યમદંડ
કડવું ૮
પૂર્વછાયો
જંજીર બંધે બાંધિયો, મારીને લીધો મો’ર ॥
ડગલે ડગલે દુઃખું ઘણું, નહિ લેવાં સુખ કોઈ ઠોર1 ॥ ૧ ॥
બસેં ને સડતાળીશ જોજન,2 જમ ચલાવે છે નીત3 ॥
જેવાં જેનાં કર્મ છે, તેવી તે દંડની રીત ॥ ૨ ॥
મર્મસ્થળે મારે ઘણું, તેણે પાપી કરે પોકાર ॥
પુણ્ય હીણા પ્રાણી તણી, એ સમે કરે કોણ સાર ॥ ૩ ॥
શોધી સંધ્ય4 શરીરની, તિયાં માર દિયે મનગમતી ॥
દંડ દેવાની રીતને, જાણે છે જમદૂત અતિ ॥ ૪ ॥
તાળવે5 કપાળે કોણિયે, ગોઠણે માર દિયે ઘણી ॥
છાતી નખ છેદે તેની, થાય પીડા અતિ તે તણી ॥ ૫ ॥
નાશી ભાગી નવ શકે, પડિયો જમને હાથ ॥
કષ્ટ સહેવાય કેટલું, અતિ પામે પીડા અનાથ ॥ ૬ ॥
જેમ નર વાનરને, બળે6 ગળે બાંધે છે બંદ7 ॥
તેમ જાયે ક્યાં જીવ પાપી, પડિયો જમને ફંદ ॥ ૭ ॥
જેને દીઠે દુઃખ ઊપજે, વળી સ્પર્શે જાય પ્રાણ ॥
વજ્ર જેવી વાણી વદે, એવા ભૂંડા જમરાણ ॥ ૮ ॥
ચોપાઈ
તેને સાથે ચાલિયો અનાથ રે, ઘણું ઘણું ઘસતો હાથ રે ॥
કરે ઓરતો8 મનમાં બહુ રે, મારો મારો કરે જમ સહુ રે ॥ ૯ ॥
પડે માથે મુદગર માર રે, કરે હાય હાય ત્યાં પોકાર રે ॥
દઈ દઈ પાપનાં એંધાણ રે, દિયે દુઃખ ઘણું જમરાણ રે ॥૧૦॥
જેહ સમે કર્યાં પાપ જેવાં રે, કહે એંધાણ સહિત એવાં રે ॥
ત્યારે સાંભરે સર્વે વાત રે, એમ જાય જમને સંઘાત રે ॥૧૧॥
ચાલતાં ચાલતાં પો’ર ચાર રે, પ્રાણી પામે છે પીડા અપાર રે ॥
હારી થાકી થયો છે હેરાણ રે, અતિ પીડાને પામ્યો છે પ્રાણ રે ॥૧૨॥
પડી રાત્ય આવ્યું તિયાં ગામ રે, જાણે જીવ કરીશ આરામ રે ॥
ત્યાં તો આવે છે ગામનાં વાસી રે, ખાય માંસ રુધિરનાં પ્યાસી રે ॥૧૩॥
હાથે કાતાં9 છરા ને કુઠાર રે, કાપી પાપીનો કરે આહાર રે ॥
ખાઈ ખાઈ ધરાય જમ જ્યારે રે, બહુ વખાણ કરે છે ત્યારે રે ॥૧૪॥
અમે ખાધું માંસ બહુ તણું રે, પણ સૌથી સ્વાદુ તારું ઘણું રે ॥
ખારું ખાટું તીખું તમતમું રે, જમતો તું બહુ મનગમ્યું રે ॥૧૫॥
ગળ્યું ચીકણું તળેલ તાવ્યું10 રે, વઘાર્યું ઘુંગાર્યું મનભાવ્યું રે ॥
શુદ્ધાશુદ્ધ ખાધા ખટ રસ રે, તેણે કરી તારું માંસ સરસ રે ॥૧૬॥
એમ કહી કાપી કાપી ખાય રે, તેને દુઃખે કરે હાય હાય રે ॥
કરી પોકાર પડે અચેત11 રે, નથી ખમાતો માર મેં નિત્ય રે ॥૧૭॥
ત્યારે કિંકર12 કહે સુણ્ય પ્રાણી રે, તેં આ વાટને કેમ ન જાણી રે ॥
યાં તો કોઈ કોઈનું જ નથી રે, અમે કહિયે તુંને શું કથી રે ॥૧૮॥
