યમદંડ
કડવું ૧૨
પૂર્વછાયો
પછી પ્રાણી પોકારીને, કહે સુણો ધર્મ નિદાન ॥
અધર્મ આવો કાં કરો, કાંરે કોયે ન સાંભળો કાન ॥ ૧ ॥
જે દીથી તન મેં ત્યાગિયું, તે દીથી મારો જ માર ॥
અંગોઅંગ ભાંગી ગયાં, તોય હજી ન આવ્યો પાર ॥ ૨ ॥
ધર્મ નામ શીદ ધારિયું, જ્યારે દયા નહિ દિલમાંય ॥
મુજ જેવા કંગાલ પર, નથી કરુણા જો કાંય ॥ ૩ ॥
મેં જાણ્યું મન માહરે, ગુહ્ના બક્ષશે ધર્મરાય ॥
ત્યાં તો સામું કોપ કરી, મુને નાખ્યો મહાદુઃખ માંય ॥ ૪ ॥
એવું સુણી રાય બોલિયા, તું સાંભળ્ય પાપી વાત ॥
જમદંડને તેં જૂઠા જાણી, ઘણી ઘણી કરતો ઘાત ॥ ૫ ॥
કહ્યું શાસ્ત્ર સંતે મળી, સુણી તે ન માન્યું મન ॥
આજ મનાવે છે અમને, જેને છે હરિનું વચન ॥ ૬ ॥
સાચા સંતથી સુણ્યું નહિ, સત્યશાસ્ત્રનું તે સાર ॥
નિજ દોષ નથી દેખતો, કરે છે બીજાને ગુનેગાર ॥ ૭ ॥
હવે લઈ જાઓ જમદૂત એને, આપું છું આગન્યા એહ ॥
અઠ્ઠાવીશ જે નરક છે, હવે ભોગવે મર તેહ ॥ ૮ ॥
એમ રાયે આજ્ઞા કરી, તે ધરી જમદૂતે ચિત્ત ॥
કઠણ છે કૂપ નરકના, મહા ભયંકાર ભયભીત ॥ ૯ ॥
તે જુક્તે કરી કહું જૂજવાં, કહુ નરકનાં જે નામ ॥
જેહ પાપે પડે નરકમાં, પાપી પુરુષ ને વામ ॥૧૦॥
પંચમસ્કંધે પરીક્ષિત પ્રત્યે, શુકે કહ્યાં નરક સોય ॥
વિધવિધે તે વર્ણવું, તમે સાંભળજ્યો સહુ કોય ॥૧૧॥
તામિસ્ર૧ અંધતામિસ્ર,૨ રૌરવ૩ મહારૌરવ૪ જે ॥
કુંભીપાક૫ ને કાળસૂત્ર,૬ અસિપત્રવન૭ દુઃખદવ જે ॥૧૨॥
સૂકરમુખ૮ અંધકૂપ૯ કહિયે, કૃમિભોજન૧૦ ને સંદશ૧૧ ॥
તપ્તસૂર્મિ૧૨ વજ્રકંટક, શાલ્મલી૧૩ જાણો ત્રયોદશ ॥૧૩॥
વૈતરણી૧૪ પુયોદ૧૫ પ્રાણરોધ,૧૬ વૈશાસન૧૭ નરક દુઃખ વળી ॥
લાલાભક્ષ૧૮ સારમેયાદન,૧૯ અવિચિ૨૦ અયઃપાન૨૧ મળી ॥૧૪॥
એકવીશ નરક એ કહ્યાં, ક્ષારકર્દમ૨૨ રક્ષોગણ ભોજન૨૩ ॥
શૂલપ્રોત૨૪ દંદશૂક,૨૫ વળી અવટરોધન૨૬ ॥૧૫॥
પર્યાવર્તન૨૭ સૂચિમુખ,૨૮ એ સર્વે દુઃખના સ્થળ છે ॥
નરક અઠ્ઠાવીશ નામ કહ્યાં, એ પાપીને પાપનું ફળ છે ॥૧૬॥
જેણે જેવાં કર્મ કર્યા, તેહને તેહવો દંડ ॥
પાપી જીવને પીડવા, કરિયા અઠ્ઠાવીશ કુંડ ॥૧૭॥
જેવે પાપે એ જીવ પડે, નરકમાં નર નાર ॥
શ્રવણ દઈ હવે સાંભળો, કહુ નરક તે નિરધાર ॥૧૮॥
પરધન પરદારા પાપી, હરે પરના વળી બાળ ॥
એહ પાપે એહ જીવને, નાખે તામિસ્રમાં તતકાળ ॥૧૯॥
અતિ ભયાનક ભૂંડો ઊંડો, જેમાં જંતુ અતિ અંધાર ॥
જમદૂતે ગળે બળે બાંધી, નાખ્યો તેહની મોઝાર ॥૨૦॥
ખાવું પીવું ન દેવું કે’વું, હવે જોજ્યે પાપી તારા હાલ ॥
એમ કહીને તાડે પછાડે, પાડે રાડોરાડ્ય કંગાલ ॥૨૧॥
કહે કિયાં જાઉં કેમ કરું, કેમ પામીશ દુઃખનો પાર ॥
પીડા માંહી પ્રાણિયો, કરે કાયર સાદે પોકાર ॥૨૨॥
પછી કંઈક કલપે1 કાઢિયો, એહ નરકથી બા’ર ॥
પાપ તપાશીને પાપીનાં, નાખે અંધતામિસ્ર મોઝાર ॥૨૩॥
કપટ વિકટ કરતો ભરતો, પાપી પાપમાં પગ ॥
ભોળા પુરુષને છળી વળી, લેતો ધન ત્રિયા તેનું ઠગ ॥૨૪॥
