વિશ્રામ ૧૬
પૂર્વછાયો
વળી કહું વરતાલમાં, પ્રભુ પ્રસાદીનાં જે સ્થાન;
સુણો અભેસિંહ સ્નેહથી, હરિકૃષ્ણ કથા ધરી કાન. ૧
ચોપાઈ
ગામ માણજના પાટીદાર, નામે ગોવિંદદાસ ઉદાર;
ધર્મવંત બીજા ધોરિભાઈ, ગામ પીપલગ ગયા ચાઈ. ૨
તહાં તેના સગાનો નિવાસ, તેનું નામ તો શ્રીધરદાસ;
સતસંગી હતા તે તો સહી, તેણે સતસંગની વાત કહી. ૩
ત્યારે ત્રણે જણા મળી સંગ, આવ્યા વરતાલે આણી ઉમંગ;
નારાયણમોલનો ઓરડો છે, તેની આગળ ચોક રુડો છે. ૪
તહાં ખુરશીયે ઘનશ્યામ, પોતે બેઠેલા પૂરણકામ;
જઈ ત્રણે જણા પગે લાગ્યા, છબી જોતાં જ સંશય ભાંગ્યા. ૫
થયાં દર્શનથી મન શાંત, તથા ભાંગી ગઈ મન ભ્રાંત;
નિશ્ચે જાણ્યા એ તો અવિનાશ, ત્યારે બોલિયા ગોવિંદદાસ. ૬
વસંતતિલકાવૃત
હે કૃષ્ણ તીર્થ કરવા બહુ હું ફર્યો છું,
કાશી પ્રયાગ મથુરા પુર સંચર્યો છું;
દ્વારામતિ જઈ સ્વગેહ વળી વિરામ્યો,
કોઈ સ્થળે મન વિષે નહિ શાંતિ પામ્યો. ૭
જાત્રા કરી અધિક સંશય તો ન જાય,
કલ્યાણનો સુદૃઢ નિશ્ચય તો ન થાય;
ક્યાં જાઉં કેમ કરી મુક્તિ અરે પમાય?
એવા ઉચાટ ઉર માંહિ રહે સદાય. ૮
તીર્થાટનાદિ વળી યજ્ઞ તણી સમાપ્તિ,
તે સર્વનું ફલ પ્રભો તવ પાવપ્રાપ્તિ;
જેને તમે પ્રગટ મૂર્તિ મળ્યા મહેશ,
તેને કશુંય કરવું રહિયું ન શેષ. ૯
જૈને મળે સરિત જેહ સમુદ્રમાંઈ,
તેને બીજે સ્થળ જવાનું રહ્યું ન ક્યાંઈ;
જો આપના ચરણને જન કોઈ પામે,
એથી નથી અધિક ઉત્તમ કોઈ ઠામે. ૧૦
ચોપાઈ
એમ બોલિયા ગોવિંદભાઈ, દયા લાવો દિલે સુખદાઈ;
વર્તમાન નિયમ મને આપો, મને આપનો આશ્રિત થાપો. ૧૧
પછી પ્રભુયે નિયમ તેને આપ્યા, મંત્ર આપીને આશ્રિત થાપ્યા;
સતસંગી થયા ધોરીભાઈ, શ્યામે દીક્ષા દીધી સુખદાઈ. ૧૨
વળી બોલિયા ધર્મદુલારા, પુત્ર પૌત્ર જે થાશે તમારા;
સારાં સારાં તે કરશે કામ, રહે જેથી જગતમાં નામ. ૧૩
કર્યું કૃષ્ણે ત્યાં એવું ચરિત્ર, માટે તે સ્થળ પરમ પવિત્ર;
મંદિરેથી તે પૂર્વ દિશાની, હતી બારી જવા આવવાની. ૧૪
તહાં મારગ મોટો મુકાવ્યો, કૃષ્ણે તહાં દરવાજો કરાવ્યો;
ગણનાથ1 તથા હનુમાન, નિજ હાથે થાપ્યા એહ સ્થાન. ૧૫