એમ કહીને આપે છે માર રે, તેને દુઃખે કરે છે પોકાર રે ॥
પછી સાંભરે પાપ પોતાનાં રે, જે કાંઈ કર્યાં છે પ્રગટ છાનાં રે ॥૧૯॥
કહે છે મનુષ્ય દેહને પામી રે, મારી શુભ મતિ સર્વે વામી રે ॥
પાળ્યો નહિ મેં પવિત્ર ધર્મ રે, કર્યાં વિકળ થઈ વિકર્મ રે ॥૨૦॥
મૂરખાઈ મૂકી સદાચાર રે, મેં તો કાંઈ ન કર્યો વિચાર રે ॥
બા’ર ભીતર અપવિત્ર રહ્યો રે, સત્ય પુરુષનો ગુણ ન ગ્રહ્યો રે ॥૨૧॥
અન્ન ધન જે આયુષ્ય મારું રે, ખોયું સત્ય માર્ગથી મેં બા’રું રે ॥
ભજ્યા નહિ ભાવે ભગવંત રે, સેવ્યા નહિ સાચા સદ્ગુરુ સંત રે ॥૨૨॥
આવી એવી મુજને કુબુદ્ધિ રે, ભૂલ્યો જન્મથી મરણ સુધી રે ॥
આજ કોણ કરે મારી સા’ય રે, એમ કહી કરે હાય હાય રે ॥૨૩॥
ત્યારે કિંકર કહે છે પ્રાણી રે, તેં આ વાતને નહોતી શું જાણી રે ॥
જાવું જો’શે જમપુરી માંય રે, જિયાં નથી સગાં કોઈ સા’ય રે ॥૨૪॥
નહિ મળે ત્યાં ઉછી-ઉધારું13 રે, નહિ કરે કોઈ દંડમાં વારુ14 રે ॥
યાં તો કર્મ કર્યું જેણે જેવું રે, ભોગવવું પડે છે જો તેવું રે ॥૨૫॥
જે જે ભેળું લાવ્યો તું ભાતું રે, તેનું વાંચી દેખાડિયે ખાતું રે ॥
પોષ્યો અન્યાયે અસત્ય દેહ રે, કર્યો અસત્ય સગાંશું નેહ રે ॥૨૬॥
તે તો રહ્યાં છે તિયાંનાં તિયાં રે, કોણ સગું થાય તારું ઇયાં રે ॥
સત્ય પુરુષ ન સેવ્યા કદાપિ રે, માટે આ વાટે આવ્યો છું પાપી રે ॥૨૭॥
કરતો પાપ ન ડરતો લગાર રે, ચાલ્યો મન ગમતે ગમાર રે ॥
નો’તી બીક શંકા મનમાંય રે, કરતો પાપ આપ ઇચ્છાય રે ॥૨૮॥
તેં તો જમપુરીને ન જાણી રે, તેમ સુણીને બીક ન આણી રે ॥
જો તું અમથી બી’ત15 અભાગી રે, તો તું પાપબુદ્ધિ દેત ત્યાગી રે ॥૨૯॥
માટે અમને ન ગણ્યા ગમાર રે, એમ કહી દિયે બહુ માર રે ॥
દિયે માર અપાર તે સહે રે, વળી મુખે કિંકર એમ કહે રે ॥૩૦॥
થયા ભૂખ્યા ને તરસ્યા ભારે રે, આપ્ય ખાવા ને પીવા આ વારે રે ॥
તે તો જોઈશે અમારે જરૂર રે, લાગી ભૂખ ને જાવું છે દૂર રે ॥૩૧॥
આપ્ય ખાવા નહિ તો તુંને ખાશું રે, ત્યારે મૂકશું સૌ જ્યારે ધરાશું રે ॥
પછી કેડે દીધું હોય કાંય રે, ભાગ ત્રણ વહેંચે છે ત્યાંય રે ॥૩૨॥
એક ભાગ જમદૂત લિયે રે, બીજો પ્રેતના ગણને દિયે રે ॥
ત્રીજો ભાગ તે પોતે જમે રે, એમ દિન અઢાર નિગમે રે ॥૩૩॥
દ્વાદશ મો’રના એહ અઢાર રે, મળી માસ થાય નિરધાર રે ॥