એહ પાપે નાખિયો, તેહ અંધતામિસ્ર માંઈ ॥
યમદૂતના મારથી, જેની મતિ ગઈ છે મુઝાઈ ॥૨૫॥
મહા અંધારું જેમાં મોટા, જંતુ અતિશે અનંત ॥
રોમેરોમે તન તોડી ખાય, તેનો ન આવે અંત ॥૨૬॥
થડ થકી જેમ કાપતાં, વળી ઢળી પડે તરુ જેમ ॥
તેમ પડે એ પ્રાણિયો, પૃથવી ઉપર એમ ॥૨૭॥
નિરાધાર નિરાશ થઈ, બોલી ન શકે મુખ ॥
નિત્ય ઊઠી નવા નવું, કેટલુંક ખમાય દુઃખ ॥૨૮॥
મે’ર ન આવે મારતાં, યમને નિરદયા જોર ॥
તેને હાથ પડ્યો પાપિયો, પાડે બહુ દુઃખે બકોર ॥૨૯॥
પૂરણ દુઃખ દઈ લઈ, કાઢિયો કોઈક કાળ ॥
કર્મ તપાશી તેહનાં, નાખ્યો રૌરવે તતકાળ ॥૩૦॥
અધર્મે ઈયાં ધન મેળી, પોષ્યું નિજકુળ નિજદેહ ॥
આપ સ્વારથ સારુ મારી, જાત્ય જંતુની જેહ ॥૩૧॥
પછી નિજકુળ નિજદેહને, તજી જાયે જમપુરે જંત ॥
તેહ પડે રૌરવમાં, જેમાં દુઃખનો નહિ અંત ॥૩૨॥
વિકટ વ્યાળે2 ભર્યો ભયાનક, તેમાં જમદૂતે કરી જોર ॥
નાખ્યો પરાણે એ નરકમાં, ભૂખે દુઃખે પાડે બકોર ॥૩૩॥
રાત દિવસ દુઃખી રહે, નહિ સુખનો લવલેશ ॥
જાય ઘડી જુગ જેવડી, હેરાણ ગતિ છે હંમેશ ॥૩૪॥
કંઈક કાળે બા’ર કાઢે, જમદૂત તે એહ જન ॥
પાપી પડે મહારૌરવે, જેમાં જંતુઓ તોડે તન ॥૩૫॥
આ લોકમાં અભાગિયે, માર્યા હતા જીવને જેમ ॥
તે જીવ મરી રુરુ3 થઈ, મારે છે અધર્મીને એમ ॥૩૬॥
જીહ્વા સ્વાદે જીવનાં, મારીને ખાતો તો માંસ ॥
એમ જ ખાધું એહનું, તેમ જ કરીને તપાસ ॥૩૭॥
અલ્પ પાપ અણું જેટલું, વળી કર્યું હોય કોઈ સ્થળ ॥
તે તે સંભારી સરવે, દિયે દુઃખ તેહ પળ ॥૩૮॥
એવી રીત રુરુ તણી, રાય રંકનો એક ન્યાય ॥
અધિક ન્યૂન એને નહિ, એમ જાણજ્યો મનમાંય ॥૩૯॥
રુરુનામે ક્રવ્યાદ4 કે’યે, તે માંસ તોડી તોડી ખાય ॥
જે જીવે નિજદેહ સારુ, કર્યા અસત્ય ઉપાય ॥૪૦॥
એમ દુઃખને ભોગવી જ્યારે, નીસરે નરકથી બા’ર ॥
પાપી પડે કુંભીપાકમાં, જિયાં દુઃખનો નહિ પાર ॥૪૧॥
પશુ પંખી જીવતાં, રાંધીને ખાતો’તો માંસ ॥
તેને તેલમાં રાંધિયો, કર્યો તેમ જ તનનો નાશ ॥૪૨॥
દીધાં દુઃખ બહુ જીવને, મે’ર મનમાં ના’વી વળી ॥
તે પાપે પડ્યો નરકમાં, કરી કમાણી આવી મળી ॥૪૩॥
ઉગ્ર સ્વભાવી અભાગિયો, જેને નહિ કરુણા લેશ ॥
કોઈ ન કરે કર્મ એવાં, તેવાં કરે છે અહોનિશ ॥૪૪॥
આપ સ્વારથે અનર્થનો,5 કરતાં ન કરે વિચાર ॥
જુલમ6 સર્વે જક્તનાં, રાખ્યા હૃદયા મોઝાર ॥૪૫॥
પ્રપંચનું નવ પૂછવું, કહિયે કપટનો વળી કોટ ॥
એહ આદિ અઘે ભર્યો, કોઈ વાતની નહિ ખોટ ॥૪૬॥
તેહ પાપે પાપી કરે, કુંભીપાકમાં પ્રવેશ ॥
જમદૂત દુઃખ દે ઘણું, જિયાં સુખનો નહિ લેશ ॥૪૭॥
દુઃખના દરિયા ઊલટ્યાં, વળી મેલી દીધી મરજાદ ॥
આવ્યાં મળી અઘ આપણાં, કરે કિયાં તે ફરિયાદ ॥૪૮॥
હદ્ય7 મેલીને હાલિયો, બાંધી વૃષભ8 સાથે વેર ॥
એવા અધર્મીને જોઈને, કહો કેને આવે મે’ર ॥૪૯॥
એવી રીત નરકની કહી, પંચમસ્કંધ માંય જેહ ॥
તેમની તેમ મેં લખી, કહે નિષ્કુળાનંદ એહ ॥૫૦॥