વિશ્રામ ૮
પૂર્વછાયો
ભૂપ કહે ગઢપુર વિષે, રઘુવીરજિએ રહિ જેહ;
કામ કર્યું શું તે પછી, મને કથા સુણાવો તેહ. ૧
ચોપાઈ
બ્રહ્મચારી કહે સુણો ભ્રાત, વળિ ગઢપુરની કહું વાત;
રઘુવીરજિએ એક વાર, ચિત્ત માંહિ કરીને વિચાર. ૨
પરમાનંદ વિરક્તાનંદ, પુજા શેઠ આદિક મુખ્ય વૃંદ;
કહ્યું તેઓને ત્યાં તે વાર, તમે મંદિરનો કારભાર. ૩
કરો છો ઘણા વર્ષથિ જેમ, કરજોજિ હવે પણ તેમ;
કહિ એ રીતે સુપ્રત કરી, આજ્ઞા તેઓયે પણ શિર ધરી. ૪
ભગાદોશીને પણ કહ્યું આમ, પડે જ્યારે તમારુંયે કામ;
તમને આંહિથિ લખે પત્ર, તમે આવજો એ સમે અત્ર. ૫
વરતાલ જશું હવે અમે, આવશું જ્યારે તેડાવો તમે;
નિત્યાનંદ બોલ્યા ધરી ધીર, તમે સાંભળો શ્રીરઘુવીર. ૬
પાદુકા આપિ છે મહારાજે, લક્ષ્મીવાડિમાં સ્થાપવા કાજે;
તહાં મંદિર એક વિશાળ, કરવું પડશે તતકાળ. ૭
માટે મંડળમાં છે અમારા, સંત શૂન્યાતીતાનંદ સારા;
એહ આદિકને અહિં રાખો, કામ મંદિરનું તેને દાખો. ૮
રઘુવીરજીને મન ભાવ્યું, તેથિ તે રીતે કામ ભળાવ્યું;
દાદા ખાચરને કહ્યું વળી, તમે પણ તેહ કામમાં ભળી. ૯
સારા પથ્થર તે કામ માટે, ક્યાંઈ કઢાવજો શુભ ઘાટે;
એવિ રીતે થોડા દિન ગયા, મુક્તાનંદ ઉદાસિ ત્યાં થયા. ૧૦
થયું શ્રીજિના વિરહનું દુઃખ, કોઇ રીતે માને નહિં સુખ;
શ્રીજિ શ્રીજિ મુખેથિ ઉચ્ચારે, ખાન પાનનું ભાન વિસારે. ૧૧
કહે નિર્દય નાથ ન થાઓ, મને ધામ માંહી લઈ જાઓ;
નિત્યાનંદ કહે રઘુવીર, તમે સાંભળો પરમ સુધીર. ૧૨
મુક્તાનંદને થૈ છે પિડાય, વરતાલ તમે ન જવાય;
ધર્મવંશિ બિજાં બાઈ ભાઈ, ભલે મોકલો ત્યાં સમુદાઈ. ૧૩
એવું સાંભળિ અંતરે ધર્યું, રઘુવીરજીએ તેમ કર્યું;
થોડા સંતને મોકલ્યા ત્યાંય, રાખ્યા સદ્ગુરુ ગઢપુરમાંય. ૧૪
મુક્તાનંદે તજ્યો નિજ દેહ, કહું છું હવે સાંભળો તેહ;
દશમી અષાઢી શુદિ આવી, તેહ દિનની સવાર સુહાવી. ૧૫
ગોપિનાથનાં દર્શન કરવા, મુક્તાનંદ ગયા મન ઠરવા;
અતિ પ્રેમથિ કીધા પ્રણામ, મુખથી સ્તુતિ ઉચ્ચર્યા આમ. ૧૬
અહો નાથ કહ્યું નથિ જાતું, નથી વિરહનું દુખ ખમાતું;
