વિશ્રામ ૧૬
પૂર્વછાયો
ચાલ્યા માંડવા ગામથી, આતમાનંદ સહિત સમાજ;
રહ્યા જઈ રાજકોટમાં, નિજ આશ્રિતના હિત કાજ. ૧
ચોપાઇ
પછી ત્યાં થકી ચાલિયા ફરવા, કૈંક જીવનાં કલ્યાણ કરવા;
ગયા ફરતા તે ગામ છત્રાસે, ઘણા ભક્ત વસે ત્યાં નિવાસે. ૨
રામાનંદસ્વામી આવી મળિયા, કરી ચર્ચાને સંશય ટળિયા;
વિશિષ્ટાદ્વૈત મત કર્યું સાચું, મત અદ્વૈત તો ઠર્યું કાચું. ૩
બ્રહ્મચારી કહે હે રાય, તે તો તમને કહી છે કથાય;
રહી શેષ તે વાત કહું છું, મારા મનમાં હુલાસ1 લહું છું. ૪
આતમાનંદ ધારી આનંદ, કહે સાંભળો હે રામાનંદ!
મારો વૃદ્ધ થયો છે જ દેહ, માટે તજવાને જૈશ હું તેહ. ૫
રામાનુજ ગુરુથી તમે દીક્ષા, લીધી છે વળી સારી શિક્ષા;
વૃંદાવનમાં શ્રીકૃષ્ણથી જેમ, મંત્રદીક્ષા લીધી છે તેમ. ૬
વિશિષ્ટાદ્વૈત મતનું જ્ઞાન, મારા શિષ્યોને દેજો નિદાન;
મત અદ્વૈત ખંડન કરજો, મારા શિષ્યોના સંશય હરજો. ૭
રામાનંદ બોલ્યા શબ્દ સારા, રામાનુજ છે પરમ ગુરુ મારા;
તેનો પ્રતાપ અંતરે આણી, વળી કૃષ્ણપ્રતાપ તે જાણી. ૮
હૈયે રાખીને પૂરણ હામ, કહો છો તે કરીશ હું કામ;
જે જે છે જન શિષ્ય તમારા, તેને શિષ્ય કરીશ હું મારા. ૯
બીજા પણ બહુ શિષ્ય કરીશ, વિશિષ્ટાદ્વૈત હું મનાવીશ;
કૃષ્ણઆજ્ઞાથી આવ્યો છું હુંય, માટે કામ તે કરવા ઇચ્છુંય. ૧૦
પછી હરબાઈ ને વાલબાઈ, તેને ગુરુયે કહ્યું હરખાઈ;
રામાનંદ કહે તેમ કરજો, એની આજ્ઞા અંતરમાં ધરજો. ૧૧
જુક્તાનંદ મુક્તાનંદ જેહ, હવે હું સૂધાં2 ત્રણ જણ તેહ;
જશું નાઘેર દેશ મોઝાર, તન ત્યાગશું જૈ તેહ ઠાર. ૧૨
રહે કે પડે જો તનુ ત્યાંય, તોય ખોળ ન કરશો ક્યાંય;
ખોળશે તે ગુરુદ્રોહી થાશે, અંતે ઘોર નરકમાં જાશે. ૧૩
એમ કહી જણ ત્રણ સિધાવ્યા, લોઢવે લખુને ઘેર આવ્યા;
ત્યાંથી પચીશ ગાઉ ઊપર, ગામ નામ રુડું રામપર. ૧૪
ઘણા શિષ્ય રહે નિજ ત્યાંય, કહ્યું એકને સ્વપનામાંય;
ગાડું લઈ તેડવા આવ્ય તુંય, તારી સાથે ત્યાં આવિશ હુંય. ૧૫
રાણો વણઝર શિષ્યનું નામ, જાતે આહિર સદ્ગુણધામ;
હતો તે તો સમાધિનિષ્ઠ, વળી શિષ્ય ગણાતો વરિષ્ઠ.3 ૧૬
કહે વર્ણી સુણો હે નરેશ! એની વરણવું વાત વિશેષ;
આત્માનંદે તજ્યો જ્યારે દેહ, રામાનંદે કર્યો શિષ્ય તેહ. ૧૭
મેલ્યો અદ્વૈતમતને વિસારી, વિશિષ્ટાદ્વૈતની ટેક ધારી;
નામે કુંભો તેનો સુત થયો, તાતના મતમાં તેહ રહ્યો. ૧૮
કર્યું એવું તો ભક્તિનું કાજ, તેને રીઝ્યા શ્રીજી મહારાજ;
ભોજો પુત્ર ભલો થયો તેનો, અતિ ઉત્તમ સત્સંગ એનો. ૧૯
કાંઈ કારણથી રામપર, તજી કીધું સમઢિયાળે ઘર;
ભોજા ભક્તનું સમઢિયાળું, પડ્યું નામ તો તેથી રુપાળું. ૨૦
ભોજો ભક્ત ભારે સતસંગી, એની પ્રભુપદ પ્રીત અભંગી;
રઘુવીરજીને રુડી પેર, ઘણીવાર તેડ્યા નિજ ઘેર. ૨૧
