વિશ્રામ ૨૦
પૂર્વછાયો
ભાખે અભેસિંહ ભૂપતિ, સુણો વિનતિ વરણીરાય;
ઇચ્છા અધિક ઉર ઊપજી, આપ મુખથી સુણવા કથાય. ૧
ચોપાઈ
પ્રશ્ન પૂછું તે ઉત્તર આપો, મારા મન તણો સંશય કાપો;
સંપ્રદાય આ ઉદ્ધવી કેરાં, મોટાં મંદિર તો છે ઘણેરાં. ૨
ધાતુ પાષાણની પ્રતિમાય, ભલી ભાસે છે મંદિર માંય;
શ્રીજીયે જ સ્વહસ્તે જે થાપી, ક્યાં ક્યાં પ્રેમીને પૂજવા આપી. ૩
અનુક્રમથી કહો મને આજ, સ્થાપી પ્રથમથી ક્યાં મહારાજ;
બોલ્યા વર્ણી રાજી થઈ બહુ, તમે સાંભળો તે હવે કહું. ૪
સ્થાપ્યા પ્રથમ તો ગઢપુર જ્યાંય, વાસુદેવને ઓરડામાંય;
ધર્મભક્તિ તેની જોડે સ્થાપ્યાં, એનાં ઐશ્વર્ય વિશ્વમાં વ્યાપ્યાં. ૫
એ છે ઓરડો ઉત્તર દ્વારે, તેનો મહિમા મુનિ મન ધારે;
પછી વરતાલમાં પ્રભુ આવ્યા, નરનારાયણ પધરાવ્યા. ૬
અમદાવાદમાં બહુનામી, સ્થાપ્યા નર ને નારાયણ સ્વામી;
સંપ્રદાય થવા દૃઢ ધારી, સ્થાપિ મૂર્તિયો જન હિતકારી. ૭
ભુજમાં તે પછી તતખેવ, સ્થાપ્યા નર ને નારાયણ દેવ;
વરતાલ વિષે કરી ધામ, સ્થાપ્યા લક્ષ્મીનારાયણ નામ. ૮
બીજા ખંડમાં માતા-પિતાની, ત્રીજી મૂર્તિ તો સ્થાપી પોતાની;
વૃંદાવનવિહારી ખંડ ત્રીજે, જોડે રાધિકા દેવી કહીજે. ૯
પોતાની છબીને કૃષ્ણ સાથે, પધરાવી છે પોતાને હાથે;
અવરતાની મૂર્તિયો ત્યાંય, પધરાવી છે મંડપ માંય. ૧૦
મત્સ્ય કચ્છને વળી વારાહ, જન જોઈ કહે વાહ વાહ;
શેષશાયી ને નરસિંહ નામ, સ્થાપી સૂર્યની મૂર્તિ તે ઠામ. ૧૧
હનુમાન તથા ગણનાથ, સ્થાપ્યા શંકર પાર્વતી સાથ;
હતા નર ને નારાયણ જેહ, તેમાંથી નારાયણ છબી તેહ. ૧૨
શિવાશાહ બુરાનપુરવાસી, તેને આપી બોલ્યા અવિનાશી;
કરાવો તમે મંદિર જ્યારે, તેમાં સ્થાપજો મૂર્તિ આ ત્યારે. ૧૩
દેશ નીમાડમાં ધરગામ, ત્યાંના પટેલ ગોવિંદ નામ;
તેને મૂર્તિ નરની તે આપી, તેણે ત્યાંના મંદિર માંહિ સ્થાપી. ૧૪
રાધિકાજી મદનમોહન, ધોલેરામાં કર્યાં તે સ્થાપન;
વળી સ્થાપ્યા જૂનાગઢ માંય, દેવ રણછોડ ત્રીકમરાય. ૧૫
રાધારમણ પૂરવ દિશ ખંડે, પધરાવિયા શ્રીહરિ પંડે;
વળી મૂર્તિ સિદ્ધેશ્વર તણી, ખંડ પશ્ચિમમાં શોભે ઘણી. ૧૬
પાસે પાર્વતી ને ગણનાથ, સ્થાપ્યા છે હરિયે નિજ હાથ;
ગઢડામાં ગોપીનાથ જાણો, મધ્ય ખંડમાં તે તો પ્રમાણો. ૧૭
ભક્તિ ધર્મ વાસુદેવ જેહ, સ્થાપ્યા પશ્ચિમ ખંડમાં તેહ;
વાસુદેવ હતા ઓરડામાં, સ્થાપ્યા તે લાવી તેહ સમામાં. ૧૮
મૂર્તિ સૂર્યની સારી મંગાવી, પૂર્વ ખંડમાં તે પધરાવી;
કહી એટલી મૂર્તિ સમસ્ત, સ્થાપી શ્રીજીયે તે તો સ્વહસ્ત. ૧૯
વળી રણછોડરાયની જેહ, મૂરતિ વરતાલમાં તેહ;
છાશીયામાં રઘુવીર હાથે, સ્થપાવી તે ધરમકુળનાથે. ૨૦
જે જે મૂર્તિયો પૂજવા કાજે, આપી હરિજનને મહારાજે;
