વિશ્રામ ૪
ઉપજાતિ
કહે ભૂમાનંદ ઘણે વહાલે, વળી મહારાજ વિહારીલાલે;
અંબાઇદાસાખ્ય સુભક્ત જેહ, કોઠારી તેડ્યા નિજ પાસ તેહ. ૧
ખેડા તણા તે પણ પાટિદાર, જ્યારે હતા વર્ષ વયે અઢાર;
વૈરાગ્ય પામી ઘરબાર ત્યાગી, વૃત્તાલયે આવી વસ્યા સુભાગી. ૨
અઢારસેં ઉપર તો અઠાશી, જ્યારે ભલી વિક્રમ સાલ ભાસી;
આચાર્યજી શ્રીરઘુવીરજીયે, તથા દયા કીધી બધા મુનિયે. ૩
વૃત્તાલના મંદિરનો ઉદાર,1 ભળાવિ દીધો કુલ કારભાર;
તે કામ તેણે નિજ શીશ લીધું, વખાણવા લાયક તેહ કીધું. ૪
કોઠારી ત્રીજા પણ તે પ્રમાણ, જે ભીમજીભાઈ ભલા સુજાણ;
તે મૂળ તો મોઢ વણિક નાતે, રહ્યાં સદા નૈષ્ઠિક2 આપ જાતે. ૫
તેણે ધર્યો જન્મ શિહોરમાંય, વશી રહ્યાં ષોડશ વર્ષ ત્યાંય;
તે ઓગણીસેં ત્રણ કેરી સાલે, ત્યાગી થયા સત્વર તેહ કાળે. ૬
છે ભાલ માંહિ અણિયાળી ગામ, ત્યાં વાણિયા મોઢ વસે સુઠામ;
થયા પુંજાભાઈ ભલા જ ભક્ત, શ્રીજી છતાં તેહ થયા વિરક્ત. ૭
સમગ્ર પુંજી ઘરની લઈને, પોતે પછી દુર્ગપુરે જઈને;
શ્રીજી પદે અર્પણ સર્વ કીધું, ત્યાગી થવાનું પણ માંગી લીધું. ૮
પ્રસન્ન થૈને વૃષવંશિ રાજ,3 સોંપ્યું બધું મંદિર કેરું કાજ;
જ્યારે પછી શ્રીજી ગયા સ્વધામ, તથાપિ શેઠે કર્યું તેહ કામ. ૯
ત્યાગી થવા ભીમજીભાઈ આવ્યા, તે શેઠના શિષ્ય તહાં ઠરાવ્યા;
જ્યારે પુંજાશેઠ ગયા સુધામ, તેનું કરે ભીમજીભાઈ કામ. ૧૦
તેને વળી ગ્રંથ વિચાર કાળે, બોલાવિયા પાસ વિહારીલાલે;
ચતુર્થ કોઠારી સુલક્ષ્મીદાસ, સંક્ષેપ એનો કહું ઇતિહાસ. ૧૧
છે જન્મભૂમિ વઢવાણ માંય, શ્રીમાળીની નાત દશા ગણાય;
પછી થયા તે સતસંગી કેમ, કહું હવે કારણ તેનું જેમ. ૧૨
શાલિની
ભીમો વોરો શેઠ સત્સંગી સારા, શીયાણીમાં વાસ તે રાખનારા;
જેને ધર્મ પ્રાણ કરતાં વહાલો, તેને પુત્ર પ્રાપ્ત તે શેઠ લાલો. ૧૩
લક્ષ્મીદાસે તે તણો સંગ કીધો, ત્યારે તેને નિત્ય સદ્બોધ દીધો;
શ્રીજી કેરા ત્યાં થયા તે ઉપાસી, કાયા માયાથી થયા તે ઉદાસી. ૧૪
લક્ષ્મીદાસે ગેહથી4 નેહ તોડ્યો, સાચા સંતો તેહમાં નેહ જોડ્યો;
ધોલેરામાં શ્રીરઘુવીર આવ્યા, ત્યાં બે મિત્રો દર્શનાર્થે સિધાવ્યા. ૧૫
ત્યારે તે આચાર્યને શેઠ લાલે, સોંપ્યા લક્ષ્મી સત્તરા કેરી સાલે;
રાખ્યા જાણી તેહ સત્સંગી સારા, તે તો સૌને થૈ પડ્યા પૂર્ણ પ્યારા. ૧૬
ધોલેરાના ધામનો કારભાર, સોંપ્યો સર્વે તેહને તેહ વાર;
ત્યાં થૈ આવ્યો એક બીજો બનાવ, તે તો સર્વે સાંભળો ધારી ભાવ. ૧૭
જૂનેદુર્ગે5 જે હતા કાશીરામ, કર્તા તે કોઠારી કેરું સુકામ;
થોડાં વર્ષો તે કર્યો કારભાર, આયુર્દાનો6 આવિયો ત્યાં જ પાર. ૧૮
દેહ ત્યાગીને ગયા કાશિરામ, લક્ષ્મીદાસે કિધું તેનુંય કામ;
ધોલેરાનું કામ તો મુખ્ય કર્તા, જૂનાણાના7 કામમાં દૃષ્ટિ ધર્તા. ૧૯
તોયે ચિત્તે માન તેણે ન આણ્યું, ભક્તિ માટે દેહ છે એમ જાણ્યું;
એવા લક્ષ્મીદાસને ગ્રંથકાળે, બોલાવ્યા આચાર્ય વિહારીલાલે. ૨૦
ઉપજાતિ