હવે તો ધામમાં લઇ જાઓ, કૃપાનાથ કઠોર ન થાઓ. ૧૭
એહ આદિ અનેક પ્રકારે, કરી પ્રારથના વારે વારે;
સુણિ બોલિયા શ્રીમહારાજ, થાજ્યો તૈયાર મધ્યાને આજ. ૧૮
ધામ માંહિ તેડિ જાશું તમને, ગમે છે એમ કરવું તે અમને;
એવું સાંભળી આસને ગયા, મુનિ મુક્ત રુદે રાજિ થયા. ૧૯
થયો મધ્યાનનો સમો જ્યારે, બોલાવ્યા રઘુવીરને ત્યારે;
વાત સત્સંગ સંબંધી કીધી, કેટલીક ભલામણ દીધી. ૨૦
પછિ તો પદમાસન વાળી, બેઠા દૃષ્ટિયે નાસાગ્ર ભાળી;
આવ્યા વિમાનમાં ભગવન, દિવ્ય દૃષ્ટિવાળા દેખે જન. ૨૧
આવ્યા અક્ષરમુક્ત અપાર, જપે સૌ મુખથી જેજેકાર;
મુનિએ તો ભૌતિક દેહ, દિવ્ય દેહ પામ્યા ભલો એહ. ૨૨
પછિ બેસી વિમાન મોઝાર, અષ્ટાવરણ થકી ગયા પાર;
થયા અક્ષરધામ-નિવાસી, સદા જ્યાં વસે છે સુખરાશી. ૨૩
દેહોત્તર ક્રિયા તેહનિ જેમ, જથાજોગ્ય કરી ઘટે તેમ;
નિત્યાનંદ અને રઘુવીર, વરતાલ આવ્યા ધરી ધીર. ૨૪
ગોપાળાનંદ સદ્ગુરુ જેહ, બેય દેશના મધ્યસ્થ તેહ;
લૈને મંડળ તે ગયા ફરવા, સતસંગિને સાંત્વના કરવા. ૨૫
એમ વીતિ ગયા કાંઈ માસ, રઘુવીર છે વરતાલે વાસ;
વરતાલના મંદિર કેરો, બંદોબસ્ત તો કીધો ઘણેરો. ૨૬
સોંપ્યો ત્યાંનો બધો કારભાર, અક્ષરાનંદને અધિકાર;
નિત્યાનંદજિ લાગ્યા ઉચરવા, લક્ષ્મીવાડિમાં મંદિર કરવા. ૨૭
મારું મંડળ લૈ મેં1 જવાય, તો તે મંદિર ઝડપથિ થાય;
આજ્ઞા એમ આચાર્યની માંગી, બોલ્યા આચાર્ય તે અનુરાગી.2 ૨૮
ભલે મંડળ લૈને સિધાવો, તહાં મંદિર તરત કરાવો;
પ્રતિષ્ઠા જોગ્ય તે થાય જ્યારે, લખજો અમને પત્ર ત્યારે. ૨૯
અમે તે સમે આવશું ત્યાંય, પાદુકા સ્થાપશું તેહ માંય;
નિત્યાનંદ રાજી થઈ ઉરમાં, જવા ચાલ્યા તે શ્રીગઢપુરમાં. ૩૦
લૈને પોતાના સાધુ પચાસ, વૃત્તપૂર થકી કિધો પ્રવાસ;
ગઢપુર જઈને જોયું જ્યારે, ઘડાતા હતા પથ્થર ત્યારે. ૩૧
પણ ઝડપથિ કરવાને કામ, ઝાઝાં માણસ રાખ્યાં તે ઠામ;
ખાણ્યમાંથિ પાષાણ કઢાવ્યા, ગાડામાં ભરિ બાગમાં લાવ્યા. ૩૨
શિલ્પકાર જેઠો જેનું નામ, તેને તેડાવિયો તેહ ઠામ;
તેણે મંદિર કરવાનું જેવું, ચિત્ર પત્રમાં ચિતર્યું તેવું. ૩૩