દરવાજાથી ઉત્તર માંય,2 લીલો લીંબડો છે એક ત્યાંય;
સજી શ્યામે સભા ઘણીવાર, તહાં આપ્યા છે પરચા અપાર. ૧૬
તહાં વાતો કરી વળી જેહ, વચનામૃત માંહિ છે તેહ;
રુડું બુરાનપુર છે નામ, ગામ સાવદા ને માલેગામ. ૧૭
ધુળિયા ધુવા ને બરૈ જાણો, લખનોર શહેર પ્રમાણો;
ત્યાંના હરિજનનો એહ ઠાર, કર્યો પોશાગ લૈ અંગિકાર. ૧૮
લીંબડાથી પશ્ચિમ દિશ જોઈ, સીતારામને દીધી જનોઈ;
દિશા મંદિરથી તો ઈશાન, ધર્મકુળની હવેલી તે સ્થાન. ૧૯
તે હવેલીને મંદિર પાસે, ઘણું પાણી ભરાયું ચોમાસે;
પ્રભુ તેમાં ફર્યા એક વાર, ત્યારે વિવર3 પડ્યું તેહ ઠાર. ૨૦
તેમાં નીર ગયું તે સમાઈ, ત્યારે બોલ્યા સદા સુખદાઈ;
અમારું ચરણોદક જાણી, શેષનાગે પીધું તે તો પાણી. ૨૧
અભેસિંહ સુણો ધરી પ્યાર, સભામંડપ છે જેહ ઠાર;
તહાં તો એક ખેતર હતું, સંઘને ત્યાં ઉતરવાનું થતું. ૨૨
જૂનાગઢ ને વડોદરા કેરા, ઉતર્યા હતા ભક્ત ઘણેરા;
તેહ જગ્યા વિષે બહુવાર, જમ્યા છે જઈ ધર્મકુમાર. ૨૩
તેથી પૃથ્વી પ્રસાદીની થૈ છે, ધ્યાનીના ધ્યાનમાં રહી ગૈ છે;
સભામંડપને વામ ભાગે, કૂવો સંતનો સુંદર લાગે. ૨૪
ત્યાંથી વાયુની દીશ મોઝાર, એક કોઠો હતો એહ ઠાર;
લખે શુકમુનિ શાસ્ત્રોનો લેખ, હરિ રાખતા જૈ દેખરેખ. ૨૫
સંત કૂવાથી પશ્ચિમમાંય, હતો સંતનો ભંડાર ત્યાંય;
તેની ઓસરીયે પ્રભુ આવી, ધર્મ ભક્તિની મૂર્તિ ઓપાવી.4 ૨૬
નારાયણજી જે સારા સુતાર, એહ મૂરતિના ઓપનાર;
કોઠા પૂરવ પશ્ચિમ કેરા, બેય શોભિત સરસ ઘણેરા. ૨૭
ધર્મશાળા બે વચ્ચે ચણાવી, ભાળી ભક્તજનો મન ભાવી;
તહાં સંતની પંક્તિયો થાય, પ્રભુ પોતે પીરસવા જાય. ૨૮
મછીયાવ તણા દરબાર, બાપુભાઈ જે દિલના ઉદાર;
શેવદળ ગાડાં બે ભરી લાવ્યા, તેથી સંતોને તૃપ્ત કરાવ્યા. ૨૯
ત્યારે પણ તેહ ધર્મશાળામાં, પ્રભુયે પીરસ્યું તે સમામાં;
ગામ ધૂવા તથા બરૈ નામ, ત્યાંના ભક્ત લુવાર તે ઠામ. ૩૦
ધર્મશાળાને પશ્ચિમ ભાગે, તેણે પૂજ્યા પ્રભુ અનુરાગે;
માથે મંડિલ મોટું બંધાવ્યું, વળી વાંકડું તે તો ધરાવ્યું. ૩૧
કેડે ભાથો બંધાવિયો બેશ, ધરાવ્યો નરસિંહનો વેશ;
