વિશ્રામ ૧૪
પૂર્વછાયો
વર્ણી કહે નૃપ સાંભળો, રુડી કથા સુણાવું કાન;
વન વિચરતા આવિયા, ભૂતપુરી વિષે ભગવાન. ૧
ત્યાં બે દિવસ વસી પછી, ગયા ક્ષેત્ર કુમારિકા1 માંય;
પછી પામ્યા પદ્મનાભને, ગયા ત્યાંથી જનાર્દન જ્યાંય. ૨
ચોપાઈ
ગયા આદિકેશવ જગદીશ, હતો ત્યાં સુમતિ અવનીશ;
તેને દેખાડ્યો આપ પ્રતાપ, કર્યો શિષ્ય થયો નિષ્પાપ. ૩
મળયાચળમાં ગયા માવ, દીઠો અદ્ભુત ત્યાંનો દેખાવ;
પછી ઝાડી વિલોકી વિશાળ, ગયા જ્યાં વિષ્ણુ સાક્ષિગોપાળ. ૪
કરી ત્યાં પાંચ દિવસ નિવાસ, કિષ્કિંધા ગયા શ્રીઅવિનાશ;
પંપાસરને પામ્યા પછી હરી, પછી પંઢરપુર ગતિ કરી. ૫
ચંદ્રભાગા નદી ત્યાં વહે છે, દેવ વિઠ્ઠલનાથ રહે છે;
દૈવી જીવને કરવાને દાસ, મહારાજ રહ્યા ત્યાં બે માસ. ૬
વળી ત્યાં થકી લાગ્યા વિચરવા, ઘણા જીવનાં કલ્યાણ કરવા;
રુડી ઇચ્છા ધરી અતિ ઉર, પ્રભુ ચાલિયા બુરાનપુર. ૭
આવ્યું પ્રથમ જનાબાદ ગામ, એક વિપ્ર મળ્યો તેહ ઠામ;
ઘેર તેડી ગયો તતખેવ, દહીં-સાકર ત્યાં જમ્યા દેવ. ૮
આવ્યા તાપીએ શામશરીર, દિસે બુરાનપુર સામે તીર;
જોયો દક્ષિણતટ તાપી કેરો, દિસે શોભીત સરસ ઘણેરો. ૯
નદી મૌનાંનો સંગમ જ્યાં છે, સ્નાન કરવાનો મહિમા ત્યાં છે;
હતો દિવસ એકાદશી તણો, મેળો તેથી ભરાયેલો ઘણો. ૧૦
ના’વા આવેલા બહુ નરનારી, સૌએ નિરખિયા હરિ સુખકારી;
કર્યું સ્નાન ત્યાં ધર્મકિશોર, અતિ મૂર્તિ દિસે ચિત્તચોર. ૧૧
શિવાશાહ ને શેઠ ગોવિંદ, તેણે નિરખ્યા હરિ સુખકંદ;
જેમ લોહ2 ચમક3 ભણી જાય, તેમ તેઓની વૃત્તિ તણાય. ૧૨
જેમ ચંદ્રને દેખે ચકોર, જેમ મેઘધ્વનિ સુણે મોર;
તેમ તેઓનું ચિત્ત તણાણું, તેથી માહાત્મ્ય મનમાં જણાણું. ૧૩
તેથી પ્રગટ પ્રભુને પિછાણ્યા, જોગીરાજને જગદીશ જાણ્યા;
પછી વિનતિ કરી બહુપેર, ઘનશામને લૈ જવા ઘેર. ૧૪
અનુકંપા4 કરો પ્રભુ આજ, મારે ઘેર આવો મહારાજ;
તાપી ઊતરીને તતકાળ, તેને ઘેર પધાર્યા દયાળ. ૧૫
વિપ્ર બાપુ તથા ભગવાન, રામકૃષ્ણ ત્રીજા ગુણવાન;
શેઠે મિત્ર પવિત્ર તે જોઈ, તેની પાસે કરાવી રસોઈ. ૧૬
જમ્યા શ્રીહરિ ત્યાં સાક્ષાત, કરી જ્ઞાનવિજ્ઞાનની વાત;
પ્રેમ દેખી પ્રેમી જન પાસ, કર્યો ત્યાં હરિ રજની નિવાસ. ૧૭
બીજે દિવસ વળી ભગવાન, રાજઘાટે જઈ કર્યું સ્નાન;
દૈવી જીવ તે આશ્રિત થયા, પ્રભુ ત્યાંથી માલેગામ ગયા. ૧૮
ગામથી દિશા પશ્ચિમ માંય, સારું એક શિવાલય ત્યાંય;