નિત્યાનંદાદિને ગમ્યું એહ, કરવા માંડ્યું મંદિર તેહ;
ઘણા સંત કરે તહાં કામ, લેતા સ્વામિનારાણ નામ. ૩૪
વર્ષ કાંઇક જ્યાં વીતિ ગયું, પાદુકા સ્થાપવા જોગ થયું;
નિત્યાનંદે ને ઉત્તમરાયે, પુજા શેઠે વિચારિયું ત્યાંયે. ૩૫
હવે આચાર્યજીને તેડાવો, પાદુકાની પ્રતિષ્ઠા કરાવો;
વિરક્તાનંદે પણ એમ કહ્યું, પ્રતિષ્ઠા જોગ્ય મંદિર થયું. ૩૬
પછિ આચાર્યજીને તેડાવ્યા, રઘુવીરજી ગઢપુર આવ્યા;
કર્યો કુટુંબ સહિત નિવાસ, ગોપિનાથના ચરણની પાસ. ૩૭
જ્યાં જ્યાં તીર્થ પ્રસાદીનાં સ્થાન, નમે ત્યાં હરિનું ધરિ ધ્યાન;
ગોપિનાથનાં દર્શન કરે, મહિમા મનમાં મોટો ધરે. ૩૮
સભા નિત્ય સજીને બિરાજે, આવે હરિજન દર્શન કાજે;
તહાં શાસ્ત્રિ ભોળાનાથ આવે, તેનિ પાસે કથા તો વંચાવે. ૩૯
લક્ષ્મીબાગમાં નિત્ય પધારે, જુવે મંદિરનું કામ ત્યારે;
તેઓને રાજિ કરવા તે ઠામ, જનો ઉત્સાહથી કરે કામ. ૪૦
પછિ આચાર્યજીએ વિચાર્યું, કામ કરવા પ્રતિષ્ઠાનું ધાર્યું;
જોશી પાસે મુરત જોવરાવ્યું, માઘ માસમાં ઉત્તમ આવ્યું. ૪૧
પછિ મંગળપત્રી લખાવી, ગામોગામ વિષે મોકલાવી;
દેશદેશ થકી સંઘ આવ્યા, સૌને ઉતારા સારા અપાવ્યા. ૪૨
આવ્યા રામપ્રતાપજી આપ, પરિવાર સહિત નિષ્પાપ;
બેય દેશના સંત સમસ્ત, બેય દેશના આવ્યા ગૃહસ્થ. ૪૩
ગઢપુર માંહિ જન ન સમાય, બાગ માંહિ ઉતરવાને જાય;
તહાં રાવટિ તંબુ ને દેરા, શોભે ઉભા કરેલ ઘણેરા. ૪૪
યજ્ઞમંડપ રૂડો રચાવ્યો, કુંડ હોમને કાજે કરાવ્યો;
ઘણા વિપ્ર વરૂણિમાં વરિયા, મંત્રના જપ ને પાઠ કરિયા. ૪૫
ક્રિયા વેદવિધી અનુસારે, રઘુવીરજીએ કરી ત્યારે;
નવા મંદિરમાં મુદ ધરી, પાદુકાની પ્રતિષ્ઠા તે કરી. ૪૬
આરતી જ્યારે એનિ ઉતારી, થયો એ સમે ઉત્સવ ભારી;
વાજાં વિવિધ પ્રકારનાં વાજે, એથિ અવની ને આકાશ ગાજે. ૪૭
થાય બંદુક કેરા બહાર, ઉચરે જન જયજયકાર;
સૌએ મૂર્તિને મનમાં સંભારી, પ્રાર્થના પાદુકાનિ ઉચ્ચારી. ૪૮
સુખ પ્રગટનાં સાંભરિ આવ્યાં, આંસુ આવ્યા તે તો અટકાવ્યાં;
