વિશ્રામ ૧૧
પૂર્વછાયો
વિમળ પુર વરતાલના, હરિમંડપમાં વસિ વાસ;
ભાખે ભુમાનંદજી કથા, ભક્ત વાઘજીભાઈની પાસ. ૧
ચોપાઈ
ભલા સાંભળો વાઘજીભાઈ, કથા શ્રીહરિની સુખદાઈ;
અચિંત્યાનંદ વર્ણિએ એહ, અભેસિંહજીને કહી તેહ. ૨
અભેસિંહે સુણિ તે વાર, માન્યો વર્ણિ તણો ઉપકાર;
પ્રેમે વર્ણિનું પૂજન કીધું, વસ્ત્ર આદિક યોગ્ય તે દીધું. ૩
સંત બ્રાહ્મણ સર્વ જમાડ્યા, સારી રીતે સંતોષ પમાડ્યા;
દીધાં દ્વિજને નાનાવિધ દાન, સમજી દિન પર્વ સમાન. ૪
દિન ચરિત્ર સમાપન કેરો, કયો ઉત્તમ એથિ ઘણેરી;
પુત્રજન્મ કે રાજ્યાભિષેક, એ થકી દિન ઉત્તમ એક. ૫
હોય ગ્રહણ કે મકરસંક્રાંત, કરે અવભૃત સ્નાન યજ્ઞાંત;
દિન એથી ઉત્તમ પરમાણો, કથા શ્રવણ સમાપન જાણો. ૬
કથા સાંભળિને પુણ્ય કરવું, શાસ્ત્રનું તે વચન મન ધરવું;
જે જે સાંભળ્યાં તીરથ સ્થાન, કર્યાં ત્યાં જઈ સ્નાન ને દાન. ૭
દેવી લક્ષ્મીનારાયણ કેરાં, કર્યાં દર્શન સરસ ઘણેરાં;
કથા મનન તે કરતા વિશેષ, અભેસિંહ સિધાવ્યા સ્વદેશ. ૮
કચ્છ સોરઠ ને ગુજરાતે, જ્યાં જ્યાં લીલા કરી જગતાતે;
અભેસિંહ તહાં તહાં જઈ, કરિ જાત્રા મુદિત મન થઈ. ૯
જહાં જન્મ ધર્યો જગદીશે, તથા જ્યાં જ્યાં ફર્યા વન વિશે;
જૈને ત્યાં પણ જાત્રાઓ કીધી, પ્રસાદીનિ જગા જોઈ લીધી. ૧૦
પછીથી ગયા પોતાને ઘેર, ભજે શ્રીહરિને રુડિ પેર;
મહાભક્તોમાં મુખ્ય ગણાયા, ગુણ ગ્રંથમાં જેના લખાયા. ૧૧
રહેશે શશિ સૂર્ય આ ઠામ, રહેશે ત્યાં સુધિ એનું નામ;
થશે અક્ષરધામમાં વાસ, પ્રભુ શ્રી પુરુષોત્તમ પાસ. ૧૨
પૂર્વછાયો
વાઘજિભાઈ વદે વળી, ભૂમાનંદ સુણો નિષ્કામ;
આચારજોએ તે પછી, કહો કિયાં કિયાં કર્યાં ધામ? ૧૩
ચોપાઈ
વળિ મૂર્તિયો ક્યાં પધરાવી, કહો તે મને આનંદ લાવી;
ભૂમાનંદ કહે સુણો ભ્રાત, સ્થાપિ મૂર્તિયો તે કહું વાત. ૧૪
વસ્યા જૈ હરિ અક્ષરવાસ, તેને વીતિ ગયા પાંચ માસ;
આવિ કાર્તિકી તે જેહ કાળે, રઘુવીર આવ્યા વરતાલે. ૧૫
સમૈયો થયો તે બહુ સારો, આવ્યા હરિજન સંત હજારો;
સભા ત્યાં સજી સંત સમાજે, રઘુવીરજી તેમાં બિરાજે. ૧૬
જાણે શ્રીહરિ પ્રગટ પ્રમાણ, સંતમંડળમાં છે સુજાણ;
આવ્યા જન વટપુરના નિવાસી, અતિ અંતર માંહિ હુલાસી. ૧૭
તેમાં મુખ્ય તણાં કહું નામ, જેને પ્યારા છે પૂરણકામ;
નારુપંત તે શ્રેષ્ઠ મનાય, જેમ માળામાં મેર1 ગણાય. ૧૮
રામચંદ્ર રુડા વૈદરાય, જેના ઔષધે ભવરોગ જાય;
હતા શાસ્ત્રિ શોભારામ સારા, શાસ્ત્રમર્મ સકળ જાણનારા. ૧૯
મોટું ગાયકવાડનું માન, ગુજરાતમાં નહિ તે સમાન;
હરિશ્ચંદ્ર તથા લક્ષ્મીરામ, આવ્યા વૈદ ભલા તેહ ઠામ. ૨૦
