વિશ્રામ ૨૭
પૂર્વછાયો
વણિક ગોવરધન કહે, સુણો શ્રીપુરુષોત્તમ આપ;
ફઈ મારી હરિજન છતાં, એવું મોટું કરેલ શું પાપ? ૧
ચોપાઈ
તેને ઈશ્વરનું હતું જ્ઞાન, નિત્ય ધરતી પ્રભુ તણું ધ્યાન;
નામ મંત્ર તણો જપ કરતી, વ્રત વિવિધ પ્રકાર આચરતી. ૨
ઘણાં તીર્થનું સેવન કીધું, મોટા સંતને ભોજન દીધું;
કર્યાં પુણ્ય તેણે ઘણાં એમ, કુંભીપાક વિષે પડી કેમ? ૩
સુણી બોલ્યા હરિ સાક્ષાત, તેના પાપ તણી કહું વાત;
ધરમાદા તણું ધન જેહ, હતા પાસા1 સોના તણા તેહ. ૪
રામાનંદસ્વમીએ વિચારી, એહ બાઈને સોંપ્યા સંભારી;
તેને વીતી ગયા ઘણા માસ, પાસા સ્વામીએ માગ્યા તે પાસ. ૫
ત્યારે બોલી વચન તે બાઈ, નથી મારી પાસે ધન કાંઈ;
સોનું પાછું આપ્યું છે મેં તમને, ખાલી કરશો ફજેત ન અમને. ૬
દીધો સ્વામીએ બહુ ઉપદેશ, તોય માન્યું નહિ લવલેશ;
એવું કાંચન2 છે મહાપાપી, બુદ્ધિ જનની બગાડે કદાપી. ૭
ઘરબાર તજી વન જાય, તોય ધનથી કદી લલચાય;
હરિભક્તપણું ભલું ધરે, તન મન ધન અર્પણ કરે. ૮
તેને પણ ધન ધર્મથી પાડે, કુંભીપાકનાં દુઃખ દેખાડે;
ગુરુનું સોનું ઓળવ્યું3 એણે, કુંભીપાક વિષે પડી તેણે. ૯
ભક્તિપુત્ર કહે ભગવાન, સુણો ગોવરધન ગુણવાન;
કહું પાપ તણા બે પ્રકાર, ધર્મશાસ્ત્ર તણે અનુસાર. ૧૦
ઉપપાતક જે પાપ છોટાં, મહાપાતક જે પાપ મોટાં;
માંસભક્ષક ને ગૌઘાત, ઉપપાતકમાં છે તે ભ્રાત. ૧૧
મહાપાતક પાંચ ગણાય, મદ્યપાન ને બ્રહ્મહત્યાય;
ત્રીજું ગુરુપત્ની સંગ કરે, ચોથું હેમ ગુરુ તણું હરે. ૧૨
એવાનો અતિ સંગી છે જેહ, પાંચમો મહાપાપી છે તેહ;
લખ્યું છે જે મિતાક્ષરા માંહી, તે હું તમને સુણાવું છું આંહી. ૧૩
ગાયો સોને હાથે હણે જ્યારે, મહાપાપી તો તે થાય ત્યારે;
મહાપાપ કરે એક વાર, ગાયો સો વધતુલ્ય થનાર. ૧૪
ગુરુનું ધન હરવામાં એવું, મહાપાતક છે જુવો કેવું;
ગુરુનું કાંઈ કામ કરાય, તેમાં છાની દલાલી ખવાય. ૧૫
કાંઈ વસ્તુ ગુરુ તણી ચોરે, પકડે તેને જમદૂત જોરે;
ગુરુને રહી બાગબગીચે, તેનાં ફળ ફૂલ ચોરીને વેચે. ૧૬
ગુરુ સાથે કરે જે ઠગાઈ, તેનું પાપ ભયંકર ભાઈ;
ત્યાગી સાધુની થાપણ રાખે, તેને રૌરવ નરકમાં નાંખે. ૧૭
વસ્તુ ત્યાગીને જે વેચી આપે, નાણું તેમાં થકી કાંઈ કાપે;
એહ ત્યાગી ને એહ ગૃહસ્થ, લાગે બેયને પાપ સમસ્ત. ૧૮
પાપ નાશ થવા નિજ કેરાં, દે છે દેવને દ્રવ્ય ઘણેરાં;
એમાંથી અણહકનું જે ખાય, પાપ દેનારનું તેને જાય. ૧૯
દેવમંદિરમાં ચોરી કરે, કુંભીપાકમાં તેહને ધરે;
