વિશ્રામ ૧૦
પૂર્વછાયો
થયું પ્રભાત ચતુર્થિનું, કરિ નિત્ય ક્રિયા નરનાર;
જેમ ઘટે પછિ જેહને, તેમ બેઠાં સભા મોઝાર.૧
ચોપાઈ
દેવાલય થકિ ઉત્તર માંય, સંતની ધર્મશાળા છે જ્યાંય;
સભા ત્યાં સજિ શ્રીરઘુવીરે, પશ્ચિમાભિમુખે બેસી ધીરે. ૨
પાટ ઊપર ગાદિ બીછાવી, બેઠા આચાર્યજી તહાં આવી;
ભગુજી નામે ભક્ત સુતાર, લાવ્યા એક સિંહાસન સાર. ૩
ઘડિ રાખેલું તે શુભ ઘાટે, ભલા ભટજીને બેસવા માટે;
સભામાં મુક્યું પશ્ચિમ ભાગે, આચારજજિને સન્મુખ લાગે. ૪
ભક્ત જીવણે એ સમે આવી, રુડું રેશમી આસન લાવી;
આચારજના કહ્યા થકી ત્યાંય, પાથર્યું તે સિંહાસન માંય. ૫
વળિ બાજોઠ રૂપાનો લાવી, સિંહાસન પર મુક્યો ઠરાવી;
ભટના શિષ્ય જે રાજારામ, વાસ જેનો સદા જોળ ગામ. ૬
તેણે સતસંગિજીવન તણું, મુક્યું પુસ્તક શોભિત ઘણું;
ભટજી આવિયા ભોળાનાથ, તેને બેસારિયા ઝાલિ હાથ. ૭
નમસ્કાર કરી સૌને ત્યાંય, ભટ બેઠા સિંહાસન માંય;
આવ્યા ગોપાળજી ભાઇ જેહ, સુત કૃષ્ણપ્રસાદજિ તેહ. ૮
પુત્ર તેના વિહારિજીલાલ, ત્રણ વર્ષના તે તેહ કાળ;
દ્વિજ પૂર્વના નામે પ્રતાપ, તે તો તેડિને લાવિયો આપ. ૯
વૃંદાવન આવિયા તેહ ઠામ, તેના પુત્ર બેનાં કહું નામ;
પ્રભુપ્રસાદ એક કહાવે, નારાયણપ્રસાદ સુહાવે. ૧૦
બદ્રિનાથ સાથે સુત જેહ, ભગવતપ્રસાદજી તેહ;
વળિ આવ્યા સીતારામભાઈ, જેનિ સ્વધરમમાં સરસાઈ. ૧૧
ધર્મવંશિ પુરુષ જેહ કહ્યા, આચારજનિ પાસે તેહ રહ્યા;
સાથે લાવ્યા પૂજાનો સામાન, પુષ્પ ચંદન ફોફળ1 પાન. ૧૨
ધૂપ દીપ અબીર ગુલાલ, મેવા મીઠાઇનો તેવો તાલ;
પંચપાત્ર2 ને લોટા ત્રભાણું, પાત્ર રૂપાનાં તે શું વખાણું. ૧૩
આચારજ થકિ જમણે ભાગે, સંતમંડળ સૌ સારાં લાગે;
ડાબે ભાગે નૈષ્ઠિકવ્રત વાળા, બેઠા પાછળ ભાગે તો પાળા. ૧૪
ભટજી થકિ પશ્ચિમ માંય, હરિભક્ત બેઠા સહુ ત્યાંય;
ત્યાંથી દક્ષિણાદિ જે હવેલી, તે વિષે બહુ બારિયો મેલી. ૧૫
કોઈ પુરુષ દેખે નહિ જેમ, બેઠિ બાઇયો તે વિષે તેમ;
સુજ્ઞા આચાર્યપત્નિનું નામ, બેઠાં સ્ત્રીનિ સભામાં તે ઠામ. ૧૬
ફુલઝરિ આચાર્યની ભગની,3 જેની પ્રભુપદમાં બહુ લગની;
તે તો બેય જણાં મળિ ત્યારે, ઘટે તેમ સ્ત્રિયોને બેસારે. ૧૭
પત્ની ગોપાળજી તણી મેના, વખણાય સુલક્ષણ જેનાં;
લગ્નકુંવરી ગોવિંદકુંવરી, રામકુંવરી ત્રીજી સુતા ખરી. ૧૮
પત્ની કૃષ્ણપ્રસાદની કહું, ચતુરાસિ કહે તેને સહુ;