ભાળી ભક્તિ ભલી તેહ તણી, આચારજની કૃપા થઈ ઘણી;
નિત્યાનંદ ને ગોપાળાનંદ, તેને ઘેર પધાર્યા સ્વછંદ. ૨૨
ગુણાતીત મુનિ કેહવાય, તેના તો મુખ્ય શિષ્ય ગણાય;
ઘણાં રાખતા નિજ ઘેર ઘોડાં, બીજાં વાહન પણ નહિ થોડા. ૨૩
ઘણાં ઘોડાં તો દેવને દીધાં, આચારજજીને અર્પણ કીધાં;
ઘરે ભેંશો રાખે ઘણી એવી, ભલી હોય હાથણિયો જેવી. ૨૪
જુનાગઢના મંદિરમાંય, દેવ રાધારમણ છે ત્યાંય;
ભારે ભેંશો તહાં ભેટ ધરી, સાજી તાજી તને પુષ્ટ કરી. ૨૫
દેવને દહીં દૂધ ધરાય, તેનું પુણ્ય ગણ્યું ન ગણાય;
ધાતુપાત્ર ને પ્રૌઢ પલંગ, કરી વસ્તુઓ ભેટ અભંગ. ૨૬
કરી ઈશ્વરે લીલા લહેર, ઘણી રિદ્ધિસિદ્ધિ દીધી ઘેર;
પામ્યા સતસંગ માંહિ પ્રખ્યાતી, ધન્ય ધન્ય કહે જનજાતી. ૨૭
એ તો વંશ કહ્યો જ વિસ્તાર, એનો જાણી પ્રસંગ આ ઠાર;
રાણા વણઝરની કહું વાત, સુણો ભૂપ થઈ રળિયાત. ૨૮
ગાડું લૈ રાણો લોઢવે આવ્યા, આત્માનંદને અંતરે ભાવ્યા;
જુક્તાનંદ મુક્તાનંદ પાસ, ગુરુયે કર્યું વચન પ્રકાશ. ૨૯
લખુબાઈ પાસે તમે રહો, થોડા દિન પછી સદગતિ લહો;
એમ કહિને રામપરે આવ્યા, આસપાસના શિષ્યો તેડાવ્યા. ૩૦
પછી વીતી ગઈ જ્યારે રાત, બીજા દિવસનું પ્રગટ્યું પ્રભાત;
નદી ધાતરવડીયે ના’વા, સર્વ શિષ્ય સમેત સિધાવ્યા. ૩૧
હતું તમરતરૂ4 પાવન, બેઠા નાહીને ત્યાં સઉ જન;
આતમાનંદ ઉચર્યા ત્યારે, મારો દેહ છુટી જાય જ્યારે. ૩૨
લાવી મૂકજો આ સ્થળ એહ, નવ બાળશો દાટશો તેહ;
એમ કહી નિજચરણ ઝલાવ્યા, પછી સૌ મળી ગામમાં આવ્યા. ૩૩
પૂર્વછાયો
પછી આત્માનંદસ્વામીયે, જ્યારે ત્યાગ કર્યો નિજદેહ;
કહ્યા પ્રમાણે મૂકિયા, જઈ તમરતરૂ તળ તેહ. ૩૪
જુક્તા ને મુક્તાનંદ જે, રહ્યા હતા લોઢવે ગામ;
તેમણે પણ સૌ શિષ્યને, તહાં આપી પ્રતિજ્ઞા આમ. ૩૫
તજીયે તન અમે જે સમે, ત્યારે તમે અમારા દેહ;
વન વિષે જૈ મૂકજો, નવ બાળશો દાટશો તેહ. ૩૬
આતમાનંદને વીતિયા, જ્યારે મરણ પછી દિન સાત;
તારે તે બેય સાધુઓના, પિંડ5 તણો થયો પાત.6 ૩૭
શિષ્ય મળી તે શરીરને, મુકી આવ્યા વન મોઝાર;
વર્ણી અચિંત્યાનંદ કહે, સુણો ભાવિક ભૂભરતાર.7 ૩૮
આત્માનંદ તણી કથા, તમને સુણાવી જેહ;
સદ્ગુરુ પરમાનંદ મુખ, મેં સાંભળી હતી તેહ. ૩૯
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
નૃપતિ સમીપ સર્વ સૌખ્યદાની, કહી શુભ વાત ગુરુપરંપરાની;
દૃઢ મન ધરી જે સુણે સુણાવે, થઈ હરિભક્ત વિરાગ જ્ઞાન લાવે. ૪૦
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજી આચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે ચતુર્થકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
આત્માનંદસ્વામી-દેહત્યાગકરણનામા ષોડશો વિશ્રામઃ ॥૧૬॥