વિશ્રામ ૭
પૂર્વછાયો
શ્રીહરિ રહી સિરપુર વિષે, મતવાદીનું હર્યું અભિમાન;
સિદ્ધવલ્લભ ભૂપાળને, તહાં આપ્યું પોતાનું જ્ઞાન. ૧
ચોપાઈ
નદીતટ કર્યું આસન જઈને, બેઠા ધ્યાન ધરી સ્વસ્થ થૈને;
નદીમાં આવ્યું પાણીનું પુર, તોય આસન નવ કર્યું દૂર. ૨
જન જાણે તે તો બુડી ગયા, પણ શ્રીહરિ અવિચળ રહ્યા;
હતો સેવક ગોપાળદાસ, ટાળ્યો તેહનો અભિચારત્રાસ. ૩
ગજ કાળપુરુષનું દાન, એક વિપ્રે લીધું તેહ સ્થાન;
હરિશરણે તે બ્રાહ્મણ આવ્યો, તેને પાપથી કૃષ્ણે મુકાવ્યો. ૪
રહ્યા ત્યાં હરિ ચાતુરમાસ, પછી ત્યાં થકી કીધો પ્રવાસ;
કેટલાએક સિદ્ધ ઉમંગે, ચાલ્યા શ્રીઘનશામને સંગે. ૫
આવી પર્વત વન તણી ઝાડી, રહે તેમાં અઘોરી1 અનાડી;
તે તો માણસને ખાઈ જાય, પણ કૃષ્ણને દેખી પળાય.2 ૬
પછી જૈ પરશુરામકુંડ, ના’યા નાથ ને સિદ્ધનું ઝુંડ;
ત્યાંથી પૂર્વના વનમાં સિધાવ્યા, દેવી કામાક્ષી છે તહાં આવ્યા. ૭
તેની પાસે વસે એક ગામ, તેના બાગમાં કીધો વિરામ;
ગામમાં એક વિપ્ર છે વામી,3 સર્વ જાદુગરોનો તે સ્વામી. ૮
કૈક જોગી જતીને હરાવ્યા, કૈક પંડિત દ્વિજને ડરાવ્યા;
તેનું નામ પ્રસિદ્ધ પિબેક, જેણે જીતેલા સિદ્ધ અનેક. ૯
તેને શ્રીહરિએ જીતી લીધો, પછી શિષ્ય પોતા તણો કીધો;
સર્વે સિદ્ધને વીદાય કરી, ત્યાંથી એકલા ચાલિયા હરી. ૧૦
નામે નવલખો પર્વત જેહ, હરિએ દીઠો દૂરથી તેહ;
જેમાં કળિયુગ ન કરે પ્રવેશ, એવો એ છે પવિત્ર પ્રદેશ. ૧૧
જેમાં જોગી વસે નવ લક્ષ, કરે ફળ જળ પત્રનો ભક્ષ;
તપ જ્ઞાન ને વૈરાગ્યવંત, સત્યવાદી સદાચારી સંત. ૧૨
સદા અષ્ટાંગજોગને સાધે, એક ઇષ્ટ શ્રીહરિને આરાધે;
જ્ઞાનયજ્ઞ કરે સદાકાળ, એમ વીતિયો કાળ વિશાળ. ૧૩
કદી દર્શન હરિનું ન પામ્યા, તોય તપથી ન તેહ વિરામ્યા;
ધૂણી4 સળગે ત્યાં નવ લાખ લેખે, દિવ્ય દૃષ્ટિવાળા જન દેખે. ૧૪
જોગી સર્વે એવું મન ધારે, મળશે પ્રભુ આવીને ક્યારે;
એવામાં થઈ આકાશવાણી, લેજો સર્વે સિદ્ધો તમે જાણી. ૧૫
પુરુષોત્તમ શ્રીપ્રભુ જે છે, સદા અક્ષરધામે વસે છે;
તેણે ધાર્યો ભૂતળ અવતાર, થયા ભક્તિધરમના કુમાર. ૧૬
તે તો વર્ણી તણો વેષ ધારી, અહિં આવે છે દેવ મુરારી;
એવું સાંભળી સૌ સિદ્ધ હરખ્યા, ત્યાં તો દૂરથી કૃષ્ણને નિરખ્યા. ૧૭
