યમદંડ
કડવું ૫
પૂર્વછાયો
શું થાશે હવે સાંભળો, જે આવ્યાં દુઃખ અનેક ॥
અતિ વેદના વીંછી તણી, રોમ રોમ માંય વિશેક ॥ ૧ ॥
ત્યારે જાણ થયું જમરાજને, કિંકર1 મેલ્યા કોટ ॥
એહ પાપીને પીડતાં, લઈ આવજ્યો ચડી ચોટ ॥ ૨ ॥
ચોપાઈ
આપી આગન્યા થયું નગારું, હુવો હુકમ ઊઠ્યા હજારું ॥
સંગ લઈ નેજા ને નિશાણ, જમરૂપે દીસે છે જોરાણ ॥ ૩ ॥
અતિ કાળા ને બોલે છે ક્રૂર, નયણાં દીસે ઉગમતો સૂર ॥
ક્રોધે ભર્યા અતિ વિકરાળ, તે તો સજ્જ થયા તતકાળ ॥ ૪ ॥
ધર્યાં રૂપ ભયાનક ભૂંડા, અતિ લોચન દીસે છે ઊંડા ॥
દીસે નાસિકા ગુફા સમાન, કીધા કપાટ જેવડા કાન ॥ ૫ ॥
ફાડ્યાં મુખ ફાટ્યો જાણ્યું આભ, તેમાં રાક્ષસિયો બે બે વાંભ2 ॥
અતિ દાંત દેખાડે છે બા’ર, જોતા જીભા ન પામિયે પાર ॥ ૬ ॥
તીખા ત્રાક3 સરીખા છે રોમ,પિંડ પહોંચ્યાં પૃથ્વી ને વ્યોમ ॥
પિંડ એવાં ને અવળાં મુખ, જેને જોતામાં જાય છે સુખ ॥ ૭ ॥
ખરમુખા4 ને લાંબા છે કાન, અતિ દીસે છે વરવે વાન5 ॥
કેનાં શ્વાનના જેવા છે મુખ, ધર્યા તન દેવા અતિ દુઃખ ॥ ૮ ॥
કેના પગ ફણા બે છે પૂંઠ્યે, ગર્જે મેઘ સમ ઘોર ઊઠે ॥
કેનાં સિંહના સરીખાં છે મુખ, વ્યાઘ્રમુખા દિયે અતિ દુઃખ ॥ ૯ ॥
ગજમુખા ઘોડામુખા ઘણા, નોળ નારમુખા બિયામણા ॥
ઝરખ ઝૂડ મઘર મુખા કહિયે, ભૂખ્યા લોહી ને માંસના લહિયે ॥૧૦॥
પાડામુખા વિઝુમુખા વળી, અજગરમુખા લિયે છે ગળી ॥
ગર્જ્ય ગીધમુખા કૈ ગણાય, કવા ઘુડ મુખા છે ઘણાય ॥૧૧॥
શિયાળ વ્યાળમુખા ભૂખ્યા ભમે, તે તો પાપી પ્રાણી દેખી દમે ॥
મેશ શાહી થકી પણ કાળા, શૂળ સરખા છે અંગે મવાળા ॥૧૨॥
રાતા દાંત રુધિરના ભર્યા, બહુ લાંબા તે બા’ર નીસર્યા ॥
કેશ અવળા ને દીસે છે કાળા, ફેરે લોચન નીસરે જ્વાળા ॥૧૩॥
કૈક શીશ વિના ધડ ધ્રોડે, કૈક નિજદંતે તન તોડે ॥
કેના મુખ સુવરના જેવાં, કર્યા રૂપ ભયાનક એવાં ॥૧૪॥
કોય ગોંદમાં મુખ દેખાડે, ધર્યાં તન એકવીશ તાડે ॥
કર આંગળી લાંબા છે નોર, દીસે વજ્રથકી તે કઠોર ॥૧૫॥
તેણે ટાળે છે પાપીનું ઠામ, નથી પડતું આયુધનું કામ ॥
ઢીકા ધોલ ને ગડદા ઘણા, મેલે માથામાં ન રહે મણા ॥૧૬॥
હાથે લીધાં છે બહુ હથિયાર, થયા કિંકર સહુ તૈયાર ॥
લઈ ગદા ગૃજ્ય ખેલ સાથે, મુદગર મોગરિયો છે હાથે ॥૧૭॥
પરશુ ત્રિશૂળને તરવાર, ધર્યા ધોકા છરા ને કટાર ॥
ચક્ર ચિપિયા ચાપ ને બાણ, કાળપાશ ને કુંતડા પાણ ॥૧૮॥