વૃંદાવનપત્ની ઇંદિરાવાસી, સારિ તે પણ સદ્ગુણરાશી. ૧૯
ફુલકુંવર ને હરકુંવર, પુત્રી બે હતી એ અવસર;
પ્રભુપ્રસાદની હરદેવી, પત્ની તે પણ પાવન એવી. ૨૦
સીતારામપત્ની ઇંદિરાસી, સભામાં બેઠાં તેહ હુલાસી;
બદ્રિનાથની કમળા નારી, જાનકીબા સુતા પણ સારી. ૨૧
પત્ની ભગવતપ્રસાદ તણી, ચતુરાસિ ચતુર તે ઘણી;
રામબા સુખબા વાલબાઈ, બેઠી કુંવરબા આદી ડાહી. ૨૨
પછિ પૂજન કરવાને કાજ, ઉઠ્યા આચાર્યજી મહારાજ;
પેહેલી પુસ્તકની પૂજા કરી, હેતે હેમ તણી મ્હોર ધરી. ૨૩
પછિ ભટજીનું પૂજન કીધું, વસ્ત્ર ભૂષણનું દાન દીધું;
કરી આરતિ પ્રીતથિ ઘણી, ભટજીનિ ને પુસ્તક તણી. ૨૪
પૂજ્યા વર્ણિ ને પૂજિયા સંત, બેઠા આસને સદ્ગુણવંત;
પછિ ધર્મવંશિ હતા જેહ, પૂજા કરવા લાગ્યા સહુ તેહ. ૨૫
સર્વે બેઠા થઈ સાવધાન, ધરિ શ્રીહરિનું ઉર ધ્યાન;
ભટે પ્રગટસ્વરૂપ સમરિયું, પછિ મંગળાચરણ તે કરિયું. ૨૬
કથાનો પછી આરંભ કરિયો, જાણે રેલ્યો અમૃત તણો દરિયો;
થાય વૃષ્ટિ અમૃત તણી જેમ, કથાઅમૃત વરસે છે એમ. ૨૭
છિપ સ્વાતિ તણું બુંદ4 ઝડપે, સૌનાં મનસુણવા એમ અડપે;5
ભાવ સૌને સાંભળવાનો કેવો, કહિયે પૃથુરાજાના જેવો. ૨૮
નૈમિષારણ્યમાં સુતવાણી, સુણતા ઋષિયો પ્રેમ આણી;
તે સભા થકી પણ એહ ટાણે, આ સભાને તો અમરો વખાણે. ૨૯
બદ્રિકાશ્રમના ઋષિ યુક્ત, શ્વેતદ્વીપના નિરન્ન મુક્ત;
મુક્ત અક્ષરધામના જેહ, કથા સાંભળે આવિને તેહ. ૩૦
બ્રહ્મા ભવ ઇન્દ્ર આદિક દેવ, આવ્યા તે પણ ત્યાં તતખેવ;
સભા જોઇને આશ્ચર્ય પામે, જાણે સ્થિર ઠરિયે એહ ઠામે. ૩૧
ક્યારે દેવ વિમાનમાં રહી, પુષ્પ ચંદન વરસાવે તહીં;
જન જોઇને આશ્ચર્ય આણે, ક્યાંથિ વરસ્યાં તે કોઈ ન જાણે. ૩૨
સમાધિનિષ્ઠ તો તેહ કાળે, દિવ્ય દૃષ્ટિથી સઘળું નિહાળે;
હરિજન્માદિ ઉચ્છવઅંગ, જ્યારે આવે કથાનો પ્રસંગ. ૩૩
લીલા પ્રગટ પ્રભુની વંચાય, ત્યારે શ્રોતાને રોમાંચ થાય;
વધે હર્ષ એવી સુણી વાણી, આવે આંખમાં પ્રેમનાં પાણી. ૩૪
સૌને સાંભળવા તણું તાન, ભૂલ્યા દેહ તણું પણ ભાન;
બીજો કોઈ આવે અને જાય, તેનિ ખબર નહીં જ રખાય. ૩૫
કામ ક્રોધ કે નિદ્રા લગારે, ત્યાં તે આવિ શકે નહિ ક્યારે;
શ્રોતા બેઠા હજારો હજાર, કોઈ બોલે ન શબ્દ લગાર. ૩૬
પરધર્મિ જો આવે એ ઠામે, જોઇ અંતરે આશ્ચર્ય પામે;
એક સાહેબ આવ્યો એ ઠાર, જોવા ઉભો રહ્યો ઘડિ વાર. ૩૭
ચિત્ત સર્વનાં એકાગ્ર દિસે, જોઈ અચરજ પામ્યો અતીશે;