પાંચ રાત્રિ રહ્યા ત્યાં જ વાસ, નદી મોસમ ગંગા છે પાસ. ૧૯
તેમાં સ્નાન કર્યું ઘનશામે, તેથી તીર્થ થયું તેહ ઠામે;
કહે વર્ણી સુણો તમે રાય, ગંગા મોસમ ધન્ય ગણાય. ૨૦
ઉપજાતિવૃત્ત
જેને જળે શ્રીજગદીશ નાયા, તેના ગુણો ગ્રંથ વિષે ગવાયા;
એ તો થઈ આજ પવિત્ર અંગા,5 તે ધન્ય છે મોસમ નામ ગંગા. ૨૧
ભલે નદી હોય અથાહ6 મોટી, ન તીર્થ તો છેક ગણાય છોટી;
પ્રભુપ્રતાપે થઈ જે ઉત્તંગા,7 તે ધન્ય છે મોસમ નામ ગંગા. ૨૨
માહાત્મ્ય જાણી જન જેહ ના’શે, જરૂર તેનું મન શુદ્ધ થાશે;
કીર્તિ થઈ ભૂતળમાં અભંગા,8 તે ધન્ય છે મોસમ નામ ગંગા. ૨૩
જેને થયો શ્રીહરિનો પ્રસંગ, એથી વહે છે ધરીને ઉમંગ;
પવિત્ર તેના તનના તરંગા, તે ધન્ય છે મોસમ નામ ગંગા. ૨૪
ચોપાઈ
ત્યાંથી વેગળે અધ ગાઉ ઠામ, નદી બીજી છે ગિરના નામ;
એક દિવસ પ્રભુ તહાં જઈ, ના’યા તેથી તે પાવન થઈ. ૨૫
માલેગામથી પ્રભુ પરવરિયા, દંડકારણ્ય વનમાં વિચરિયા;
આવ્યા નાશિકપુર ભગવાન, કર્યું ગોદાવરી માંહિ સ્નાન. ૨૬
ત્ર્યંબકેશ્વર દર્શન કરી, આવ્યા સુરત બંદર હરી;
અખાડો નિરવાણનો જ્યાં છે, ગોડિયા તણું મંદિર ત્યાં છે. ૨૭
તેને ઓટલે ઉતર્યા જૈને, ત્રણ દિવસ રહ્યા થિર થૈને;
નિત્ય પૂછે મહાંતની પાસે, રાજભોગ થયા છે કે થાશે. ૨૮
કહે ઉત્તર મહાંત કાકા, આજ તો થયા કોરા કડાકા;
ત્રણ લાંઘણ9 એમ કરાવી, ચોથે દિવસે માલણ આવી. ૨૯
તેણે આપિયું હરિને અન્ન, રાંધી ભાવે કર્યું ત્યાં ભોજન;
ચાલ્યા ત્યાં થકી શ્રીહરિ જ્યારે, આવ્યા અશ્વિનીકુમાર આરે. ૩૦
હતું તાપીમાં નીર અત્યંત, તોય તેમાં ચાલ્યા ભગવંત;
તેમાં પડતાં લોકે બહુ વાર્યા, પાણી ઊપર તોય પધાર્યા. ૩૧
જળ ઉપર રહે પદ્મ જેમ, ચાલ્યા નીર ઉપર હરિ તેમ;
લોક દેખીને વિસ્મિત થાય, પ્રભુ પાછળ તો ન જવાય. ૩૨
એમ સંચર્યા શામશરીર, નાથ આવિયા નર્મદા તીર;
ત્યાંથી નાવમાં બેસી વિચરિયા, અશ્વમેધને આરે ઉતરિયા. ૩૩
ભૃગુ ટેકરીએ રહ્યા રાત, વાલો જાણે ભવિષ્યની વાત;
અહીં મંદિર સુંદર થાશે, મારું ધામ તે મોટું બંધાશે. ૩૪
કર્યો બે દિન ત્યાં વિશ્રામ, ગયા ત્યાંથી પિંપળિયે ગામ;
એક ક્ષત્રી હતો શૂરવીર, નામ ગુલાબસિંહ સુધીર. ૩૫
તેણે મૂર્તિ મનોહર ભાળી, તેથી જાણિયા શ્રીવનમાળી;
ત્યારે તેડી જવા નિજ ઘેર, કરી વિનતિ તેણે બહુ પેર. ૩૬
ઘેર નવ ગયા ધર્મકુમાર, ગયા તેના ખળામાં તે વાર;
શીધું લઈને રસોઈ કરી, એક ઝાડ તળે જમ્યા હરી. ૩૭
