યમદંડ
કડવું ૧૭
પૂર્વછાયો
વિવિધ ભાતે વર્ણવી, કહ્યાં કષ્ટ જીવનાં જેહ ॥
તેહ સાંભળતાં શ્રવણે, સહુના તે કંપે દેહ ॥ ૧ ॥
અલ્પ આયુષ્યમાં એવડી, પીડા પામે છે પ્રાણી અપાર ॥
એહ દુઃખની આગળે, સુખ સ્વપ્ના જેવો સંસાર ॥ ૨ ॥
મનુષ્ય દેહને મૂકતાં, દુઃખ તરત છે એ તૈયાર ॥
તેનો ઉપાય અભાગિયા, કાં રે કરો નહિ નરનાર ॥ ૩ ॥
માથે નગારાં મોતનાં, વાજે છે બહુ વિધ ॥
પળે પળે રીત પલટે, પેખી જુવોને પ્રસિદ્ધ ॥ ૪ ॥
બાળ જુવાપણ બે ગયાં, વૃદ્ધપણ વણસતું1 જાય ॥
આજ કાલ્યમાં ઊઠી ચાલવું, સહુ વિચારો મનમાંય ॥ ૫ ॥
યાંથી અચાનક ચાલતાં, સઈ2 વસ્તુ આવશે સાથ ॥
વણ સમજ્યે વિપત્તિની, શીદ ભરી રહ્યા છો બાથ ॥ ૬ ॥
સાચો સમાગમ શોધીને, ટાળો માથેથી એ ત્રાસ ॥
નરસે સંગે નહિ મટે, મરણ ને ગર્ભવાસ ॥ ૭ ॥
મેં કહ્યું આ જીવને, કુસંગ છે દુઃખરૂપ ॥
કુસંગ કહિયે જેહને, કહુ તેહનું હવે સ્વરૂપ ॥ ૮ ॥
ચોપાઈ
મોટો કુસંગ તે નિજદેહ, જેમાં જીવે બાંધ્યો છે સનેહ ॥
એહ અર્થે કરતાં અનર્થ, જીવ ખુવે છે જનમ વ્યર્થ ॥ ૯ ॥
કૂડ કપટ દગા ને ઘાત, થાય દેહ સારુ સર્વે વાત ॥
છળ ચોરી હિંસા કરી હણે,3 આપ સ્વારથે પાપ ન ગણે ॥૧૦॥
એવું પાપ નથી જગ માંય, જે કોઈ શરીર સારુ ન થાય ॥
જ્યારે પિંડસુખ સામું પેખે,4 ત્યારે દોષમાત્રને ન દેખે ॥૧૧॥
પરત્રિય પરધન લેવું, તનસુખ સારુ કરે એવું ॥
દેહ સાથે સનેહ છે જેને, નહિ ધર્મ નિયમ લાજ તેને ॥૧૨॥
દેહઅભિમાની નરનારી, થાય એથી અનરથ ભારી ॥
જેણે દેહમાંહી સુખ માન્યાં, કરે પાપ કૈ પ્રગટ છાનાં ॥૧૩॥
પોતાના પિંડના સુખ સારુ, કરે પાપ હજારે હજારુ ॥
જેણે કરી જમપુર જવાય, તેનો ન કરે વિચાર કાંય ॥૧૪॥
ન ખાધા સરીખું તેહ ખાય, ન પીધા સરીખું પીયે પાય ॥
તે તો દેહના સુખને અર્થ, થાય અતિ ઘણા તે અનર્થ ॥૧૫॥
જે અનર્થે જમપુરી જવાય, માટે મોટો કુસંગ એ કહેવાય ॥
તેહ સારુ તજવો સનેહ, જાણી કુસંગરૂપ આ દેહ ॥૧૬॥
દેહ માન્યે માને માઈબાપ, દેહ માન્યે માને પર5 આપ6 ॥
દેહ માન્યે માને ભગિની ભ્રાત, દેહ માન્યે માને નાત જાત ॥૧૭॥
દેહ માન્યે માને ગૃહ મેરી,7 દેહ માન્યે માને વા’લાં વેરી ॥