ઉર ઉપજ્યો પ્રેમ અપાર, થયા નવ લક્ષ મળવા તૈયાર;
સૌનો દેખીને પ્રેમ અનૂપ, ધાર્યાં હરિએ ત્યાં નવ લાખ રૂપ. ૧૮
એક કાળે તે સર્વને મળિયા, સિદ્ધ સૌના મનોરથ ફળિયા;
થઈ એકરૂપે મહારાજા, એક આસને આવી બિરાજ્યા. ૧૯
મનમોહન મૂર્તિ રૂપાળી, સિદ્ધ સર્વ રહ્યા સામું ભાળી;
દીઠું મૂર્તિમાં અદભૂત તેજ, કોટિ સૂર્યશશી સમ એ જ. ૨૦
તેજ વ્યાપિયું બ્રહ્માંડ પાર, ગયું અક્ષરધામ મોઝાર;
સિદ્ધ સર્વ સમાધિસ્થ થઈ, જુએ અક્ષરધામમાં જઈ. ૨૧
સિંહાસન ઉપરે એહ ઠામ, તેજોમય નિરખ્યા ઘનશામ;
સ્તુતિ મુક્ત અનંત ઉચારે, સેવે શક્તિ હજારો હજારે. ૨૨
કોટિ અજ હરિ હર5 થઈ દીન, સેવે શ્યામને થઈ આધીન;
ચારે વેદ ત્યાં મૂરતિમાન, કરે શ્રીહરિનાં ગુણગાન. ૨૩
સિદ્ધે જોયું સમાધિથી જાગી, દીઠા સન્મુખ શામ સુહાગી;
અતિ આનંદ અંતરે ધારી, સ્તુતિ બે કર જોડી ઉચારી. ૨૪
અષ્ટપદી (‘જલધરસુંદર મદનમનોહર’ એ રાગ)
જય જગકારણ ભવજળતારણ નરકનિવારણ પરમપતી,
મુનિગણનાયક જનસુખદાયક સ્વજનસહાયક અકળગતી;
શિરસિ જટાધર હરિણત્વચાધર6 સકળકળાધર અસુર અરી,
જય જગદીશ્વર મુક્તમુનીશ્વર ધૃતવરણીશ્વર વેષ હરી. ૨૫
શ્રુતિપથમંડન કુપથવિખંડન દુર્જનદંડન દિવ્ય સદા,
જનસુખકારક દુરિતવિદારક7 ભવજળતારક પરમ મુદા;
જય કમળાયન8 સકળસુખાયન9 થાય પળાયન પાપ ડરી,
જય જગદીશ્વર મુક્તમુનીશ્વર ધૃતવરણીશ્વર વેષ હરી. ૨૬
જય કરુણાકર વદનસુધાકર10 ભુવનપ્રભાકર11 ભીતિહરા,
નિજજન અંતર વાસ નિરંતર શ્યામ સ્વતંતર ધર્મધરા;
સદગુણમંદર12 મુક્તપુરંદર13 સુખનિધિ સુંદર મૂર્તિ ધરી,
જય જગદીશ્વર મુક્તમુનીશ્વર ધૃતવરણીશ્વર વેષ હરી. ૨૭
જય વૃષબાળક પ્રિયજનપાળક પાપપ્રજાળક આપ પ્રભુ,
જય હરિનામક અવિચળ ધામક વિશ્વ નિયામક વરદ વિભુ;
જય જનવલ્લભ સ્વેચ્છિતસુર્લભ દર્શનદુર્લભ યજ્ઞ કરી,
જય જગદીશ્વર મુક્તમુનીશ્વર ધૃતવરણીશ્વર વેષ હરી. ૨૮
તવ કરુણાધન14 શ્રેષ્ઠસુસાધન15 અચળ અબાધન16 શાંતિ તણું,
જય તપરક્ષક જળફળભક્ષક લે સુખ દક્ષક દેખી ઘણું;
મુનિમન ભાવન જનમનધાવન17 કૃતિમહિપાવન18 વન વિચરી,
જય જગદીશ્વર મુક્તમુનીશ્વર ધૃતવરણીશ્વર વેષ હરી. ૨૯
શેષસુરેશ્વર ચંદ્ર દિનેશ્વર દેવમહેશ્વર નિત્ય ભજે,
દોષવિદારણ પ્રભુ તવ કારણ નૃપ હયવારણ19 રાજ્ય તજે;