ત્યાંથી તવરે ગયા ભગવાન, કર્યું નર્મદામાં વળી સ્નાન;
શુક્લ તીરથમાં ત્યાંથી ગયા, બાવા પ્યારાને ઘાટ તે રહ્યા. ૩૮
ગયા ત્યાંથી પ્રભુજી અંબાળી, અનસૂયા ભલી દેવી ભાળી;
અંબાળીમાં મુમુક્ષુ છે એક, રાજબાઈ વિશેષ વિવેક. ૩૯
તેને દર્શન દેવાને કાજ, ઘેર ચાલી ગયા મહારાજ;
પાટીદાર જે કેશવદાસ, આજ જેનો શિણોરમાં વાસ. ૪૦
અંબાળીમાં રહેતા તે વાર, રાજબાઈ તેની ઘરનાર;
તેણે મૂર્તિ મનોહર ભાળી, તેથી જાણ્યા જે છે વનમાળી. ૪૧
પ્રભુને દૂધ પાયું સુપ્રીતે, કહ્યું પાઈશ રોજ આ રીતે;
મહારાજ વસો અહીં વાસ, સુણી એવું બોલ્યા અવિનાશ. ૪૨
અનસૂયામાં જૈને રહીશ, પય10 પીવાને રોજ આવીશ;
કહી એમ મહાપ્રભુ ગયા, અનસૂયા સ્થાને જઈ રહ્યા. ૪૩
નિત્ય નર્મદામાં કરે સ્નાન, અંબાળીમાં કરે પયપાન;
એમ સાત દિવસ કર્યો વાસ, સંચર્યા પછી શ્રીઅવિનાશ. ૪૪
જોયું જૈ પછી વ્યાસનું સ્થાન, સામે પાર છે શુક ગુણવાન;
એવી રીતે નરમદા તીર, કર્યાં તીરથ શામશરીર. ૪૫
ગયા ચાણોદ થૈને કન્યાળી, જઈને ત્યાંથી ડભોઈ નિહાળી;
વાઘનાથ મહાદેવ માંય, રાતવાસો રહ્યા હરિ ત્યાંય. ૪૬
વિચર્યા વળી ત્યાંથી વસાઈ, ગયા વટપત્તને11 સુખદાઈ;
ચૌટા વચ્ચે છે માંડવી જ્યાંય, રાત વાસો રહ્યા હરિ ત્યાંય. ૪૭
દિસે મૂર્તિ મનોહર સારી, જોવા અધિક મળે નરનારી;
કહે કોઈ છે રાજકુમાર, કહે કોઈ અમર12 અવતાર. ૪૮
કહે કોઈ છે હરિ સાક્ષાત, કરે એમ પરસ્પર વાત;
વળી કોઈ કહે મુખ એમ, કહું છું મને ભાસે છે જેમ. ૪૯
પુરનાથની13 નજરે જો આવે, નકી દરબારમાં પધરાવે;
સારી રીતે કરે સનમાન, માગે દેવ જાણી વરદાન. ૫૦
વળી કોઈ કહે પ્રભુ પાસ, કરો આ નગરીમાં નિવાસ;
ત્યારે ઉત્તર આપે છે હરી, કોઈ અવસરે આવશું ફરી. ૫૧
તમે રાખો છો ભાવ જો સારો, થશે સુફળ મનોરથ તમારો;
એવાં મર્મનાં વચન ઉચ્ચારી, પછી ત્યાંથી ચાલ્યા ગિરિધારી. ૫૨
મહી નદીએ આવ્યા મહારાજ, કરી સ્નાન કર્યું નિત્યકાજ;14
રુડો દેખી નદીતટ ઠામ, કર્યો બે ઘડી ત્યાં વિશરામ. ૫૩
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
ઉદિત અધિક ભાગ્ય તે નદીનાં, પદજુગ પામી પવિત્ર જે હરીનાં;
ગુણ ગણિ ગણિ શું કહું જ ગાઈ, સુરસરિતા15 સમતુલ્ય તે ગણાઈ. ૫૪
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે તૃતીયકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિ-મહીનદીપ્રાપ્તનામા ચતુર્દશો વિશ્રામઃ ॥૧૪॥