છે પાંચમા મંત્રી સુભક્ત જીવો, જે વૈશ્ય શ્રીમાળી વિષે સુદીવો;
ગઢાળીમાં જન્મ ધરી રહેલો, જેના પિતા સજ્જન શેઠ ઘેલો. ૨૧
સંસારમાંથી થઈને વિયોગી, રહ્યાં મુનિમાં થઈ સાંખ્યજોગી;
તે વારતા તો કહિ મેં ઉમંગે, કહું બીજી વાત કથા પ્રસંગે. ૨૨
ભાઈ ભલા શ્રીરઘુવીરકેરા, ગોપાળજી નામ ગુણી ઘણેરા;
તેને કહ્યું પૂર્ણ કૃપા કરીને, શ્રીજી સ્વયં દુર્ગપુરે ઠરીને. ૨૩
રહો તમે જૈ સરવાર દેશ,8 તમો વડે કાર્ય થશે વિશેષ;
સંબંધિયોની કરી પૂરી આશ, સંભાળજો ગામ તથા ગરાસ. ૨૪
આજ્ઞા હરિની મન માની લૈને, રહ્યા પછી તે સરવાર જઈને;
સંભાળિયાં ગામ તથા ગરાસ, સંબંધિ સૌની કરી પૂરી આશ. ૨૫
વૈતાલીય
ગત સંવત ઓગણીશસેં, ઉપરી વર્ષ સુસોળમું દિસે;
શુભ ત્યાં સુધી કામ ત્યાં તણું, કરતાં કામ વધી પડ્યું ઘણું. ૨૬
પછી તેની સહાયતા વિષે, રઘુવીરે નિરધારી તે દિશે;
ગુણ અંતર માંહિ આણિયો, જન જીવો અતિ યોગ્ય જાણિયો. ૨૭
કરુણા કરી મોકલ્યો તહાં, જન જીવે જશ મેળવ્યો જહાં;
સ્વજનો વૃષવંશિના ઘણા, જશ બોલે જીભથી જિવા તણા. ૨૮
વૃષવંશિ વિહારીલાલજી, રચવા ગ્રંથ ભલો વિશાળજી;
નિજ ચિત્ત વિચાર આણિયા, પૂછવા લાયક પાંચ જાણિયા. ૨૯
પૂછી વાત પ્રધાન પાંચને, મન જાણે ખૂબ ખોંચખાંચને;9
કહી તેહ બધી કથા ગણી, હરિભક્તે કરી જેહ માગણી. ૩૦
સુણી કામ નવીન ગ્રંથનું, હિતકારી પ્રભુભક્તિ પંથનું;
હૃદયે જન રાજી તે થયા, કર જોડી પ્રતિઉત્તરો કહ્યા. ૩૧
કરુણાનિધિ છો કૃપા કરો, અતિ સારો ગુરુ10 ગ્રંથ આદરો;
રચવા શુભ ગ્રંથ આ મતે, ધર્માચાર્ય તણું જ કામ તે. ૩૨
હરિના જન વૃદ્ધ જ્યાં વસે, જન જો ત્યાં તમ પાસથી જસે;
લખી વાત અપૂર્વ લાવશે, હરિલીલાની જનો લખાવશે. ૩૩
શુભમાં કદી કાંઈ દ્રવ્યનો, વ્યય જો થાય ગણાય સવ્યનો;11
અપસવ્ય કહે ન કોઈયે, જબરા ગ્રંથ જરૂર જોઈએ. ૩૪
તટ12 તીરથના બનાવવા, અથવા ગ્રંથ નવા રચાવવા;
હરિ કે મુનિ કાજ વાવરે, ધન તે ધન્ય મુનીન્દ્ર ઉચ્ચરે. ૩૫
ઉચર્યા સુણીને વિહારીજી, શુભ છે ધન્ય મતિ તમારીજી;
ગુણિતા13 ગણિ જાણી ગ્રંથની, અતિ જેથી શુભ પુષ્ટિ પંથની. ૩૬
પણ સૌ મળી એટલું કરો, સઘળું કાર્ય બીજું તમે ધરો;
મનવૃત્તિ અખંડ જો ધરું, શુભ તો ગ્રંથ અપૂર્વ આદરું. ૩૭
સુણી મંત્રી કહે સુણો તમે, કરિયે કામ ત્રિપેઢીથી અમે;
કરશું વળી એ જ રીતથી, સુખથી ગ્રંથ રચો સપ્રીતથી. ૩૮
સુણી રાજી વિહારીજી થયા, રચિયો ગ્રંથ દિલે ધરી દયા;
શુભ વર્ણન ગ્રંથમાં ધર્યું, સહુ પેલું વરતાલનું કર્યું. ૩૯
સુણજો મન શાંતના સજી, કહું છું તે વળી ભાઈ વાઘજી;
વરણી નૃપનો સમાગમ, વરતાલે જ થયો કહું ત્યમ. 14 ૪૦
પુષ્પિતાગ્રા
કહી શુભ ઉતપત્તિ ગ્રંથ કેરી, શ્રવણ કર્યાથી સુશાંતિ દે ઘણેરી;
વરણન વરતાલ કેરું થાશે, પરમ પવિત્ર સુગ્રંથ જ્યાં રચાશે. ૪૧
ઇતિ શ્રી વિહારીલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે
પ્રથમકલશે ભૂમાનંદમુનીન્દ્ર વાઘજીભાઈ સંવાદે
ગ્રંથોત્પત્તિકથનનામ ચતુર્થો વિશ્રામઃ ॥૪॥