વૃત્તિ અખંડિત તવ પદમંડિત20 એ જ સુપંડિત ભૂ ઉપરી,
જય જગદીશ્વર મુક્તમુનીશ્વર ધૃતવરણીશ્વર વેષ હરી. ૩૦
હે ગરુડાસન કરી ખળશાસન કળિબળનાશન કાર્ય કરો,
પૂર્ણપ્રભાનિધિ વેદૠચાનિધિ હે કરુણાનિધિ કષ્ટ હરો;
પ્રભુ ધરણીધર અમિત મતિધર સંતત21 શ્રીધર સિદ્ધિ વરી,
જય જગદીશ્વર મુક્તમુનીશ્વર ધૃતવરણીશ્વર વેષ હરી. ૩૧
શુભમતિ સર્જન કુમતિ વિસર્જન ખળજન તર્જનકારી22 તમે,
હે વૃષનંદન કષ્ટનિકંદન તવ પદવંદનકારી અમે;
જય જગકારક ગિરિવરધારક અધમઉધારક ખ્યાતિ23 ખરી,
જય જગદીશ્વર મુક્તમુનીશ્વર ધૃતવરણીશ્વર વેષ હરી. ૩૨
દોહા
વાર વાર વર માગીએ, સ્તુતિ ઉચ્ચરી આ ઠામ;
અખંડ અંતરમાં રહો, આ છબિ સુંદરશામ. ૩૩
તે સુણતાં ત્યાં તો થયા, પ્રસન્ન શ્રીભગવાન;
સૌ સિદ્ધોને આપિયું, મનવાંછિત વરદાન. ૩૪
વળી તે પર્વત ઉપરે, દીઠા કુંડ અનેક;
પ્રભુએ સ્પર્શ કરી કર્યાં, પાવન તે પ્રત્યેક. ૩૫
ઉષ્ણોદક કે શીત જળ, કોઈ વિષે દેખાય;
કોઈ કુંડથી ઉછળતા, પાવક પવન જણાય. ૩૬
તે દેખી ત્યાંથી પછી, ચાલ્યા સુંદરશામ;
જોયો તેની તળેટીમાં, કુંડ બાલવા નામ. ૩૭
પાવક પાણી પવનનો, સમુહ દીઠો ત્યાંય;
તે તીર્થે ત્રણ દિન રહ્યા, થઈ રાજી મનમાંય. ૩૮
પ્રભુજી ત્યાંથી પરવર્યા, પવિત્ર પાવક દીશ;24
ગંગાસાગર સંગમે, જૈ પહોંચ્યા જગદીશ. ૩૯
વાલમ ત્યાં ત્રણ દિન વસી, વળતી કર્યો વિહાર;
કપિલ મુનીને જૈ મળ્યા, કપિલાશ્રમ મોઝાર. ૪૦
પ્રેમ સહિત પૂજા કરી, કપિલ મુનિએ ત્યાંય;
જોયું સ્થળ એકાંતનું, રીઝ્યા હરિ મનમાંય. ૪૧
પ્રભુ બેઠા પદ્માસને, સ્વાત્માનું25 ધરી ધ્યાન;
સમાધિમાં ગત26 સપ્ત દિન, ભૂલ્યા જગનું ભાન. ૪૨
દેવો દિલ ચિંતા કરે, બેઠા હરિ ધરી ધ્યાન;
ક્યારે કરશે નાશ તે, કળિયુગનું તોફાન. ૪૩
વામી ને કામી તણો, અધરમ વધ્યો અપાર;
અસુર તણા ઉતપાતનો, ભૂમિ સહે નહિ ભાર. ૪૪
ભાર સહે નહિ શેષ પણ, શ્વાસે નિસરે ઝાળ;
વારે વારે વિશ્વમાં, તેથી પડે દુકાળ. ૪૫
થાય પાપના ભારથી, વારવાર ભૂકંપ;
રાજા કે રૈયત તણા, જીવમાં ન મળે જંપ.27 ૪૬
અધર્મ દેખીને કરે, વૃષ્ટિ અલ્પ વરસાદ;
ગોરસમાંથી28 રસ ગયો, ગયો અન્નથી સ્વાદ. ૪૭
પાષંડી29 ગુરુ શિષ્ય સૌ, કરે વ્યસન વ્યભિચાર;
સત્ય ગયું સંતાઈને, વધ્યું અસત્ય અપાર. ૪૮
