ જોઈ મહારાજનું, નયણ થયાં નિષ્પાપ ॥૩૪॥
રસના લઈ બહુ રસને, અઘે રહી’તી અવરાય ॥
તે હરિપ્રસાદી પામીને, નિર્દોષ થઈ જિહ્વાય ॥૩૫॥
નાસે વાસ અતિ નરસી, જગમાંય લીધી’તી જેહ ॥
તે હાર હરિના સૂંઘતાં, ટળે પાપ એહ તેહ ॥૩૬॥
એમ સંબંધ શ્રીહરિ તણે, પ્રજળે પંચે પાપ ॥
પણ પ્રગટ પ્રભુ મળ્યા વિના, સમે નહિ સંતાપ ॥૩૭॥
એમ પંચ ઇન્દ્રિયનાં પાપ જે, પ્રભુ સંબંધે પળાય14 ॥
જે જે જન એમ જાણશે, તે તે શુદ્ધ સઘળાય ॥૩૮॥
એહ ધ્યાન એહ ધારણા, એહ જ સહજ સમાધ ॥
એમ સમજે શિષ્ય જે, તે પામે સુખ અગાધ ॥૩૯॥
એમ વિષય પંચમાં, મુખ્ય રાખે મહારાજ ॥
જેમ કરે કામ જે ગોટિકા,15 તે ન કરે કામ અવાજ ॥૪૦॥
જેમ ધાય16 લોભી ધનને, કામી સંભારે કામ ॥
એમ શિષ્ય સંભારવા, સુંદર શ્રી ઘનશ્યામ ॥૪૧॥
એમાં કઠણ કાંઈ નથી, નથી કાયા કલેશ ॥
એ કળ17 આવે અંગમાં, તો સહુથી વાત સરેશ18 ॥૪૨॥
શિષ્ય જે જે તેં પૂછિયું, તે તે કહ્યું મેં તોય ॥
સુંદર ગ્રંથ સારો થયો, સમજશે સહુ કોય ॥૪૩॥
શિષ્ય જેમ છે તેમ કહ્યું, રતી રતીનું રૂપ ॥
નિષ્કુળાનંદને ઉર રહી, કહી એ કથા અનૂપ ॥૪૪॥
જે જન શ્રવણે સાંભળી, કરશે તને તપાસ ॥
અંતર અરિ ઓળખશે, થાશે હૃદય પ્રકાશ ॥૪૫॥
ફાટી દૃષ્ટ ફેરવી, આણી વાળશે ઉર ॥
તેને સમુ સૂઝશે, જાણો જન જરૂર ॥૪૬॥
બીજા કોટિ ઉપાયથી, કે દી કાજ ન હોય ॥
શ્રીસહજાનંદ શરણ વિના, કુશળ ન દીઠો કોય ॥૪૭॥
દેવ દાનવ માનવ મુનિ, સહુ વિષયને વશ ॥
શિવ અજને સૂઝ્યો નહિ, જે અતિ થયો અપજશ ॥૪૮॥
એટલા માટે આ કથા, વર્ણવી વિવિધ પ્રકાર ॥
શુદ્ધ શિષ્ય સમજજે, સહુનું છે આ સાર ॥૪૯॥
સંવત્ અઢાર છનુંવો, અષાઢ સુદી એકાદશી દન ॥
રચ્યો ગ્રંથ વરતાલમાં, રાખી હૃદે ભગવન ॥૫૦॥
સોરઠા
કહી એ કથા અનૂપ, યથાર્થ જેમ છે તેમ સહી ॥
સમજાવ્યું સર્વનું રૂપ, અનુપમ એહ વાત કહી ॥૫૧॥
ઇતિ શ્રીનિષ્કુળાનંદમુનિવિરચિતે હૃદયપ્રકાશમધ્યે સદ્ગુરુશિષ્યસંવાદે પંચદશઃ પ્રસંગઃ ॥૧૫॥
હૃદયપ્રકાશઃ સમાપ્તઃ