કહું તે વૈદવિદ્યામાં2 કેવા, જાણો અશ્વિનીકુમાર જેવા;
લક્ષ્મીરામના સુત ગુણવાન, બાપુ નામ મહા બુદ્ધિમાન. ૨૧
કહું શાસ્ત્રિ રુડા કૃષ્ણારામ, ધર્મવંત ને બુદ્ધિના ધામ;
પ્રેમિજન વળી આપા પુરાણી, જેણે ભક્તિ જથારથ જાણી. ૨૨
વૈશ્ય ભક્ત પ્રેમાનંદ બાપુ, ધ્રુવ પ્રહ્લાદની ઉપમા આપું;
કાનદાસ વકિલ વખણાય, દયારામ તંબોળિ ગણાય. ૨૩
ઇત્યાદિક પ્રભુ પ્રગટના દાસ, આવ્યા શ્રીરઘુવીરજિ પાસ;
જેમ સુરગણ સહ સુરરાજ, આવે કૃષ્ણનાં દર્શન કાજ. ૨૪
પૂરા પ્રેમથિ કીધા પ્રણામ, કરી પૂજન ઉચ્ચર્યા આમ;
નારુપંત કહે શિર નામી, સુણો સૌ સતસંગિના સ્વામી. ૨૫
વસંતતિલકા
વંદૂં વિશેષ વૃષવંશ વિશે દિનેશ,
સત્સંગના અધિપતી સુમતી સુવેશ;
શ્રી ભક્તિધર્મતનુજે નિજ ગાદિ આપી,
જે આવશે શરણ તેહ થશે અપાપી. ૨૬
આપ પ્રતાપ થકિ ઉદ્ધવ સંપ્રદાય,
વિસ્તારવંત કરિ સાચવશો સદાય;
ગ્રંથો રચાવિ મતપુષ્ટિ કરાવશોજી,
ને ઠામઠામ શુભ ધામ ઠરાવશોજી. ૨૭
આવ્યા અમે સહુ મળી શરણે તમારે,
ઇચ્છા વિશેષ ઉરમાં રહિ છે અમારે;
તે આપ પાસ વિગતે કરિએ વિદીત,
તે સાંભળો હરિજનો તણું ધારિ હીત. ૨૮
ચોપાઈ
આપ્યો શ્રીજિએ અમને જ્યારે, ગુટકો પંચરત્નનો ત્યારે;
મેં તો હરિજન સર્વને આપ્યો, એક સ્થાનકમાં તેને સ્થાપ્યો. ૨૯
વળિ લક્ષ્મીનારાયણ કેરી, આપિ મૂર્તિઓ હરિએ ભલેરી;
કહ્યું જોગવાઈ આવે જ્યારે, સ્થાપજો ગુટકા પાસે ત્યારે. ૩૦
માટે મૂર્તિઓ સ્થાપવા કાજ, ઇચ્છા ઊપજિ છે મહારાજ;
સુણિ બોલિયા શ્રી રઘુવીર, જોઇએ મૂર્તિજોગ મંદીર. ૩૧
વૈદ માધવરામના પુત્ર, રામચંદ્ર બેઠા હતા તત્ર;
નાતે માળવિ શ્રીગોડ વિપ્ર, ખરું ખોટું તે સમજી લે ક્ષિપ્ર.3 ૩૨
મૂર્તિ હરિએ આપી હતિ જ્યારે, હતા તે પણ હાજર ત્યારે;
તેની અંગના4 અમૃત નામ, હતિ તે સતિ પણ તેહ ઠામ. ૩૩
બેય શ્રીહરિનાં કૃપાપાત્ર, ગણે સંસારને તૃણમાત્ર;
તેણે ચિત્તમાં કીધો વિચાર, મૂર્તિ પધરાવશે જેહ વાર. ૩૪
હરિમંદિર કરવાને ત્યારે, આપવું ધન નિશ્ચે અમારે;
પ્રણમી રઘુવીરજિ પાસ, કરિ વાત તે સર્વ પ્રકાશ. ૩૫
હરિમંદિર કરવાને કાજ, અમે આપશું ધન મહારાજ;
પ્રતિષ્ઠા આપ આવિને કરશો, વળિ તેમાં જે ધન વાપરશો. ૩૬
ધન એ સર્વ આપશું અમે, તેનિ ચિંતા ન રાખશો તમે;
એવાં સાંભળિ સારાં વચન, સર્વે રાજિ થયા હરિજન. ૩૭
વળિ બોલિયા શ્રીરઘુવીર, કરાવો જઇ હરિમંદીર;
કરવા પ્રતિષ્ઠા તણું કાજ, અમે આવશું સહિત સમાજ. ૩૮
ગોપાળાનંદને વાણિ કહી, હરિમંદિર કરાવજો રહી;
આજ્ઞા માથે ધરી મુનિરાજ, વટપુર વિચર્યા તેહ કાજ. ૩૯