હવે તે પ્રતિમાઓ ગણાવું, ભૂપ સાંભળો તમને સુણાવું. ૨૧
રાધાકૃષ્ણની મૂર્તિયો બેય, ગંગામાને તે તો આપી છેય;
તેણે જેતલપુર નિજઘરમાં, સ્થાપી પૂજવા સહુ અવસરમાં. ૨૨
મછીયાવ તણા દરબાર, બાપુભાઈ છે નામ ઉદાર;
તેને પૂજવા લાલજી આપ્યા, લૈને તે દરબારમાં સ્થાપ્યા. ૨૩
હીમરાજ શા સુંદરિયાણે, આપ્યા લાલજી જીવનપ્રાણે;
માણાવદર ગજેફરખાન, ઘણા સમઝુ ને સદગુણવાન. ૨૪
કહ્યું તેણે મયારામજીને, જઈ અરજ ઉચારો શ્રીજીને;
પ્રસાદી તણી મૂરતિ લાવો, આંહિ મંદિરમાં પધરાવો. ૨૫
ભટજીયે જઈ પ્રભુ પાસ, કરી વાત તે સર્વ પ્રકાશ;
ત્યારે શ્રીજીયે લાલજી આપ્યા, લાવી માણાવદર માંહિ સ્થાપ્યા. ૨૬
ઉના ગામના શેઠ ગણેશ, જેનો પ્રભુ પર પ્રેમ વિશેષ;
આવ્યા ગઢપુરમાં તેહ જ્યારે, શ્રીજી આગળ ઉચર્યા ત્યારે. ૨૭
મારે પુત્ર નથી મહારાજ, ત્યારે બોલ્યા તે રાજાધિરાજ;
નિજ વારસો જેને સોંપાય, ગણતાં તેહ પુત્ર ગણાય. ૨૮
માત તાત સુતાદિક જાણો, ભાવ સર્વ પ્રભુ માંહિ આણો;
આપું લાલજી લૈને સિધાવો, હરિમંદિર કરી પધરાવો. ૨૯
અતિ વલ્લભ માનજો એને, સર્વ વારસો સોંપજો તેને;
શેઠ લાલજી લૈને સિધાવ્યા, હરિમંદિર કરી પધરાવ્યા. ૩૦
સર્વ વારસો તેહને સોંપ્યો, નિજ વંશ અચળ એ તો રોપ્યો;
રેવાશંકર શ્રીધોળકાના, તે તો સત્સંગમાં નથી છાના. ૩૧
તેણે મૂરતિયો માંગી લીધી, રાધાકૃષ્ણ તણી છબિ દીધી;
શ્રીજી ધામ ગયા પછી તેહ, સ્થાપી અવધપ્રસાદજી એહ. ૩૨
પૂર્વછાયો
સુરતના સતસંગીયો, જ્યારે આવ્યા ગઢપુર ગામ;
મૂરતિયો માંગી સ્થાપવા, કહું તે હરિજનનાં નામ. ૩૩
ચોપાઈ
ભાઈચંદને લક્ષ્મીદાસ, ઇચ્છાબાઈ આવ્યાં પ્રભુ પાસ;
તેણે મૂરતિયો માગી જ્યારે, કૃપાનાથે કરી કૃપા ત્યારે. ૩૪
આપી પાષાણની છબિ સારી, દેવી રાધા ને રાધાવિહારી;
અમે આપ્યા છે લાલજી જેહ, તેની જોડે જ સ્થાપજો તેહ. ૩૫
આજ્ઞા તે સુણી શીશ ચડાવી, મૂર્તિ લૈને ગયા મનભાવી;
ગયા ધામમાં શ્યામશરીર, પછી આચાર્ય શ્રીરઘુવીર. ૩૬
નિત્યાનંદ ને ગોપાળાનંદ, એહ આદિ મળી મુનિવૃંદ;
છબિ સુરતમાં પધરાવી, સારું મંદિર એક કરાવી. ૩૭
હરિભક્ત વડોદરા કેરા, ગયા ગઢપુર માંહિ ઘણેરા;
તેમાં શાસ્ત્રી શોભારામ ત્યાંના, બીજા ભક્ત નારુપંત નાના. ૩૮
પ્રેમાનંદ તથા બાપુભાઈ, વૈદ રામચંદર ગયા ધાઈ;
હરિચંદ્ર ને લક્ષ્મીરામ, કાનદાસ વકીલનું નામ. ૩૯
દયારામ તંબોળી સુભક્ત, પ્રભુપદમાં વિશેષ આસક્ત;
ઇત્યાદિક જઈને પ્રભુ પાસ, કરી વિનતિ અંતર ધરી આશ. ૪૦
આપો મૂર્તિ જો આપની એક, અમે હરખિયે ભક્ત અનેક;
વટપુર માંહિ સ્થાપન કરીયે, નિત્ય આરતી ધૂન્ય ઉચરીયે. ૪૧
સુણી શ્રીહરિને સ્નેહ વ્યાપ્યો, પંચ રત્નનો ગુટકો આપ્યો;
હતો વૈષ્ણવાનંદે લખેલો, ભૂમાનંદે તે રુડો રંગેલો. ૪૨