ચાલ્યો ત્યાંથિ પાછો ફરિ જ્યારે, પુછ્યું રસ્તામાં કોઈને ત્યારે. ૩૮
ક્યારે ઉઠે છે એહ સભાય, ક્યારે આચાર્યમેળાપ થાય;
કહ્યું મળશે આચારજ તેય, બાર ઊપર વાગતાં બેય. ૩૯
એવું સાંભળિને એ તો ગયો, કથા ઊઠવાનો સમો થયો;
કથામાં જે ઉંડો મર્મ આવ્યો, ગુણાતીતાનંદે સમઝાવ્યો. ૪૦
વળિ આચાર્ય પણ સમઝાવે, મહિમા મોટો હરિનો બતાવે;
શ્રોતાનાં મન તૃપ્ત ન થાય, જાણે સુણિયે હજી જો વંચાય. ૪૧
ગયા સૌ ઉઠિ ભોજન કરવા, લાગ્યા કોઇ રસોઈ આદરવા;
ગૃહસ્થો સિદ્ધ કોઠારે લેય, તેનું નાણું ગમે ત્યારે દેય. ૪૨
તેનું નામું તો ત્યાં ન લખાય, એવિ આચાર્યની આજ્ઞાય;
આપે ત્યાગિયોને પ્રતિદિન, રઘુવીર રસોઈ નવીન. ૪૩
રત6 કેરિની જ્યાં સુધી હતી, રસોઈ રસપોળિનિ થતી;
પછિ બરફી સુરત તણી સારી, જલેબી ને સાટા સુખકારી. ૪૪
સૂત્રફેણી પેંડા પકવાન, પીરસે ભાતભાત મિષ્ટાન્ન;
કોઇ દિવસે હરિભક્ત કોઈ, આપે ત્યાગિયોને તે રસોઈ. ૪૫
ધર્મવંશિયોને પણ આપે, મનમાં જાણિ પુણ્ય અમાપે;
કહું શ્રોતાઓનો તહાં ધર્મ, મનમાં સમજી લેજો મર્મ. ૪૬
કોઈ ધારણાપારણાં કરે, ચાંદરાયણ કોઇ આચરે;
જમે છે કોઈ એક જ વાર, કોઈ સાથવો કે ફળાહાર. ૪૭
અતિ ઉત્તમ તીરથ જોઈ, તપ તીવ્ર કરે જન કોઈ;
કોઈ વિપ્ર ગૃહસ્થ તો ત્યારે, કાયામાં પંચકેશ વધારે. ૪૮
રહે કોઈ કરી પયપાન,7 કરે બે વાર ગોમતિ સ્નાન;
ગોમતી તટ ભીડ ન માય, જતાં આવતાં કીર્તન ગાય. ૪૯
તેનો શબ્દ રહે બધે ગાજી, થાય શ્રીજિ સુણી બહુ રાજી;
જ્યાં પ્રસાદિનાં સ્થાન ગણાય, જનો દર્શન કરવા ત્યાં જાય. ૫૦
ગ્રામ્યવાત ન કોઇ ઉચ્ચરે, હરિલીલાનિ વાત જ કરે;
એવું જોઇને ભાસે એ ઠામ, જાણે આંહિ છે અક્ષરધામ. ૫૧
હવે સાહેબની કહું વાત, સુણો ભૂપ અભેસિંહ ભ્રાત;
વાગ્યા બાર ઉપર બેય જ્યારે, આવ્યો સાહેબ મળવાને ત્યારે. ૫૨
આચારજ પાસે ટોપિ ઉતારી, કર્યું વંદન લાયક ધારી;
વાતો કરતાં પુછી વાત એક, આંહિ આવ્યા છે લોક અનેક. ૫૩
નથિ પોલિસ કેરા સિસ્પાઈ, તોય થાતિ નથી જ લડાઈ;
બીજે જો આવો મેળો ભરાય, મારામારિ તણા ગુના થાય. ૫૪
ઘણા પોલિસ કેરા સિપાઈ, રાખવા પડે તે સ્થળ માંઈ;
આંહિ લડતા નથી જન કોય, કહો કારણ જે તેનું હોય. ૫૫
બોલ્યા આચાર્યજી મહારાજ, મળ્યો છે અહિ ભક્તસમાજ;
ધન નારિ અને અભિમાન, ત્રણ તે છે લડાઇનાં સ્થાન. ૫૬
સૈકડો આંહિ સાધુઓ જે છે, ધન નારિથિ દૂર રહે છે;
