યમદંડ
કડવું ૯
પૂર્વછાયો
મારે કરી આવે મૂરછા, પડે પ્રાણી પૃથવી મોઝાર ॥
સંકટમાં સંબંધી સંભારી, પાપી કરે પોકાર ॥ ૧ ॥
કિયાં ગયાં મારાં કુટુંબી, કિયાં ગઈ મૃગાનેણી નાર ॥
કિયાં ગયા ભાઈ ભગિની, કિયાં ગયો પુત્ર પરિવાર ॥ ૨ ॥
કિયાં ગયું ધામ ધરતી, કિયાં ગયાં અન્ન ધન માલ ॥
આ સમે કામ કોયે ન આવે, મારા જોઈ આવા હાલ ॥ ૩ ॥
એમ કહી કહી કર ઘસે, રુવે ભૂખ્યો તરશ્યો તેહ ॥
માથે ભય જમરાણનો, તેણે થરથર ધ્રૂજે દેહ ॥ ૪ ॥
જેને અર્થે અતિ ઘણો, કરતો અધર્મ આઠું જામ ॥
તે તો ત્યાંનાં ત્યાં રહ્યાં, મારે કોઈ ન આવ્યાં કામ ॥ ૫ ॥
માત તાત ભાઈ ભગિની, સુત કલત્રને1 કાજ ॥
કર્યા કર્મ વિકર્મ કંઈ, તે ભોગવવાં પડ્યાં આજ ॥ ૬ ॥
એને અર્થે આયુષ્ય ખોઈ, જોઈ નહિ વિચારી વાત ॥
સંબંધીના સુખ કારણે, કર્યાં કપટ દગા ઘાત ॥ ૭ ॥
નીચ માણસની સંગત્યે, કર્યાં અઘ અમોઘ2 અપાર ॥
કુશળ રહેવાનું ક્યાં થકી, ખરી ખાવા રહી માર ॥ ૮ ॥
ચોપાઈ
તેને કિંકર કહે છે ભાઈ, એને સંભારે શું થાય આંઈ ॥
કર્યાં કર્મ તેં ધર્મને ત્યાગી, મેલી સુખ દુઃખ લીધું માગી ॥ ૯ ॥
આવ્યું સર્વે મળી તારે સાથે, જે જે કર્યું છે તેં તારે હાથે ॥
તે તો વે’વું3 પડશે આ વાટે, કોઈ ભોગવે નહિ કેને સાટે ॥૧૦॥
તું જાણતો નહોતો મન તારે, જાવું થાશે આ મારગે મારે ॥
તિયાં ખરચી ખાવાને કાજ, સજ્યો એવો તેં કેમ સમાજ ॥૧૧॥
હસી હસી કીધાં જે પાપ, રોઈ રોઈ ભોગવો તે આપ ॥
એમ કહીને આપે છે માર, તેણે પ્રાણી કરે છે પોકાર ॥૧૨॥
દુઃખ દરિયા સમ ઊલટ્યાં, સુખશાંતિ તો સરવે મટ્યાં ॥
કરે કિંકર બહુ કંકાસ, નાખી કોટ માંહી કાળપાસ ॥૧૩॥
દિયે ફાંસી ફડફડે પ્રાણી, બોલી ન શકે મુખથી વાણી ॥
થંભી4 આંખ્ય રહે તિયાં થીજી, એમ માર દિયે જમ ખીજી ॥૧૪॥
એમ કરતાં દોઢ માસ થાય, ત્યારે સૌરીપુરે પ્રાણી જાય ॥
તેનો રાજા છે નામે સૌવરી, ગમે તેવું રૂપ લિયે ધરી ॥૧૫॥
મહાવક્રને અતિ અટારો,5 દેખી પ્રાણીને આવે કંપારો ॥
ભૂંડું મુખ અતિ ભયકાર, ખાય માંસ લોહીનો પીનાર ॥૧૬॥
એની વાણી શ્રવણે સાંભળતાં, બંધ છૂટી જાય જો વળતાં ॥
થાય પેશાબ ને પેટ છૂટે, તીખી નજરે મારવા તૂટે ॥૧૭॥
કહે લાગ અમારો તું આપી, પુર બા’ર તું નીસર પાપી ॥
લાગ લેશું દેશું ત્યારે જાવા, ખૂબ લેશું તું પાસેથી ખાવા ॥૧૮॥
પછી શ્રાદ્ધ ત્રણ પક્ષ તણું, આપ્યું હોય કેડે થોડું ઘણું ॥