અતિ સ્નેહ સહિત અવિનાશે, ઘણું રાખેલો પોતાની પાસે;
કહ્યું લ્યો આ છે ગુટકો અનૂપ, એને સમઝજો મારું સ્વરૂપ. ૪૩
એક સિંહાસને જઈ ધરજો, આરતી ધૂન્ય આગળ કરજો;
પછી તે સૌએ વટપુર જઈ, પધરાવ્યો સિંહાસને લઈ. ૪૪
નિત્ય સૌ મળી દર્શન કરે, આરતી ધૂન્ય ત્યાં જ ઉચરે;
વિત્યાં કાંઈક વર્ષ જરૂર, નારુપંત ગયા દુર્ગપુર. ૪૫
હરિને કહ્યું હે મહારાજ!, આપો ધાતુની મૂર્તિયો આજ;
નારાયણજી સુતાર બોલાવી, કૃષ્ણે મૂર્તિયો ઉભય કરાવી. ૪૬
નારાયણજી ચતુર્ભુજવાળી, બીજી લક્ષ્મીની મૂર્તિ રૂપાળી;
નારુપંતને દૈ રૂડી પેર, કહ્યું પૂજજો પધરાવી ઘેર. ૪૭
વળી યોગ્ય સમો આવે જ્યારે, પધરાવજો મંદિરે ત્યારે;
પંચરત્નના ગુટકાને ઠામ, પધરાવજો તે મુજ નામ. ૪૮
પુરના જનો દર્શન કરશે, સૌ આશિષ તમને ઉચરશે;
નારુપંત ગયા નિજ ઘેર, પૂજે નિત્ય છબિ શુભ પેર. ૪૯
ગયો કાંઈ સમય ત્યારે લાવી, ગુટકો હતો ત્યાં પધરાવી;
જનો દર્શન સર્વ કરે છે, નારુપંતને આશિષ દે છે. ૫૦
આવી છાશિયાની જ્યારે સાલ, ધાર્યું ધામ જવા વૃષલાલ;
મંદવાડનું બાનું જણાવ્યું, સૌને ધીરજ ધરવા સુણાવ્યું. ૫૧
ત્યારે ખંભાતી ભક્તસમાજ, આવ્યો કૃષ્ણના દર્શન કાજ;
સદાશીવ ને માધવરામ, ભાઈશંકર ને રૂપરામ. ૫૨
લક્ષ્મીરામ ને નરભેરામ, અમથાભાઈ એકનું નામ;
ભલા કણબી તે હીરાભાઈ, મોટાં હરિજન મહાકોરબાઈ. ૫૩
ઉમૈયા ગિરજા ને દિવાળી, રામભાઈ ભલા ભાવવાળી;
ધનબાઈ તે બારોટ જાતે, બીજાં રામબા કણબીની નાતે. ૫૪
સૌયે હેતથી નિરખિયા હરી, પૂજા ત્યાં નરભેરામે કરી;
કર્યો અર્પણ ચાંદીનો થાળ, બીજા સર્વે બોલ્યા તેહ કાળ. ૫૫
તમે સુરતથી સાક્ષાત, પ્રભુ આવ્યા’તા જ્યારે ખંભાત;
થઈ અશ્વ ઉપર અસવાર, એવો કીધો હતો ત્યાં ઉચ્ચાર. ૫૬
મારું મંદિર આ ઠામ કરજો, એહ આજ્ઞા અંતર માંહિ ધરજો;
માટે મંદિર માંડ્યું કરાવા, પ્રતિમાઓ આપો પધરાવા. ૫૭
એવી વિનતી સુણી વૃષલાલે, કરી કરુણા ઘણી તેહ કાળે;
આપી પોતાની પ્રતિમા તે ઠામ, શ્યામ રંગે હરિકૃષ્ણ નામ. ૫૮
નિત્યાનંદમુનિ તણે હાથ, સોંપી બોલિયા વૃષકુળનાથ;
અવકાશ પામો તમે જ્યારે, છબી લૈ જજો ખંભાત ત્યારે. ૫૯
પધરાવજો મારા વચનથી, આજ્ઞા માનજો તન ને મનથી;
આજ્ઞા એ રીતે જે ફરમાવી, મુનિયે નિજમાથે ચડાવી. ૬૦
પુષ્પિતાગ્રા
હરિવર નિજહાથ મૂર્તિ સ્થાપી, નિજજનને વળી સ્થાપવાજ આપી;
સુણ નૃપ મુજ પાસ પૂછી જેહ, સકળ કથા સુખથી સુણાવી તેહ. ૬૧
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે પ્રથમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર અભયસિંહનૃપસંવાદે શ્રીહરિપ્રસાદિ
પ્રતિમાસ્થાનનિરૂપણનામા વિંશો વિશ્રામઃ ॥૨૦॥
॥ ઇતિ શ્રી હરિલીલામૃતે ગ્રંથોત્પત્તિ નામ પ્રથમ કલશઃ સમાપ્ત ॥ ૧ ॥