હરિમંદિર તૈયાર કીધું, રામચંદ્ર વૈદે નાણું દીધું;
જોષી પાસે મુરત જોવરાવ્યું, એ તો મહાશુદિ પાંચમે આવ્યું. ૪૦
સારી સત્યાશિયા5 તણિ સાલ, તેડ્યા આચાર્યને તતકાળ;
સંતો સહિત આચાર્ય સિધાવ્યા, આસપાસના સત્સંગિ આવ્યા. ૪૧
સિયાજી નૃપ સદ્ગુણવાન, કર્યું આચાર્યનું સનમાન;
પ્રતિષ્ઠા કરિ ત્યાં તે ટાણે, તે તો વેદવિધાન પ્રમાણે. ૪૨
સ્થાપ્યા લક્ષ્મીનારાયણદેવ, જમાડ્યા ભલા સંત ભુદેવ;
વૈદરાજે તે નાણું વાપરિયું, વળિ ભેટ ભલું ધન કરિયું. ૪૩
ધન્ય ધન્ય તેનાં માતતાત, રહિ વિશ્વમાં વાત વિખ્યાત;
હરિલીલામાં તે તો લખાશે, ગામોગામ કથા કહેવાશે. ૪૪
ઉપજાતિવૃત્ત (સુમાર્ગે વ્યય કરવા વિષે)
છે દ્રવ્ય ને દેહ વિનાશવંત, ધારે સ્વચિત્તે જન જે ધિમંત;
બીજે વર્યું તે જ વ્યર્થ જાય, એવું ગણે તો ધરમાર્થ થાય. ૪૫
સંસારની ઝાળ સદા બળે છે, તેમાં પડ્યું તે પ્રજળી ટળે છે;
તેમાંથિ કાઢી ધન પુણ્ય કીધું, તે લાયમાંથી6 જ બચાવિ લીધું. ૪૬
વરે ઘણું જે વ્યવહાર માંઈ, ફુલાય ને કષ્ટ ધરે ન કાંઈ;
ચડાવવું નેવનું7 નીર મોભે,8 લાગે જ એવું ધરમાર્થ લોભે. ૪૭
જનો ગણે છે જર જીવ સાટે, માથાં કપાવે બહુ દ્રવ્ય માટે;
જો થૈ રુચી પુણ્ય કર્યાનિ જેને, તો હૂં કહું છું અતિ ધન્ય તેને. ૪૮
સંગ્રામમાં જૈ શિરને કપાવે, ચડી પહાડે તન ઝંપલાવે;
તે તો બધૂંયે કરવું સહેલ, ધર્માર્થ દેવું ધન મૂશકેલ. ૪૯
દુઃખે કરી મેળવિયા જ દામ, જાણે પડે કોઇક કાળ કામ;
અંતે બધું એહ પડ્યું રહેશે, તે લૂટનારા જન લૂટિ લેશે. ૫૦
જે હોય દૈવી જન તેહ જાણે, પુણ્યે વર્યું તે જ ખરું પ્રમાણે;
પવિત્ર બુદ્ધિ પ્રગટીત થાય, પુણ્યાર્થ તેના કરથી કરાય. ૫૧
નાણું જ સંસારિ જનોનું નૂર,9 નાણું જ તે જીવન છે જરૂર;
તે વાપરીને શુભ કામ કીધું, પોતાનું તે જીવતદાન દીધું. ૫૨
માલિની
સતિ અમરતબાઈ ધન્ય તે તો ગણાઈ,
પતિ તણિ સુગુણાઈ સૌથિ સારી જણાઈ;
હરિસદન સુકાજે આપિયું નાણું એણે,
પરમ પદનું ભાતું તે કરી લીધું તેણે. ૫૩
ચોપાઈ
પ્રતિષ્ઠાનું કરી પુરું કામ, આવ્યા આચાર્ય વરતાલધામ;
સભા નિત્ય સજીને બિરાજે, જેમ પ્રગટ પ્રભૂ હોય આજે. ૫૪
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
ગુરુ રઘુવિરજી કૃપા કરીને, વટપુરમાં સહ સંત વીચરીને;
જન સુખદ રમા હરિનિ જેહ, છબિ પધરાવિ કથા સુણાવિ તેહ. ૫૫
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે દશમકલશે
ભૂમાનંદમુનીન્દ્ર-વાઘજીભાઈસંવાદે
વટપુરે દેવપ્રતિષ્ઠાનિરૂપણનામૈકાદશો વિશ્રામઃ ॥૧૧॥