દેહ માન્યે માને મારું તારું, દેહ માન્યે મમત હજારું ॥૧૮॥
દેહ સારુ શુભાશુભ થાય, તેનો દોષ દેખે નહિ કાંય ॥
અંધધંધ થઈ કરે પાપ, તે તો દેહ સારુ સહુ આપ ॥૧૯॥
સર્વે નરકે જાવાનો સામાન, કરે જેને દેહ અભિમાન ॥
માટે મોટો કુસંગ આ દેહ, તેશું તજવો જોયે સનેહ ॥૨૦॥
તેહ વિના કુસંગ છે અન્ય, કહું તે પણ સાંભળો જન ॥
કુસંગ તે ક્રવ્યાદની પેર,8 સદા વાવરે9 પ્રભુશું વેર ॥૨૧॥
હરિ ને હરિના અવતાર, પાપી તેને ઘસારો દેનાર ॥
શ્રીકૃષ્ણ જે ગોલોકપતિ, જનસુખદાયક મૂરતિ ॥૨૨॥
ધરે જુગોજુગમાં અવતાર, કૈક જીવનો કરવા ઉદ્ધાર ॥
વરાહાદિક વપુને ધારી, રહે ભૂભાર હરવા મુરારિ ॥૨૩॥
દઈ દરશ પરશનું દાન, હરે કૈક જીવનું અજ્ઞાન ॥
તેને તજીને અભાગી જન, કરે અન્ય દેવનું ભજન ॥૨૪॥
કાળી ભૈરવ ભૂત ને વીર, પાપી માને પાવલિયા10 પીર ॥
તેને બલિદાન દેવા બહુપેર, મારી જીવને કરે ઝમેર11 ॥૨૫॥
એવા પાપીની પ્રતીતિ આવે, તોય પણ જમપુરીમાં જાવે ॥
જેણે મનુષ્યદેહ આવી આપી, તેનો પાડ માને નહિ પાપી ॥૨૬॥
કોઈક કર્મ કરી પ્રધાન, માને મોક્ષે જાવાનું હેવાન12 ॥
કર્મે કરી સરવે થાય છે, એમ કર્મના ગુણ ગાય છે ॥૨૭॥
પરમેશ્વરનો બેઠા પાડી કાળ, નાસ્તક એવા નર છે ચંડાળ ॥
એનો સંગ તે કુસંગ કહેવાય, તેને સંગે જમપુર જવાય ॥૨૮॥
કોઈક અદ્વૈતની ઓટ્ય લઈ, કરે કુકર્મ બેશર્મ થઈ ॥
મેલી શરણ શ્રીકૃષ્ણ તણું, કરે મન જેમ માને આપણું ॥૨૯॥
એક બ્રહ્મ કહી ભ્રમાવે લોક, કહે કર્મ ધર્મ સર્વે ફોક13 ॥
કરે પાપ પુણ્ય થકી પાડે, તેમા નિર્દોષપણું દેખાડે ॥૩૦॥
એવા નર જે હોય અભાગી, જાણી કુસંગ મૂકવા ત્યાગી ॥
એનો સંગ ન દેવો લાગવા, એ છે જમપુરીના આગવા14 ॥૩૧॥
કળિ માંય છે કુસંગ ઘણું, સુણો જન આચરણ તેહતણું ॥
સત્ય શાસ્ત્ર મર્યાદને મેલી, મન મતે વરતે છે ફેલી ॥૩૨॥
પાપી તજી નિજ કુળધર્મ, વિષય સારુ કરે છે વિકર્મ ॥
વળી પેટ ભરવા પાખંડી, કરે અધર્મ ધર્મને છંડી ॥૩૩॥
થઈ અભાગી નર ચંડાળ, કરે કરાવે જાતિવિટાળ15 ॥
કોઈક નિજ માતા સુતા સંગ, કરે ભગિની સાથે વ્રતભંગ ॥૩૪॥
એવા પંથ કળિમાં છે બહુ, તેમાં માની બેઠા મોક્ષ સહુ ॥
