વિશ્રામ ૧૦
ઉપજાતિવૃત્ત
કહે અભેસિંહ અહો મુનીશ, કહો કથા સ્નેહ ધરી સુણીશ;
તમારી વાણી અતિ મિષ્ટ1 લાગે, ઇચ્છા સુણ્યાની ઉપજે અથાગે. ૧
વર્ણી કહે ભૂપતિ ધન્ય ધન્ય, ભક્તિ તમારી નિરખી અનન્ય;
શ્રદ્ધા ઘણી કૃષ્ણકથા સુણ્યાની, સુરીતિ દીઠી વળી તે પુછ્યાની. ૨
શ્રવણભક્તિ વિષે
કથા સુણે તે કહી આદિ2 ભક્તિ, તેથી વધે છે નવધાની વિક્તિ;
હતા જનો જે જગમાં કુકર્મી, કથા સુણ્યાથી જ થયા સુધર્મી. ૩
શરીરનો મેલ જળેથી જાય, કથા સુણ્યાથી મન શુદ્ધ થાય;
હરિકથા જે ન સુણે જ કાન, તેને હરિનું નવ થાય જ્ઞાન. ૪
દીઠી અમે ઉત્તમ એક દેવી, તેની દિસે રીત નવાઈ જેવી;
આહાર તે કાન વડે કરે છે, તો પુષ્ટિ પામે નહિ તો મરે છે. ૫
અન્ને યથા જીવ થકી જીવાય, ભક્તિ તણું જીવન છે કથાય;
જે અન્ન છોડે નહિ તેની આશ, કથા તજે ભક્તિ થશે વિનાશ. ૬
પ્રાણી પિયે છે પ્રતિદિન પાણી, તોયે અરૂચી ઉપજી ન જાણી;
કથા સુણે એક જ વારવાર, ન ભક્ત પામે અરુચી લગાર. ૭
સમીપ આવે મરવાનું જ્યારે, ધીમે ધીમે અન્ન તજાય ત્યારે;
સત્સંગમાંથી પડવાનું થાય, ધીમે ધીમે કૃષ્ણકથા તજાય. ૮
જેને કથા કેરું અજીર્ણ3 થાશે, કથા સુણ્યાની રુચી ઊઠી જાશે;
આળસ્ય આવે સુણતાં લગાર, તો જાણવું અંગ થયો વિકાર. ૯
શ્રીમુખ વાક્યામૃતમાં4 કહ્યું છે, તે વાક્ય મારી સ્મૃતિમાં રહ્યું છે;
જેને કથા અંતરમાં ન ભાવે, નહીં જ તેમાં ગુણ શ્રેષ્ઠ આવે. ૧૦
સત્સંગનો કૃષ્ણકથા જ પાયો, જો તે કદાપી નબળો જણાયો;
સત્સંગરૂપી શુભ તો હવેલી, પડી જવાની ગણવી વહેલી. ૧૧
આહારનો ભાવ જણાય જેને, થશે શરીરે અતિ પુષ્ટિ એને;
ભાસે કથા ઊપર ઉગ્ર5 ભાવ, સત્સંગનો અંગ થશે ચડાવ. ૧૨
કથા વિષે જો રુચી છે તમારી, તેથી કહે છે મનવૃત્તિ મારી;
સત્સંગમધ્યે અતિ શ્રેષ્ઠ થાશો, ભક્તો વિષે મુખ્ય તમે મનાશો. ૧૩
ચોપાઈ
સુણો ભૂપ અભેસિંહ ભ્રાત, કહું જયરામદાસની વાત;
સગાં સંબંધિમાં તેને સ્નેહ, તલભાર તૂટ્યો નહિ તેહ. ૧૪
દીધો હરિએ ઘણો ઉપદેશ, તોય ઓછો થયો નહીં લેશ;
વારે વારે કહે પ્રભુ પાસ, મારે ગામ ચાલો અવિનાશ. ૧૫
કરો ત્યાં જ નિવાસ સદાય, મારા સંબંધિ તમને ચહાય;
મને મોકલ્યો છે એમ કહી, પાછો આવજે કૃષ્ણને લહી. ૧૬
સુણી બોલિયા શ્રીપરમેશ, મારે કરવાં છે તીર્થ વિશેષ;
વળી છે ઘણાં કરવાનાં કામ, નહીં આવું તમારે હું ગામ. ૧૭
જવું હોય તો પાછા જ જાઓ, જ્યારે જગતથી ઉદાસી થાઓ;
ઉર ઊપજે સત્ય વૈરાગ, ત્યારે કરજો સંબંધિનો ત્યાગ. ૧૮
પછી આવજો પશ્ચિમ દેશ, પાસે રાખીશ તમને હંમેશ;
ઉર રાખજો એવો વિચાર, નથી દેહ તણો નિરધાર. ૧૯
સગાં સંબંધિ સાથે જે સ્નેહ, દૃઢ માયાનો પાશ છે તેહ;
અતિ દુઃખદાયક છે અંતે, માટે સદ્ય તજ્યો છે તે સંતે. ૨૦
એમ કહી જયરામ વળાવ્યો, પાછો પુરુષોત્તમપુરી આવ્યો;
આવ્યો તાવ ત્યાં કર્મસંજોગ, થયો શીતળાનો વળી રોગ. ૨૧
એથી આંખે દરદ થયું એને, કહે કષ્ટની વાત તે કેને;