વળિ છે તેહ વૈરાગ્યવાન, નથિ રાખતા ઉર અભિમાન. ૫૭
મળ્યા છે આંહિ જે હરિભક્ત, ત્યાગ જેવા તે થઇને વિરક્ત;
સુણે સદ્ગુરુનો ઉપદેશ, અભિમાન ધરે નહિ લેશ. ૫૮
કહો છો બીજા મેળાની વાત, ત્યાં તો થાય ઘણા ઉતપાત;8
તેમાં જે પદ ગુરુનું ધરે છે, ધન માટે લડીને મરે છે. ૫૯
ઉપજાતિવૃત્ત (ધર્મીજન લડે નહિ તે વિષે)
ધર્મી મળી તીરથ માંહિ જાય, તેમાં લડાઈ કદિયે ન થાય;
સારા ગુરૂનો સુણિ ઊપદેશ, માહાત્મ્ય ને સંપ વધે વિશેષ. ૬૦
જો ક્રોધિ લોભી વળિ હોય કામી, તે તો લડે પાપપ્રવેશ પામી;
ક્રોધાંધ કામાંધ સમો ગણાય, લડાઇ કર્તા નહિ તે લજાય. ૬૧
જેને નહીં લોકનિ કાંઈ લાજ, જાણે નહીં કાજ અને અકાજ;
જેમાં નહીં ગંભિરતા જણાય, તેવા જનો માંહિ લડાઈ થાય. ૬૨
જે માન મોટું ધરિ બોલ ભાખે, હૈયા વિષે જે હઠિલાઇ રાખે;
નિંદા થકી લેશ નહીં લજાય, અજ્ઞાનિ એવા જ લડે સદાય. ૬૩
ગુરૂ થઈને ઉપદેશ દે છે, સંસાર જૂઠો જનને કહે છે;
પોતે લડે તે જર9 માટ જોય, માને ન તેનો ઉપદેશ કોય. ૬૪
લડાઈ તો બાળકને જ છાજે, રાજા લડે જો નિજ જાય રાજે;
સંસાર મિથ્યા જન જેહ જાણે, લડ્યાનિ ઈચ્છા ઉર કેમ આણે. ૬૫
જ્યાં દૈવનો કોપ ઘણો જણાય, સ્વધર્મમાં શ્રેષ્ઠ કુસંપ થાય;
લડે પછી તુચ્છ પદાર્થ માટે, ઘડે ઘણા તે અઘટીત ઘાટે. ૬૬
સત્સંગિ સર્વે સ્વકુટુંબ જેવા, સંપી વસે છે સુખથી જ એવા;
અન્યોન્ય માહાત્મ્ય અધીક જાણે, લડે નહીં તે જન કોઈ ટાણે. ૬૭
છે વાસ આંહિ પ્રભુનો વિશેષ, કુસંપનો થાય નહીં પ્રવેશ;
પોલીસનું કામ પડે ન આંહીં, કશા નહિ થાય ગુનાહ ક્યાંહી. ૬૮
ચોપાઈ
સુણિ સાહેબ બોલિયો વાણી, ઘણો અંતરમાં ગુણ આણી;
ફર્યો છું હું ઘણે પુર ગામ, આવો ધર્મ નથી કોઈ ઠામ. ૬૯
જેવો સંપ સ્વજાતે અમારો, તેવો દીસે છે સંપ તમારો;
જ્યારે સંપ સમૂળગો જાશે, ત્યારે બેયમાં વિપરીત થાશે. ૭૦
એવિ વાતો કરી એહ ઠામ, ગયા સાહેબ કરિને સલામ;
વળિ સાંઝ સમે કથા થાય, દેવશયન સુધી તે વંચાય. ૭૧
સભામાં પ્રભુનાં દરશન, પામે કોઇ પુરા પ્રેમિ જન;
કોઇ સ્વપ્નમાં શ્રીહરિ ભાળે, એવાં અચરજ થાય એ કાળે. ૭૨
ઉપજાતિવૃત્ત
કથા પછી જ્યાં અવકાશ10 લે છે, સંતો જનોને ઉપદેશ દે છે;
સંસાર છે સાગર તુલ્ય ભાઈ, જીવો થયા મોહિત તેહ માંઈ. ૭૩
કામાદિ શત્રુ ભુલવી ભમાવે, અનેક વિઘ્નો અણજાણ આવે;
ન થાય તે વર્ણન એક અધ્યે,11 અપાર સંસાર સમુદ્ર મધ્યે. ૭૪