શ્રીહરિના વિજોગનો ત્યાંય, અતિ વિરહ વધ્યો મનમાંય. ૪૯
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
પ્રભુ તવ મુરતી વિનોદકારી, પળ પણ તે વિસરે નહીં વિસારી;
ચરણજુગલ સોળ ચિહ્ન જેહ, નજર સમીપ તરે અમારિ તેહ. ૫૦
નખમણિ તણિ પંક્તિ પ્રાણનાથ, સજડ થઈ રહી છે જ નેત્ર સાથ;
પ્રભુ તવ જુગજાનુ જાંઘ નાભી, બહુ જુગના તપને ફળે જ લાભી. ૫૧
ઉદર ત્રિવળિ છાતિ કંઠ હાથ, નવ વિસરે પળમાત્ર પ્રાણનાથ;
મુખ શશિ સમ મિષ્ટ મિષ્ટ વેણ, નવ વિસરે વળિ નેહવંત નેણ. ૫૨
તિલક સહિત જે વિશાળ ભાલ, શ્રવણ રુડા વિસરે ન કોઇ કાળ;
કલગિ સહિત સારિ શીશ પાગ, વિરહ વધે સ્મરતાં ઉરે અથાગ. ૫૩
પ્રગટ મુરતિ સૌખ્ય શ્રેષ્ઠ દીધું, ચરિતથિ ચિત્ત અમારું ચારિ લીધું;
પ્રગટ છબિ નથી વિસારિ જાતી, છણછણ3 છેક બળે અમારિ છાતી. ૫૪
વૃષ સુત વળિ બાગમાં બિરાજી, બહુ કરતા જનનેય રાજિ રાજી;
હરિવિણ વળિ વેદિકા નિહાળી, વિરહ વધે રહિયે જ આંસુ ઢાળી. ૫૫
તવ વિચરણ ભૂમિ ભાળિ ભાળી, વિરહ વધે ન શકાય દુઃખ ટાળી;
હરિવર શિર હાથ થાપતાજી, વળિ ફુલહાર પ્રસાદિ આપતાજી. ૫૬
ચરણ જુગલ છાતિ માંહિ દેતા, પ્રિય વચનો કરુણા કરી કહેતા;
કર્યું પિરસણ પંક્તિમાં ફરીને, રમુજ કરી મુખમાં કદી ધરીને. ૫૭
ઉનમત સરિતા વિષે નહાતા, કરિ જળકેળિ અનેક સૌખ્યદાતા;
ફરિ કદિ સુખદાન એવું દેશો, નિજજનને જળકેળિ માંહિ લેશો. ૫૮
હય4 ચડિ ફરતા અમારિ આગે, છબિ નિરખી મન પૂર્ણ પ્રેમ જાગે;
હય ચડિ ફરશો હવેથિ ક્યારે, છબિ નિરખાય પુરાય આશ ત્યારે. ૫૯
વળિ હરિ કરતા વસંતખેલ, રસબસ રંગ થતા જ રંગરેલ;
ચરિત રુચિર તેહ સાંભરે છે, વિરહ વધે અતિ ચિત્ત ચર્ચરે છે. ૬૦
જનમનહર એવિ એવિ લીલા, નવ વિસરે રસરૂપ હે રસીલા;
અધિક અધિક સૌખ્ય સાંભરે છે, વિરહ વધે જળ નેણથી ઝરે છે. ૬૧
જળ વિણ ન રહે જ મત્સ જેમ, તમ વિણ તર્ફડિયે અમેય તેમ;
તજિ રણ વનમાં ગયા તમે તો, પ્રભુ ન ઘટે તમને કદાપિ તે તો. ૬૨
ભરદુઃખદરિયે તજી ગયા છો, અતિશય એમ કઠોર શું થયા છો;
પ્રભુ તવ સરવે દયા વખાણે, નિરદય કેમ થયા જ એહ ટાણે. ૬૩