સુયા સાંણસિયો સૂડી સૂળી, એથી પીડા થાયે અણતુળી ॥
મોટા ભાલા હાથમાં મૂસળ, પેખી પાપી ન માને કુશળ ॥૧૯॥
આરા પનારા હાથે હથોડા, મારે માથામાં લોઢાના જોડા ॥
એવાં આયુધ અતિ અપાર, તેનો કે’તાં તે ન આવે પાર ॥૨૦॥
ચડ્યા ઊંટ ખરે તે અપાર, થયા ઝરખ પાડે અસવાર ॥
રીંછ ભીંછ ભૂંડણાં ને રોઝ, થઈ ત્યાર ચાલી જમફોજ ॥૨૧॥
કૈક ચડ્યા ને કૈક પાળા, કૈક બોડિયા કૈક શિંગાળા ॥
કૈક પ્રૌઢ પરવત જેવા, આવે પાપીને તેડવા એવા ॥૨૨॥
કૈક રૂઠા રિસાળા છે અંગે, કટ્ટા કાંણિયા ચાલ્યા છે સંગે ॥
કાળિયો ને કૈ’યે દકાળિયો, અકાળિયો અચિરકાળિયો ॥૨૩॥
લટપટિયો ને ઝટપટિયો, અટપટિયો ને કુટપટિયો ॥
બળબળતો ને કળકળતો, વળવળતો ને ગળગળતો ॥૨૪॥
હડહડતો ને ફડફડતો, કડકડતો ને ભડભડતો ॥
એવાં જાણજ્યો જમનાં નામ, જેને મળે તેનું ટાળે ઠામ ॥૨૫॥
મરડિયો ને કૈ’યે ઠરડિયો, ઘસરડિયો ને કરડિયો ॥
કાણિયો ને કૈ’યે જોબાણિયો, તાણિયો ને વળી હેરાણિયો ॥૨૬॥
જટો જમ ને કટો જો કહિયે, ઝટો ને વળી ઝપટો લહિયે ॥
ત્રાડિયો ફાડિયો તીખા ઘણા, રાડિયો હાડિયો બિયામણા ॥૨૭॥
દંતિયો અંતિયો બે આકરા, હંતિયો દુર્મતિયો ખરા ॥
ત્રાંશિયો ફાંશિયો તીખાઆગ, માંસિયો કાંસિયો કાળા નાગ ॥૨૮॥
કહિયે કર્મિયો ને અધર્મિયો, વિકર્મિયો વળી કુકર્મિયો ॥
ઝેરિયો વેરિયો નમે’રિયો, મહાકોપનો ભર્યો કેરિયો ॥૨૯॥
એક અડબંગો હુડધંગો, કહિયે કુઢંગો ને શિરભંગો ॥
રોળિયો ને ડોળિયો રિસાળા, ત્રિશુળિયો બોળિયો બે કાળા ॥૩૦॥
એવાં નામ જાણો જમતણાં, લખું કેટલાં છે અતિ ઘણાં ॥
જેવાં નામ રૂપ પણ એવાં, તેનાં પ્રાક્રમ પણ જાણો તેવાં ॥૩૧॥
હોઠ લાંબા દાંત મુખબા’રા, પેટ જાણિયે પાટ પટારા ॥
મોટા ગોળા જેવડા બે ગાલ, ખરડ્યા રુધિરે દીસે બેહાલ ॥૩૨॥
ફાટ્યાં મુખ ને ફરશિયો હાથે, ઘણા ઘૂંચાણા મવાળા માથે ॥
વાંકા કાંધ ને વસમા ઘણા, ભૂંડા ભયંકાર બિયામણા ॥૩૩॥
એવા ચૌદ ક્રોડ જમ જેહ, થઈ ભેળા નિરદયી તેહ ॥
ચાલ્યા કિંકર સરવે સજી, જેમ મેઘ આવે ઘોર ગરજી ॥૩૪॥
ધાયા કિંકર કુટુંબ લઈ, જેમ ઊલટે સમુદ્ર સઈ ॥
કરે હોહો કતોહલ ભારી, જેમ ગર્જે વારિધિએ વારિ ॥૩૫॥
માર્ય માર્ય કરતાં તે આવ્યા, સંગે સેન સઘળું તે લાવ્યા ॥
એમ આવી ઘેર્યો પાપી પ્રાણી, મારો મારો કહે મુખવાણી ॥૩૬॥
દઈ દંડ ને કાઢજ્યો બા’ર, રખે કરતા વેળ્ય લગાર ॥
રુંધી દ્વાર દિયો બહુ દુઃખ, પામે પીડા પ્રભુનો વિમુખ ॥૩૭॥