તૃષ્ણા તણાં બંધન છે અનેક, જીવ્યાનિ આશા અતિ શ્રેષ્ઠ એક;
ત્યાગે તથાપિ તન તો અવધ્યે,12 અપાર સંસાર સમુદ્ર મધ્યે. ૭૫
ગુરૂ મળે મુક્ત મહાંત જ્યારે, છોડે મહાબંધન તેહ ત્યારે;
છૂટે નહીં તે ગુરુ કોઈ બદ્ધે,13 અપાર સંસાર સમુદ્ર મધ્યે. ૭૬
મહાપ્રભૂનો મહિમા મનાય, સંસાર મીથ્યા સઘળો જણાય;
ત્યારે જ તેનાં સહુ કામ સાધે,14 અપાર સંસારસમુદ્ર મધ્યે. ૭૭
એવો વિશેષ ઉપદેશ આપે, જનો તણા સંશય સર્વ કાપે;
આવેલ જોવા જન જે ઘણાય, તેમાંથિ ઝાઝા સતસંગિ થાય. ૭૮
ચોપાઈ
પછિ આવિ પ્રબોધિની જ્યારે, કથા કીધિ સમાપન ત્યારે;
ભટજી તણું પૂજન કીધું, દ્રવ્ય આદિ આચારજે દીધું. ૭૯
હરિભક્તોએ પણ તેહ ટાણે, દીધું દ્રવ્ય સ્વશક્તિ પ્રમાણે;
સૌએ આચાર્યપૂજન કીધું, દ્રવ્ય ભૂષણ આદિક દીધું. ૮૦
ગુરુપત્નીનું પૂજન પ્રીતે, નારિયોયે કર્યું રુડિ રીતે;
બિજા વિપ્રોને દક્ષિણાદાન, આપ્યાં આચારજે એહ સ્થાન. ૮૧
સારો અશ્વ લાવ્યા શણગારી, ભટજીને તે અશ્વે બેસારી;
વાજતે ગાજતે રુડિ રીતે, ઘેર પહોંચાડિયા પૂરિ પ્રીતે. ૮૨
સર્વ ત્યાગી ગૃહસ્થ જે જન, બીજે દિન આપ્યું સૌને ભોજન;
જન સર્વ પુનમ સુધિ રહ્યા, પછિ સૌ સહુને ગામ ગયા. ૮૩
ત્યાગિ આવેલા જ્યાં થકિ જેહ, ગયા ફરવા તે દેશમાં તેહ;
બ્રહ્મચારિ કહે રુડા રાય, થયો યજ્ઞ તે આ ધામમાંય. ૮૪
જ્યારે શ્રીજિ થયા તિરોધાન,15 તે પછી તો આવો કોઇ સ્થાન;
જ્ઞાનયજ્ઞ થયો નથિ ભાઈ, સંભારે છે જેનો સુખદાઈ. ૮૫
રઘુવીરે ઘણો જશ લીધો, પાયો કીર્તિનો અવિચળ કીધો;
વાત તે યજ્ઞની બહુ વાર, થાય અક્ષરધામ મોઝાર. ૮૬
ધ્યાનમાં એવું દેખું છું હુંય, તે થકી તમને કહું છૂંય;
સદા એવા આચારજ થાજો, જન સર્વમાં સારા ગણાજો. ૮૭
સુખ ને શાંતિ સર્વને થાય, એવાં કામ તે કરજો સદાય;
જ્ઞાનયજ્ઞનું વર્ણન ભાવે, કોઈ સાંભળે કે જો સુણાવે. ૮૮
પ્રભુજી તેને થાય પ્રસન્ન, પૂરે ઇચ્છા જેવિ હોય મન;
અહો રાય પુરો ધરિ પ્યાર, બોલો શ્રીજીનો જયજયકાર. ૮૯
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
રઘુવિર ગુરુ જ્ઞાનયજ્ઞ કીધો, જશ જગ માંહિ અખંડ એહ લીધો;
સ્મૃતિ મુજ મનમાં સદા રહેજો, દરશન શ્રીહરિ તે સમેત દેજો. ૯૦
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે દશમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીવૃત્તાલયે રઘુવીરાચાર્યશ્રુતજ્ઞાનયજ્ઞ-નિરૂપણનામ દશમો વિશ્રામઃ ॥૧૦॥