છણછણ બળતી ન ફાટિ છાતી, વિરહનિ આ નથિ વેદના ખમાતી;
ધિરજ ધરિ શકાય કેમ નાથ, હરિવર આવિ હવે ગ્રહોજિ હાથ. ૬૪
પ્રભુ અતિ દુખ આ અમારું જોઈ, દરશન દ્યો દિલમાં દયાળુ હોઈ;
ઉચરિ જન થયા અચેત જ્યારે, અચરજ એક થયું અતર્ક્ય5 ત્યારે. ૬૫
ચોપાઈ
થયું આશ્ચર્ય ત્યાં એહ ટાણે, તે તો જોનાર સૌ જન જાણે;
કોટિ સૂર્ય શશાંક સમાન, તેજ પ્રગટ થયું તે સ્થાન. ૬૬
તેમાં મૂર્તિ મહાપ્રભુ કેરી, દીઠી સૌ જને સરસ ઘણેરી;
દીઠા અક્ષરમુક્ત અપાર, ઉચ્ચરે મુખ જયજયકાર. ૬૭
નમ્યા સર્વે જનો પ્રભુ પાય, બોલ્યા તે સમે ત્રિભુવનરાય;
તમે મુજને અદર્શ6 ન જાણો, ગોપિનાથ તે હું જ પ્રમાણો. ૬૮
તે વડ્યે સુખ દૌં છું ને દૈશ, અરપો છો તે લૌં છું ને લૈશ;
માટે દુખ દિલમાં નવ ધરવું, રાજિ રહીને ભજન મારું કરવું. ૬૯
એવા શબ્દ કરીને ઉચ્ચાર, થયા અંતરધાન તે વાર;
પછિ બ્રાહ્મણ ભોજન કીધાં, દાન નાના પ્રકારનાં દીધાં. ૭૦
જમ્યા વિપ્ર હજાર હજાર, જમ્યા સંતમંડળ તેહ વાર;
સમૈયો થયો તે ઘણો સારો, જનને મન મોદ દેનારો. ૭૧
સભા આચાર્ય આગળ થાય, ગવૈયા સંત કીર્તન ગાય;
સરોદ ને સતાર બજાવે, સ્વર નરઘાનો સાથે મેળાવે. ૭૨
સાત સ્વર ત્રણ મૂર્છના જેહ, લાવે તાલમાં ઉત્તમ તેહ;
હતા ત્યાં કવિ દલપતરામ, સભા રંજન કીધી તે ઠામ. ૭૩
શિખરિણી (આશીર્વાદ)
સભાના હે સ્વામી સહુ જન સભાના પણ સુણો,
સ્વનામે જે સંખ્યા વરણ ગણિ સાતે કરિ ગણો;
શશી ઊમેરીને દશ ગુણિત રત્ન કરિ હરો,
વધે તે સંખ્યાથી વરસ દશધા આયુષ ધરો.7 ૭૪
ચોપાઈ
આપ્યો એ રીતે આશીરવાદ, સભાને ઉપજ્યો બહુ સ્વાદ;
રઘુવીરજીએ હર્ષ લાવી, આપિ શાલ ને પાઘ બંધાવી. ૭૫
જેઠો કડિયો આવ્યા તેહ ટાણે, રચ્યું મંદિર જેહ સુજાણે;
આપ્યો આચારજે સિરપાવ, લીધો તે કડિયે ભલો લાવ. ૭૬
પછી તેહ સભાનિ મોઝાર, ગોપાળાનંદજીએ તે વાર;
મહિમા તેહ સ્થાનક કેરો, સંભળાવ્યો તે સૌને ઘણેરો. ૭૭
રથોદ્ધતા
એહ ભૂમિ મહિમા અપાર છે, તે ભવાબ્ધિજળ8 તારનાર છે;
પાપવાન જન આવિને અહીં, જો કરે જપ-તપાદિ તે કહી. ૭૮
અન્ય તીર્થ જપ કોટિધા9 કરે, એટલું જ અહિં એકથી સરે;