ત્યારે બેઠા આવી કાનદ્વારે, કીધું બંધ સુણવાનું ત્યારે ॥
કહે છે કાનમાં સહુ પોકારી, સગા સંબંધી ને સુત નારી ॥૩૮॥
નાખી નોધારાં અમને આજ, મૂવો કટાણે કર્યું અકાજ ॥
એમ કહે છે સુત નારી આવી, સાંત્યું6 સંઘર્યું7 જાજ્યે બતાવી ॥૩૯॥
પણ ક્યાંથી સુણે એહ સમે, યમદૂત દુઃખ દઈ દમે ॥
વળી આંખ્યે બેઠા છે અપાર, ટાળી ઓળખાણ તેહવાર ॥૪૦॥
ઝાલી જીહ્વા ન બોલાય વાણી, રોક્યો કંઠ ન ઊતરે પાણી ॥
કીધાં બંધ દશે એમ દ્વાર, પછી દિયે છે દંડ અપાર ॥૪૧॥
કેનેક દોય ને કેનેક ચાર, કેનેક અષ્ટ કેનેક હજાર ॥
અતિ પાપી હોય પાપવંત, તેને આવે તેડવા અનંત ॥૪૨॥
દિયે દંડ નાવે દિલ દયા, પામે દુઃખ ન જાય મુખ કહ્યાં ॥
તોય ન કર્યો એમ વિચાર, જે મેં ખોયો એળ્યે અવતાર ॥૪૩॥
મૂકી ન્યાય મેં કીધો અન્યાય, પીડ્યાં રાંકને વાંક વિનાય ॥
સાચા સદગુરુ સંત ન સેવ્યા, સેવ્યા તે નીસર્યા મુજ જેવા ॥૪૪॥
જેના પંચ વિષયે હર્યા પ્રાણ, ધન ત્રિયા તણા જે વેચાણ ॥
ફાંશિયા8 ને ફોગટિયા9 ફેલી, ચાલે ધર્મ મર્યાદાને મેલી ॥૪૫॥
તેને જાણ્યા મેં સદગુરુ સંત, તેનું લાગ્યું આ પાપ અત્યંત ॥
ભૂલ્યો ભોળાયે એને ભરોંસે, હવે સુખ થાવા સઈ આશે ॥૪૬॥
આજ કેણે કીધી નહિ સા’ય, તેની ખોટ્ય ન સમજ્યો કાંય ॥
હવે શિયો કરે એ ઉપાય, પૂર આવ્યે ન પાળ બંધાય ॥૪૭॥
ખોટા ગુરુનાં ખાસડાં ખાઈ, ચાલ્યો જીવ જમપુરી માંઈ ॥
સાચી વાત છે શાસ્ત્ર પુરાણે, ખોટી નહિ થાય અંતને ટાણે ॥૪૮॥
કહ્યું બાળ યુવા વૃદ્ધ આદે, પણ રહેશો મા એવે વાયદે ॥
નથી મરણ તણો નિરધાર, બાળ જોબન મરે અપાર ॥૪૯॥
સઉ પડ્યાં છે કાળને પાશ, ત્યારે વૃદ્ધનો શિયો વિશ્વાસ ॥
આજ કાલ્યમાં જવું છે ઊઠી, ઇયાં રહ્યાની વાત છે જૂઠી ॥૫૦॥
એક જન્મે ને એક મરે છે, એમ અહોનિશ કાળ કરે છે ॥
નથી રહેતું કોઈ નિરધાર, ચાલ્યો જાય છે સહુ સંસાર ॥૫૧॥
કોઈ ચેતી શકો તો ચેતવું, સુણી શ્રવણે સંકટ એવું ॥
ચેતવું ચિત્તે ચાનક લાવી, હાંહાં કરતાં વાત નડે આવી ॥૫૨॥
જમ આવીને ઝાલશે ગળે, ત્યારે કોણ કેનું તેહ પળે ॥
જેને માથે છે જમની ફોજ, તેને શિયાં સુખ સઈ મોજ ॥૫૩॥
મોટાનું વેર માથે છે મોટું, હરિ ન ભજે ન થાય ખોટું ॥
મટે વેર તો પામિયે સુખ, ફરી આવે નહિ એહ દુઃખ ॥૫૪॥
જેણે કરી જાય જમ સાથે, એવું ન કરીએ નિજ હાથે ॥
જેણે કરી મટે જમફંદ, કરિયે એવું કે નિષ્કુળાનંદ ॥૫૫॥