દેવમંદિરનો માલ જેહ, છાનો આપી દે કોઈને તેહ. ૨૦
કામ ચોરીનું તે કહેવાય, કરનાર તે નરકમાં જાય;
ગુરુ મોકલે જો પરદેશ, વાટ ખરચી આપીને વિશેષ. ૨૧
જુઠું ખર્ચ લખી ધન રાખે, મહાપાપી મુનિ તેને ભાખે;
વસ્તુ ખાવાની ચોરીને ખાય, તોય ચોરી કરી કહેવાય. ૨૨
માળા ફેરવે ને ધ્યાન ધરે, દેવ સાથે ઠગાઈ જો કરે;
એનું કેમ થાશે જ કલ્યાણ, નથી અંતરજામી અજાણ. ૨૩
કરે એકાદશી ઉપવાસ, વસે તીર્થ વિષે જઈ વાસ;
કોટી કોટી કરે જો ઉપાય, ગુરુદ્રોહનો દોષ ન જાય. ૨૪
તારી ફૈયે કર્યું કામ એવું, કોટી જજ્ઞે મટે નહિ જેવું;
કુંભીપાકમાં તે થકી ગઈ, તેને છોડાવી તેં આજ જઈ. ૨૫
ઉપજાતિવૃત્ત (ગુરુનું ધન ચોરનાર વિષે)
કહે સુગોવર્ધનને કૃપાળુ, જે દ્રવ્ય ચોરે ગુરુદેવવાળું;
સુણો કહું છું વળી પાપ એનું, નથી નથી વારણ કાંઈ તેનું. ૨૬
સ્ત્રી બ્રહ્મહત્યા કદી જો કરાય, વ્રતો કર્યાથી કદી તે છૂટાય;
જો ચોરી કીધી ગુરુદેવતાની, નથી ક્રિયા તે અઘ4 છૂટવાની. ૨૭
વૈરાગ્ય પામી ઘર છોડી દીધું, પછી ગુરૂનું ધન ચોરી લીધું;
ધિક્કાર તેને શ્રુતિયો કહેશે, મુવા પછી તે ગતિ કેવી લેશે. ૨૮
શૂરો જઈને રણમાંથી નાસે, સતી ચિતાનો દવ દેખી ત્રાસે;
ત્યાગી થઈને નહિ ત્યાગ પાળે, તે શું જીવે છે મુખ આપ કાળે. ૨૯
અન્યત્ર ઠામે અઘ જે મળે છે, તે તો ગુરૂસેવનથી ટળે છે;
જો લેશમાત્રે ગરુદ્રોહ થાય, તે પાપ ટાળ્યાથી નહીં ટળાય. ૩૦
સંસાર છોડે દુઃખ પામવાથી, તે થાય ત્યાગી સુખની સ્પૃહાથી;
તે તો ગુરૂના ધનને તકાવે,5 છોડે નહિ જો કદી હાથ આવે. ૩૧
જો કોઈ ચોરી ગુરુદ્રવ્ય ખાશે, જરૂર તે તો નરકે જ જાશે;
અનંત કોટિ જુગ વીતિ જાય, તથાપિ તેનો છુટકો ન થાય. ૩૨
ગુરૂની ચોરી કરી સાંભળીને, મુખે ધરે છે જમ આંગળીને;
પાતાળ પૃથ્વી નથી કેમ જાતી, આવી ક્રિયા કેમ હશે ખમાતી! ૩૩
પૃથ્વી તણો ભાર ગણે ન શેષ, મેરૂ તણો તો ન ગણે જ લેશ;
ગુરૂની ચોરી કરનાર પાપી, તેનો નહીં ભાર સહે તથાપી. ૩૪
ચોરી ગુરૂની કરી હોય જેણે, માતા પિતાની હણી લાજ તેણે;
જે વંશમાં તે જનમ્યો જણાય, તે વંશને લાંછન તો ગણાય. ૩૫
એવા તણો જે કરશે પ્રસંગ, અશુદ્ધ થાશે બહુ તેનું અંગ;
પાપી તણા સંગથી પાપ લાગે, દવ પ્રસંગે દવ જેમ જાગે. ૩૬
ન સંગ કીજે વ્યભિચારી કોય, ન સંગ કીજે જન ચોર હોય;
ન સંગ કીજે કદી નાસ્તિકોનો, પ્રસંગ કીજે જન આસ્તિકોનો. ૩૭
વસંતતિલકાવૃત્ત
જો હોય સત્ય ઉર આસ્તિકતા લગારે,
તો ધર્મદ્રવ્ય હરતાં બહુ બીક ધારે;