રાત દિવસ ચાલે દડીદોટે16 રે, ચડ્યો જમના દૂતની ચોટે રે ॥૩૪॥
ભૂખપ્યાસે પીડાણો છે અતિ રે, મહાદુઃખે મૂંઝાણી છે મતિ રે ॥
થયો બફોયો17 ફોમ18 ન રહી રે, નિત્ય માર શકે કેમ સહી રે ॥૩૫॥
ત્રાહી તોભા કરી ત્રિશ દન રે, અતિ કષ્ટે કર્યા ઉલ્લંઘન રે ॥
તૈયે આવ્યું યમપુર જેહ રે, તિયાં પહોંચ્યો છે પ્રાણિયો એહ રે ॥૩૬॥
તેમાં પ્રેત વસે છે જો ઘણા રે, બહુ ભયંકર બિયામણા રે ॥
તિયાં પુષ્પભદ્રા નદી તટ રે, એક અતિ વિસ્તારે છે વટ રે ॥૩૭॥
તિયાં બેઠાં છે પ્રેતનાં બાળ રે, દેખી જીવ આવે તતકાળ રે ॥
કાપી કાપી કલેવર ખાય રે, વળગ્યાં અંગે અળગાં ન થાય રે ॥૩૮॥
કાઢી લઈયે એનું કલેજુ રે, પછી મારે તીર કરી વેજું19 રે ॥
દિયે દુઃખ દયા નહિ દલ રે, પામે દુઃખ સુખ નહિ પલ રે ॥૩૯॥
તને તપે છે તાપ વિષમ રે, પ્રલયકાળના સૂરજ સમ રે ॥
જીવે જોઈ એ વટનું વૃખ20 રે, છાંયે બેસવા કર્યો’તો હરખ રે ॥૪૦॥
ત્યાં તો પ્રેત બાળ બીજાં મળી રે, ખાવા લાગ્યાં છે પાપીને વળી રે ॥
ત્યાંથી આવ્યો પુરદ્વારે પ્રાણી રે, ઊઠ્યા લાગ21 લેવા દરવાણી રે ॥૪૧॥
લીધું માંસ પીધું છે રુધિર રે, તેને દુઃખે રુવે છે અધીર રે ॥
પછી જાય છે જમપુર માંય રે, લિયે લાગ ભાગ માગી ત્યાંય રે ॥૪૨॥
લીધું માંસ રુધિર પીવાને રે, રાજા પ્રધાન વજીર દીવાને રે ॥
કહે લઈ જાઓ જમ આંયથી રે, ઉતાવળો આ પુર માંયથી રે ॥૪૩॥
આપી લાગ ને નીસર્યો બા’ર રે, ઉત્તરદ્વારેથી દક્ષિણ દ્વાર રે ॥
મેલ્યું શહેર એક સોળમાં રે, એમ રાત દી જાય રોળમાં22 રે ॥૪૪॥
કંપે કાળજ દેખી દૂતને રે, અતિ થરથર ધૂ્રજે છે તને રે ॥
કેમ આવશે આ દુઃખ અંત રે, એમ કરે ઓરતો અત્યંત રે ॥૪૫॥
તેને જોઈને જમના દૂત રે, દુઃખ દિયે છે એને અદ્ભુત રે ॥
મો’રે કરે છે કિંકર મારી રે, જીવ ભોગવે છે દુઃખ ભારી રે ॥૪૬॥
નિત્યે આવે છે જમનાં ગામ રે, તિયાં નથી સુખ લેવા ઠામ રે ॥
સાંજ પડે ને થાય સવાર રે, દિયે નાનાં મોટાં સહુ માર રે ॥૪૭॥
નરનારીને ન મળે મે’ર રે, જાણે ગોળનું ગાડું આવ્યું ઘેર રે ॥
ખાય ધરાય થાય રળિયાત રે, વળી કરે પરસ્પર વાત રે ॥૪૮॥
આનું માંસ લાગે છે મીઠું રે, આવું બીજા કોયનું ન દીઠું રે ॥
ઘણે દને મળ્યું આજ ગળ્યું રે, આજ દિન મો’ર આવું ન મળ્યું રે ॥૪૯॥
એમ પામે છે દુઃખ અપાર રે, કષ્ટ પામે પાપ કરનાર રે ॥
પામે દુઃખ જાય નહિ સહ્યું રે, સત્ય નિષ્કુળાનંદે એ કહ્યું રે ॥૫૦॥