છાશિયાની સાલે વરતાલ, છેલી વારે આવ્યા વૃષલાલ. ૩૨
હતો તે સમે કાર્તિક માસ, ઘણા દર્શને આવિયા દાસ;
વટપત્તનના હરિજન, વનમાળી ને જગજીવન. ૩૩
પ્રભુદાસ ઈશ્વર આદિ આવ્યા, તે તો સંત માટે સીધું લાવ્યા;
રુડા લાડુ જલેબી કરાવી, હરિકૃષ્ણ હાથે પીરસાવી. ૩૪
એ જ ધર્મશાળાની મોઝાર, પંગતિ થઈ’તી તેહ વાર;
પછી તે હરિભક્તોયે ત્યાંય, પૂજ્યા પ્રેમ સહિત હરિરાય. ૩૫
હેમ માદળીયું પહેરાવ્યું, લક્ષ્મીવરને હરિયે ધરાવ્યું;
એવી લીલા કરી બહુવાર, તેથી તે સ્થળ મહિમા અપાર. ૩૬
ધન્ય ધન્ય તે ધર્મશાળાને, વા’લો વિચર્યા બહુ એહ સ્થાને;
ચારસેંય અને છન્નુંવાર, ફર્યા ત્યાં પ્રભુ પંક્તિ મોઝાર. ૩૭
પૂર્વ કોઠા માંહિ મુક્તાનંદ, રહેતા ઉર ધારી આનંદ;
ઘણી વાર તહાં ઘનશ્યામ, પોતે વિચર્યા છે પૂરણકામ. ૩૮
પૂર્વછાયો
એ જ ઉગમણા બૂર્જથી, દક્ષિણાદિ દિશે હતું દ્વાર;
ત્યાં સંતને આવતાં જતાં, અડચણ પડી ઘણી વાર. ૩૯
ત્યારે સંતને જવા આવવા, વૃષનંદને કરીને વિચાર;
ત્યાં દરવાજો બીજો કર્યો, એવા કૃષ્ણ કૃપાળુ અપાર. ૪૦
ચોપાઈ
દ્વાર આગળ ઓરડો જે છે, જેમાં પુસ્તક સંતોનાં રે’છે;
તે ઠેકાણે તો લીંબડો હતો, અતિ સુંદર તેહ શોભતો. ૪૧
તહાં કાંકરીનો હતો ગંજ, બેસતા બહુ ત્યાં ભયભંજ;
ડેલું ગાડીયોનું જ્યાં છે આજ, સભા ત્યાં ભરતા મહારાજ. ૪૨
આજ કોઠાર છે જેહ ઠાર, હતું મેદાન ત્યાં કોઇવાર;
સભા ભરતા ભલી ભગવાન, સંત ગાતા ત્યાં સંગીત ગાન. ૪૩
દેવો આવતા બેસી વિમાન, પુષ્પવૃષ્ટિ થતી તેહ સ્થાન;
અહો ભાગ્ય અહો મહાભાગ્ય, એેવી જગમાં જડે નહિ જાગ્ય. ૪૪
આજ છે અન્નની ખળી જ્યાંય, ત્રણ્ય ઓરડા તો હતા ત્યાંય;
રહેતા સંત માંદા તે ઠાર, જતા જોવાને જગદાધાર. ૪૫
ધર્મકુળની હવેલી મોઝાર, એક કૂપ છે આજ જે ઠાર;
હતો લીંબડો ત્યાં શુભ એક, કરી લીલા ત્યાં હરિયે અનેક. ૪૬
સભા સજતા તહાં ઘનશ્યામ, પુરુષોત્તમ પૂરણકામ;
જમના બાઈએ એકવાર, શેલડી સુધારી કરી પ્યાર. ૪૭
ભ્રાતપુત્ર ચતુર દવે નામ, મોકલી તે સાથે તેહ ઠામ;
ભલો ભાવ તે ભક્તનો ભાળી, જમ્યા શેલડી ત્યાં વનમાળી. ૪૮