તે તો સત્યશાસ્ત્ર જૂઠાં થાશે, ત્યારે એમાં કલ્યાણ કે’વાશે ॥૩૫॥
માટે એવો સંગ તે કુસંગ, તેનો ન દેવો લાગવા રંગ ॥
હોય પૂર્વ જનમનાં પાપ, મળે એવો સંગ તે પ્રતાપ ॥૩૬॥
મળે વાઘ નાગ વિષ ખારું,16 પણ કુસંગ થકી સૌ સારું ॥
એથી એક જનમ જાય જાણ્ય, કુસંગથી કોટી કોટી હાણ્ય ॥૩૭॥
માટે કુસંગ કેણે ન કરવો, પાપરૂપ જાણી પરહરવો ॥
એવા કુસંગને સંગે રહ્યા, તે તો લખ ચોરાશીમાં ગયા ॥૩૮॥
વિધ વિધ સહ્યા જમદંડ, વળી ધરશે ચૌ17 ખાણ્યમાં પંડ ॥
વર્ષા શીત સેહશે તને તાપ, તે તો કુસંગને પ્રતાપ ॥૩૯॥
ફરશે ભરશે ચારે એ ખાણ્ય, ધરશે સ્થાવર જંગમ તન જાણ્ય ॥
મહાકુસંગની ખોટ્ય મોટી, જેણે જન્મ લેવા કોટિ કોટિ ॥૪૦॥
તેહ સારુ તે જોવું તપાસી, નથી આગળ ખેલ ને હાંસી ॥
ત્યાં તો સરે સાચાથી જો કાજ, નહિ રહે કપટીની લાજ ॥૪૧॥
દેહપાળક18 ઇન્દ્રના દાસ, તેનો રાખવો નહિ વિશ્વાસ ॥
એને સંગે ખોટ્ય નવ ખાયે, સાચા સંત હોય તિયાં જાયે ॥૪૨॥
પશુ પેઠે ન રહેવું બંધાઈ, સત્ય અસત્ય ઓળખવું ભાઈ ॥
એહ કહી કુસંગની રીત, તેશું કે દી ન કરવી પ્રીત ॥૪૩॥
માત તાત ભગિની જે ભાઈ, સુત દારા કુળ સગાં સાઈ ॥
હરિ ભજતાં પાડે જે ભંગ, તે તો કહિયે સર્વે કુસંગ ॥૪૪॥
દેવ ગુરુ અધ્યારુ19 પ્રવેણ,20 અન્નદાતા મિત્ર સુખદેણ ॥
એહ હરિ ભજતાં જો વારે, સમજી શત્રુ તજી દેવા ત્યારે ॥૪૫॥
મતિયાં પંથિયાં પરપંચી, બેઠા અભક્ત ભાગશી રચી ॥
પીરા કબીરા પ્રભુના દ્રોહી, એહ આદ્યે એવાં બીજા કોહી ॥૪૬॥
તેનો રાખવો નહિ વિશ્વાસ, જેથી ટળી જાયે હરિદાસ ॥
પૃથ્વીપતિ પ્રધાન પટેલ, તે પણ હોય કુસંગે ભરેલ ॥૪૭॥
દઈ ડારો ને દબાવી રાખે, હરિ ભજતાં વિઘન નાખે ॥
તેનો દેશ ગામ તજી દેવું, જાણી અસુર મનમાં એવું ॥૪૮॥
જેમ તેમ કરવો નિભાવ, પણ એનો કરવો અભાવ ॥
એવો કુસંગ ક્યાં લગી કહું, કે’તાં કે’તાં તે પાર ન લહુ ॥૪૯॥
એવાં કહ્યાં કુસંગ ઠેકાણાં, રહ્યાં ઘણાં ને થોડાં લખાણાં ॥
જમપુરે લૈ જાવા જમાન, એહ સહુ રહે છે સાવધાન ॥૫૦॥
માટે સચેત રહેવું સદાય, નહિ તો પોં’ચાડે જમપુરી માંય ॥
હરિભક્તિમાં પડાવે ભંગ, કહે નિષ્કુળાનંદ એ કુસંગ ॥૫૧॥