કરે તેના પછી ત્રણ ભાગ, આપે તેમાંથી તેહને લાગ ॥૧૯॥
બીજા બહુ આવી ભરે બચકાં, તેણે કરી દિયે છે ડચકાં ॥
મુવો મુવો ગયો જાણ્યું શ્વાસ, ન રહી ઊગરવાની આશ ॥૨૦॥
એવો અચેત થયો અપાર, નિત્ય નવો ન સે’વાય માર ॥
બેશુદ્ધ માંય બોલી ન શકે, એમ કાઢે છે એ પુર થકે ॥૨૧॥
પછી ત્યાંથી ચાલે નિરધાર, દક્ષિણ દ્વારેથી નીસરે બા’ર ॥
સંગે કિંકર કરે સંતાપ, તપે ઉપર અત્યંત તાપ ॥૨૨॥
વાટે આવે છે વિકટ વન, તેને કાંટે કરી ફાટે તન ॥
અસિપત્ર વન6 એનું નામ, તેણે વીંટ્યું છે વરિંદ્ર ગામ ॥૨૩॥
તિયાં જમના દૂત પરાણે, એહ કાંટા પર નાખીને તાણે ॥
આંકડિયાળા ને અતિ અણી, તેણે ત્વચા ફાટે તનતણી ॥૨૪॥
તેમાં નીસરે રુધિર ધારુ, દેખી આવે ત્યાં પંખી હજારું ॥
લોહ ચાંચવાળા પંખી લાખું, તે તો તોડી ખાય તન આખું ॥૨૫॥
સંગે કિંકર તે ખાય કાપી, તેની પીડામાં પીડાય પાપી ॥
ભેળા ચાલનારનું એ ભાતું, પામે કષ્ટ કહ્યું નથી જાતું ॥૨૬॥
એને કાપી ખાય જમ સાથ, પાછો સાજો કરે ફેરી હાથ7 ॥
એમ ન કરે જો જમરાણ, તો ન પોં’ચે પંડ નિરવાણ ॥૨૭॥
એમ ભોગવે છે દુઃખ ભારી, પડી જાય છે પૃથવીએ હારી ॥
એમ હમેશ થાય હેરાણ, પેરે પેરે પીડે જમરાણ ॥૨૮॥
બીજે માસે આવે છે એ શે’ર, જેના રાજા પ્રજાને નહિ મે’ર ॥
સો સો શ્વાન સામટાં લઈ સંગે, વળગાડે છે પ્રાણીને અંગે ॥૨૯॥
ફાડી ખાય છે પાપીનું તન, તેને દુઃખે કરે છે રૂદન ॥
તેને કહે છે જમના કિંકર, પાપી નો’તો તુંને કેનો ડર ॥૩૦॥
કર્યું પાપ પેટ ભરી પૂરું, કોઈ રીતે રાખ્યું નહિ અધૂરું ॥
એમ કહી દિયે ફટકાર, વળી આપે છે બહુ બહુ માર ॥૩૧॥
લઈ લાગ ને કાઢે છે બા’ર, દૂત લઈ ચાલે છે તે વાર ॥
તે તો દૂત સદા રહે સાથે, જેણે બાંધી લીધો છે બે હાથે ॥૩૨॥
કહે દૂત ભૂખ્યા થયા બહુ, આપ્ય ખાવા તો ખાઈએ સહુ ॥
ત્યારે જીવ કહે ક્યાં થકી દિયું, આપ્યું હોય તો આ વાટ લીયું ॥૩૩॥
નથી જમાડ્યા મેં વિપ્ર જન, નથી આપ્યું મેં સંતને અન્ન ॥
સારું ખાધું મેં ખૂણે સંતાઈ, હવે ક્યાંથી મળે અન્ન આંઈ ॥૩૪॥
પછી જમદૂત તેને જોઈ, ખાય માંસ ને પીવે છે લોઈ ॥
ખાઈ ધરાઈ ચકચૂર થઈ, બહુ ચલાવે છે માર દઈ ॥૩૫॥
ચાલતાં ચાલતાં દિનરાત, પામે દુઃખ ન કે’વાય વાત ॥
સંગે કિંકર તે કાળા કેર, જેને નહિ દયા મન મે’ર ॥૩૬॥
આળ્યે આળ્યે8 ઉગામે આયુધ, બહુ ધ્રૂજી થાય છે બેશુદ્ધ ॥
ત્યારે જીવ કહે જમદૂત, શાને ઠાલું કરો તમે તૂત ॥૩૭॥