એ પાપે અકળાઈને, કરવાને પોકાર;
આવી અવની30 હરિ કને, ધારી ધેનુ31 આકાર. ૪૯
દીઠા હરિને ધ્યાનમાં, ત્યારે થઈ ઉદાસ;
કષ્ટ કહ્યું પોતાતણું, કપિલ મુનિની પાસ. ૫૦
સંકટ ભૂનું32 સાંભળ્યું, કપિલ મુનિએ કાન;
કરી સ્તુતિ કર જોડીને, જગાડવા ભગવાન. ૫૧
વસંતતિલકાવૃત્ત
હે ધર્મલાલ જનપાળ કૃપાળ જાગો,
ભૂમિ તણો વિષમ ભાર અપાર ભાંગો;
આચારભ્રષ્ટ કુળભ્રષ્ટ જનો થયા છે,
વૈરાગ્ય જ્ઞાન વસુધા33 તળથી ગયા છે. ૫૨
થાપો સુધર્મ અઘકર્મ અધર્મ ટાળી,
દ્યો જ્ઞાનદાન ભગવાન દયાથી ભાળી;
લીધો તમે જનમ છે પ્રભુ એ જ કાજ,
બેઠા સમાધિ કરી કેમ નચિંત આજ? ૫૩
મોટા કહે ઘડી પછી કૃત34 જે થવાનું,
તે કામને વરસ તો સહજે જવાનું;
આપ્યો અગસ્ત અવધિ હજી છે અધૂરો,35
મોટાની એક ઘડી તે જુગ થાય પૂરો. ૫૪
પીડાય સંત વળી સર્વ સુરો પિડાય,
પૃથ્વી પીડાય મુખથી અતિ દુઃખ ગાય;
પાષંડી પુજી નરકે જનજૂથ જાય,
ક્યારે પ્રભૂજી પછીથી કરશો સહાય. ૫૫
જો શેષનાગ અતિ ભાર થકી મુંઝાશે,
તો પૃથ્વી ત્યાગ કરશે જગ નાશ થાશે;
કેની સહાય કરશો કરુણાનિધાન?
બેઠા અહીં અચળ થૈ ધરી આપ ધ્યાન. ૫૬
સુકાય કર્ષણ36 પછી જળવૃષ્ટિ થાય,
પ્રાણાંત થાય પછી ઓસડના ઉપાય;
જેવે સમે જરુર તે સમયે ન આવે,
તે વસ્તુ વ્યર્થ ગત37 વિશ્વ વિષે કહાવે. ૫૭
ઇત્યાદિ વાક્ય સુણીને જગદીશ જાગ્યા,
વાણી મુખે ઉચરવા તતકાળ લાગ્યા;
હું તીર્થભૂમિ વિચરી મનમાં ધરીશ,
ભૂમિ તણો અધિક ભાર હવે હરીશ. ૫૮
હું જાણું છું જ પુરુષોત્તમપુરી જ્યાં છે,
પાષંડમંડન38 તણાં અતિ ઝૂંડ ત્યાં છે;
તેઓ વિષે કલહ39 પ્રેરિશ હું જ જ્યારે,
અન્યોન્ય એથી લડીને મરશે જ ત્યારે. ૫૯
ઇત્યાદિ વાક્ય કહી ધીરજ ખૂબ દીધી,
પૃથ્વી પ્રસન્ન કરી ત્યાંથી વિદાય કીધી;
રાજી થયા હૃદયમાં સુર નાગ સર્વ,
જાણ્યું દિવાળી સમ ઉત્તમ આજ પર્વ. ૬૦
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
કપિલમુનિ સમીપ એક માસ, નટવર નાથ રહ્યા કરી નિવાસ;
અતિ સુખ મુનિને પ્રભુજી આપ્યું, બહુ દિનકેરું વિજોગ કષ્ટ કાપ્યું. ૬૧
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે તૃતીયકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિ-કપિલાશ્રમગમનનામા સપ્તમો વિશ્રામઃ ॥।૭।