ખડકી હવેલીની છે જ્યાંય, બીજો લીંબડો પણ હતો ત્યાંય;
સભા ત્યાં સજતા કદી શ્યામ, પુરુષોત્તમ પૂરણકામ. ૪૯
હવેલીની જગ્યા પાસે નક્કી, ચુનો પીલવાની હતી ચક્કી;
આવી બેસતા ત્યાં ઘનશ્યામ, જોતા જે ચાલતું તેહ કામ. ૫૦
પદ અંકિત એ સ્થળ એથી, ધરે ધ્યાનમાં મુનિજન તેથી;
પૂર્વ ચોક જે મંદિર કેરો, પ્રસાદીનો છે તે તો ઘણેરો. ૫૧
તહાં પૂરી હતી દીપમાળ, જોઈ રાજી થતા વૃષલાલ;
સ્થાપ્યા લક્ષ્મીનારાયણ જ્યારે, યજ્ઞકુંડ કર્યો હતો ત્યારે. ૫૨
મોટો યજ્ઞ કર્યો મુનિનાથે, હૂતદ્રવ્ય હોમ્યાં નિજ હાથે;
એવી લીલા કરી એહ ઠામ, કોટિ જીવ ઉદ્ધારવા કામ. ૫૩
સુણો ભૂપ કહે બ્રહ્મચારી, કથા મેં કહી છે સુખકારી;
જગ્યા જે જે છે મંદિર પાસ, જ્યાં જ્યાં બેઠા ફર્યા અવિનાશ. ૫૪
મેં તો સંક્ષેપમાં વાત કહી, હશે બીજી ઘણી બાકી રહી;
જન જાત્રાયે આવે નિદાન, તેણે જાણવાં એટલાં સ્થાન. ૫૫
તે તે સ્થળની લીલાને સંભારી, નમે પ્રેમ સહિત નરનારી;
જે જે જગ્યામાં જૈ ન શકાય, તેને વંદન દૂરથી થાય. ૫૬
જેમ જન દેવદર્શન કરે, અંગોઅંગ અંતરમાં ન ધરે;
તે તો દર્શન નવ કહેવાય, લેશમાત્ર તેનું ફળ થાય. ૫૭
તેમ જાત્રાયે જે સ્થળ જાવું, ત્યાંના સ્થાનથી જાણીતા થાવું;
પૂછી કારણ ત્યાં નમે જ્યારે, થાય જાત્રા તો પૂરણ ત્યારે. ૫૮
નહીં તો પશુ તીર્થમાં જાય, તેનું ફળ તેને કાંઈક થાય;
પણ જાણ્યા થકી ફળ જેવું, અણજાણ્યાને નવ થાય એવું. ૫૯
કહ્યાં સ્થાન તે તો તીર્થ અંગ, માટે જાણવાં આણી ઉમંગ;
હવે ગામ વિષે જે જે સ્થાન, ભાવે બેઠા ફર્યા ભગવાન. ૬૦
કથા તે તમને હું કહીશ, સુણજો ધરી સ્નેહ મહીશ;
ઘેર ઘેર ફર્યા ઘનશ્યામ, સ્થાન મુખ્યનાં લૈશ હું નામ. ૬૧
પુષ્પિતાગ્રા
સુણ નૃપ શુભ પામીને પ્રસંગ, પુર વરતાલ તણાં સુતીર્થ અંગ;
વૃષસુત કૃત જે પ્રસાદી સ્થાન, વરણન તેહ કરું હવે નિદાન. ૬૨
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે પ્રથમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર અભયસિંહનૃપસંવાદે વૃત્તાલયે લક્ષ્મીનારાયણ –
મંદિરસમીપ પ્રસાદીસ્થાન નિરૂપણનામા ષોડશો વિશ્રામઃ ॥૧૬॥