ઘણી પીડા પામ્યો ઘણા માસ, થયું અંતર ત્યારે ઉદાસ. ૨૨
નિજદેહ જાણ્યો નાશવંત, ઘડે ઘાટ અંતરમાં અનંત;
જાણે જો હવે સાજો હું થાઉં, પાછો ઘેર ફરી નહિં જાઉં. ૨૩
પંડ્યે પશ્ચિમ દેશ જઈશ, સ્વામી કેરી સેવામાં રહીશ;
મને હરિએ કહી ઘણી વાણી, પણ મુજને તે તો ન મનાણી. ૨૪
સગાં સંબધિમાં જીવ જોડ્યો, તેથી શ્રીહરિનો સંગ છોડ્યો;
જાણ્યું હમણાં હું ઘેર રહીશ, પછી શ્રીહરિ પાસ જઈશ. ૨૫
ક્ષણભંગુર દેહ ન જાણ્યો, તેથી એવો વિચાર મેં આણ્યો;
એમ કરતાં સાજો થયો જ્યારે, ચાલ્યો પશ્ચિમ દેશમાં ત્યારે. ૨૬
હતા લોજમાં સુંદરશામ, મળ્યો ત્યાં જઈ તે જયરામ;
તેને શામે પૂછ્યા સમાચાર, કહી વાત કરી વિસતાર. ૨૭
વળી હેતે બોલ્યો જોડી હાથ, તમે મુજને કહ્યું ઘણું નાથ;
પણ મુજથી ન વાત મનાણી, હવે વાત જથારથ6 જાણી. ૨૮
ક્ષણભંગુર જાણીયો દેહ, સગાં સંબંધિથી તજ્યો સ્નેહ;
તેથી આવિયો છું તમ પાસ, સદા સેવામાં રહેવાની આશ. ૨૯
એવી વાત સુણી ભગવાન, વળી જાણ્યું છે વૈરાગ્યવાન;
તેથી સાધુ કર્યા ઘનશામે, ધર્યું જિજ્ઞાસાનંદજી નામે. ૩૦
ઘન્ય ધન્ય તેનાં માત તાત, જેને સમજાણી પ્રગટની વાત;
વળી ઉપજ્યો ખરો વૈરાગ, તેથી કીધો સંસારનો ત્યાગ. ૩૧
પૂર્વછાયો
જે જિજ્ઞાસાનંદનું, આ ઉચરશે આખ્યાન;
તેના ઉપર રાજી થશે, ભક્તિતનુજ શ્રીભગવાન. ૩૨
વર્ણવ્યું ત્રણ વિશ્રામથી, એમાં ઊંડો છે મર્મ અપાર;
સુણી મનન મન જે કરે, તે તો સમજે સાર અસાર. ૩૩
આ સંસાર અસારથી, એને ઉપજશે વૈરાગ;
પ્રીતિ થશે પ્રભુને પદે, અને ભલું ગણાશે ભાગ્ય. ૩૪
અંતે તે અક્ષરધામમાં, જઈ પામશે સુખ અપાર;
જન્મમરણની વેદના, તેને નહીં નડે કોઈ વાર. ૩૫
ઉપજાતિવૃત્ત (આપત્તિમાં ઈશ્વર સાંભરવા વિષે)
આવી પડે આપતકાળ જ્યારે, આવે ઉરે શ્રીહરિનામ ત્યારે;
તે કારણે જે પરમાર્થ પ્રીછે,7 તે ભક્ત તો આપતકાળ ઇચ્છે. ૩૬
જ્યારે ઘણું દૈહિક દુઃખ થાય, અસત્ય સંસાર તદા8 જણાય;
સર્વે પ્રકારે સુખ હોય જ્યારે, અત્યંત ભક્તિ નવ થાય ત્યારે. ૩૭
ભક્તો ભલા દૈહિક દુઃખ દેખે, ત્યારે કૃપા શ્રીહરિ કેરી લેખે;
ચાહે નહીં માયિક સુખ ચિત્ત, બ્રહ્માંડ ને પિંડ વિષે ન પ્રીત. ૩૮
આખ્યાન આ જે સમજુ સુણે છે, તે એટલો સાર વિચારી લે છે;
સંસાર મિથ્યા હરિભક્તિ સાચી, કાયા મટોડી ઘટ9 જેવી કાચી. ૩૯
માટે પ્રભુની કરી લેવી ભક્તિ, સંસારથી રાખી સદા વિરક્તિ;10
જેને ન આવે ઉર એવું જ્ઞાન, મનુષ્ય તે પક્ષી પશુ સમાન. ૪૦
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
લલિત11 અમૃત કેરી આ લહેરી, કહી સુકથા જિગનાસુનંદ કેરી;
જનમન મળહારી12 જાણી લેશે, ગતિ અતિ દિવ્ય દયાળુ દેવ દેશે. ૪૧
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે તૃતીયકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
જિજ્ઞાસાનંદ-આખ્યાનકથનનામા દશમો વિશ્રામઃ ॥૧૦॥