સંત વિપ્ર અહિં જે જમાડશે, તેહને પ્રભુ ઘણું પમાડશે. ૭૯
દીન જાણિ જન દાન જે કરે, તેનું પુણ્ય અવિનાશિ થૈ ઠરે;
આ સ્થળે સ્મરણ જો કરે નકી, છૂટિ જાય જમજાતના થકી. ૮૦
અલ્પ વર્ષ હરિ ગોકુળે વસ્યા, તે પછીથિ મથુરાપુરે ધસ્યા;
કેમ દુર્ગપુર તુલ્ય તે કહું, જ્યાં વશ્યા વિઠલ વર્ષ તો બહુ. ૮૧
તીર્થ સર્વે મહિ10 માંહિ જેટલાં, એક ત્રાજુ ધરિને જ તેટલાં;
એહ તીર્થ સહ કોઈ તોળશે, કોટિમાંશ11 સમ તે નહીં થશે. ૮૨
શું પ્રયાગ મથુરા પ્રભાસ તે, કોણમાત્ર પુર દુર્ગ પાસ તે;
કોણમાત્ર પુરુષોત્તમી12 પુરી, સર્વથી અધિક ભૂમિ આ ખરી. ૮૩
કૃષ્ણ દેહ જળધી વિષે વહ્યો, તે તહાંથી જઈને જતાં રહ્યો;
ત્યાં પુરી સુપુરુષોત્તમી થઈ, તથિ તેનિ કીર્તિ વધી ગઈ. ૮૪
કૃષ્ણ દુર્ગપુરમાં બહૂ રહ્યા, તે અદર્શ પણ તે સ્થળે થયા;
જ્યાં પ્રસાદિ થળ છે અતી ઘણાં, શાં વખાણ કરિયે જ તે તણાં. ૮૫
જ્યાં પ્રસિદ્ધ પ્રભુ ગોપિનાથ છે, જ્યાં સદૈવ શુચિ સંત સાથ છે;
જ્યાં સરીત ઉનમત્ત તો વહે, તેહ તુલ્ય પર તીર્થ કો13 કહે. ૮૬
એહ આદિ મહિમા ઉચારિયો, તેહ સર્વ જન ચિત્ત ધારિયો;
વેદવાણિ સમ વાણિ સંતની, જે હમેશ હિતકારિ જંતની. ૮૭
ચોપાઈ
વીત્યા દિવસ સમૈયાના જ્યારે, ગયા સૌ સહુને થળ ત્યારે;
સકુટુંબ શ્રી રામપ્રતાપ, અમદાવાદ તે ગયા આપ. ૮૮
વરતાલ ગયા રઘુવીર, સહકુટુંબ મહામતી ધીર;
થોડાં વરસ વીતિ ગયાં જ્યારે, શેઠ ગિરધરભાઇએ ત્યારે. ૮૯
જેનો બોટાદ માંહિ નિવાસ, વડોદરિયાની શાખ પ્રકાશ;
તેણે મંદિર તે છોવરાવ્યું,14 ચાંદિ જેવું રૂડું ચળકાવ્યું. ૯૦
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
હરિતનતણિ તો ક્રિયા કરી જ્યાં, કરિ શુભ મંદિર પાદુકા ધરી ત્યાં;
સ્મૃતિ સમ શુભ તે કથા સુણાવી, સ્મરણ કરો સુચરિત્ર ચિત્ત લાવી. ૯૧
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે દશમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિઊર્ધ્વદેહિકક્રિયાકરણસ્થાનમંદિરે પાદુકાપ્રતિષ્ઠાપનનામઅષ્ટમો વિશ્રામઃ ॥૮॥