કે દી પાપ કર્યું’તું મેં આવું, જેણે કરી નિત્ય માર ખાવું ॥
ત્યારે જમદૂત કહે જીવ જાણે, કહિયે પાપ કર્યાં જે જે ટાણે ॥૩૮॥
હતા પાસળે પંચ દેવતા, તે તો સરવે આવીને કહેતા ॥
તેની લખી રાખી છે એંધાણી, શીદ કે’વરાવે છે તું પ્રાણી ॥૩૯॥
તારા પાપને પ્રમાણે પાપી, નથી શકતા દંડ અમે આપી ॥
બહુ રીસ ચઢે છે તું પર, પણ મારી મારી થાક્યા કર ॥૪૦॥
એમ કહીને ઝાલ્યો છે ગળે, મારી કૂટીને કર્યો આગળે ॥
એમ ચલાવે છે ચોંપે9 કરી, પડે લડથડે બહુ મારે કરી ॥૪૧॥
એમ કરતાં અઢી માસ થાય, ત્યારે ગાંધર્વપુરમાં જાય ॥
તેના દરવાણીને લાગ દઈ, પછી જાય રાજા પાસે લઈ ॥૪૨॥
મન ગમતો દઈ રાજા દંડ, પછી કાપે છે પાપીનું પંડ ॥
રાજા ને રાજાના શૂરવીર, ખાય માંસ ને પિયે રુધિર ॥૪૩॥
તેમાં નાવે કેને મને મે’ર, એવું અતિ નિર્દય એ શે’ર ॥
તેનો લાગભાગ સર્વે આપી, વળી પંથસર10 થાય પાપી ॥૪૪॥
સંગે કિંકર બહુ સંતાપે, નિત્ય પ્રત્યે નવાં દુઃખ આપે ॥
અતિ ચલાવે છે ઉતાવળો, આપી માર ને કરે આકળો ॥૪૫॥
ચાલી ચાલી ત્રણ માસ જાવે, ત્યારે શૈલાગમ પુર આવે ॥
તિયાં થાય છે પાણાની ઝડી, પડે પાપી ઉપર તડાતડી ॥૪૬॥
તેણે ભાંગે છે હાડ મુંડ11 હૈયું, પામે દુઃખ તે ન જાય કૈયું ॥
અંગોઅંગ ભાંગી ભૂકો થાય, કરે કોણ એ કષ્ટમાં સા’ય ॥૪૭॥
આપ્યું હોય છત્ર ઘર છાંય, તો થાય એ દુઃખ માંહી સા’ય ॥
વળી કેડે શ્રાદ્ધ કીધું હોય, ખાઈ ચાલે છે મારગે સોય ॥૪૮॥
થાય ચોથો માસ પૂરો જ્યારે, ક્રૂરપુરે પોં’ચે પ્રાણી ત્યારે ॥
ક્રૂરપુરનાં કષ્ટ કઠણ, લિયે લોહી માંસ એક મણ ॥૪૯॥
તેમાં ઓછું ન લિયે લગાર, આપ્યા વિના ન જવાય બા’ર ॥
શ્રાદ્ધ કરી આપ્યું હોય અન્ન, ભાવે જમાડ્યા હોય બ્રહ્મન ॥૫૦॥
તેહ પુણ્ય તણા ત્રણ ભાગ, કરી આપે છે જૂજવા લાગ ॥
કેડે રહે તેહ પોતે ખાઈ, પછી ચાલે છે ત્યાં થકી ભાઈ ॥૫૧॥
ચાલી ચાલી થાય ચકચૂર, તૈયે પ્રાણી પોં’ચે ક્રૌંચપુર ॥
તિયાં દંડ દિયે છે અપાર, જિયાં જાય તિયાં મારે માર ॥૫૨॥
માગે ખાવા પીવા લોહી માંસ, તળે તનને કરી તપાસ ॥
મારો મારો ખાઓ સહુ મળી, લાવો અજગર જાય એને ગળી ॥૫૩॥
એમ કહે માંહોમાંહી સહુ, તેણે કરી પ્રાણી કંપે બહુ ॥
અતિ અતિશે વસમું લાગે, જે જે આવે તે ખાવાને માગે ॥૫૪॥
તે તો આપ્યું હોઈ કાંઈ વાંસે, ખાવા દેવાનું એટલું પાસે ॥
એવી વિપત્તિ છે એહ વાટે, કહે નિષ્કુળાનંદ તે માટે ॥૫૫॥