ધર્મિ જણાય પણ નાસ્તિક હોય જેહ,
ધર્માર્થનું ધન કદી હરનાર તેહ. ૩૮
ધર્માર્થનું ધન હળાહળ ઝેર જેવું,
તે ચોરીને સમઝુએ કદીયે ન લેવું;
તે દ્રવ્ય તો સકળ સૌખ્ય વિનાશકારી,
કલ્પાંત6 કોટિ લગી દાયક7 દુઃખ ભારી. ૩૯
જો ખાઈ જાય જન કોઈ અપક્વ પારો,8
તે તો જરૂર તનમાં કદી ફૂટનારો;
તે તુલ્ય છે ગુરુ તણું ધન એમ ધારો,
જે ચોરી ખાય જન તે દુઃખિયો થનારો. ૪૦
ત્યાગી થઈ ગુરુ તણું ધન ચોરી ખાય,
એ આસુરી જન સમો જગમાં જણાય;
કાં તો મહા અસુરનો જન એ જ અંશ,
બૂડાવવા અવતર્યો નિજ તાતવંશ. ૪૧
જે ત્યાગી હોય ગુરુનું ધન ચોરનારો,
તેથી ગૃહસ્થ ગણિયે હરિભક્ત સારો;
ધર્માર્થ કાજ અરપે ધન તે કમાઈ,
ત્યાગી થયો પણ ગયો મૂળમાંથી ભાઈ. ૪૨
ચોરી તથા જગતમાં વ્યભિચાર જે છે,
ભૂંડાં મહાકરમ તો અતિ એ જ બે છે;
જેણે કરી જનમીને કદિ ચોરી જારી,9
તે તો ગયો નરતનૂ ધરી વ્યર્થ હારી. ૪૩
નિર્લજ્જ એ જ જન લોક વિષે જણાય,
તે જીવતો મૃતકતુલ્ય સદા ગણાય;
આ લોકમાં અપજશે10 મુખ શામ થાય,
અંતે જઈ નરકમાં અતિ માર ખાય. ૪૪
જ્યારે પ્રવૃત કળિકાળ વિશેષ થાશે,
ત્યારે અસાધુ પુરુષો જગમાં જણાશે;
જો પુણ્ય જાણી જન ભોજન પાન દેશે,
તેમાંથી સાધુ ઘૃત સાકર ચોરી લેશે. ૪૫
મિષ્ટાન્ન ખાઈ મનમાં નહિ તે ધરાય,
લાડુ જલેબી દળ આદિક ચોરી જાય;
તે ગુપ્ત રાખી વળતે દિન છાનું ખાશે,
એવા અસાધુ કળિકાળ વિષે જણાશે. ૪૬
ચેલા વિચારી કરવા ગુરુએ સદાય,
વૈરાગ્ય સત્ય ઉરમાં જનને જણાય;
જાણ્યા વિના ગુણ ગુરૂ કરી શિષ્ય લેશે,
તો તે કદાપિ ગુરુને પણ ઝેર દેશે. ૪૭
ચોર્યું ન હોય ગુરુનું ધન જો કદાપી,
મિથ્યાપવાદ ધરશે જન તેહ પાપી;
આ લોકમાં પ્રભુ તણો પણ ચોર એ છે,
નિર્દોષના ઉપર જે જન દોષ દે છે. ૪૮
એવી વિશેષ હરિએ શુભ વાત કીધી,
ગોવર્ધને સુણી બધી મન ધારી લીધી;
તેને અનન્ય હરિએ નિજભક્ત કીધો,
પ્રીતેથી લોજપુરનો પછી પંથ લીધો. ૪૯
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
સુણ નૃપ હરિ છે સમર્થ એવા, નથી નથી કોઈ સમર્થ કૃષ્ણ જેવા;
અતિ અઘ કરનાર કોઈ હોય, પલક વિષે જ કરે પવિત્ર તોય. ૫૦
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજી આચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે તૃતીયકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
માંગરોળનિવાસીભક્ત-ગોવર્ધનાખ્યાનકથનનામા સપ્તવિંશતિતમો વિશ્રામઃ ॥૨૭॥
ઇતિ શ્રીહરિલીલામૃતે વનવિહારનામા તૃતીયકલશઃ સંપૂર્ણઃ ॥