વિશ્રામ ૧૮
પૂર્વછાયો
ગમન કરી લોજગામથી, ગયા માણાવદર મહારાજ;
ભોજન ભટ મયારામને, ઘેર કરતા સહિત સમાજ. ૧
સત્તાવનની સાલની, કરી હુતાશની તે ગામ;
હરિજનો ગામો ગામના, બહુ આવી મળ્યા એ ઠામ. ૨
માણાવદરના મહીપતિ, જેનું નામ ગજનફરખાન;
બાંટવામાં રહેતા હતા, ગુણજાણ1 હતા ગુણવાન. ૩
કોઈ જને જઈને કહ્યું, આવ્યા છે એક પુરુષ પ્રખ્યાત;
પોતે ખુદા કહેવાય છે, અતિ અચરજની એ વાત. ૪
નવાબસાહેબ તે સુણી, જોવા મોકલિયા નિજજન;
આવીને રામાનંદને, કહ્યાં તેઓયે મુખ વચન. ૫
ખુદા તમે કહેવાઓ છો, એ તે ખરી કે ખોટી વાત;
સુણી રામાનંદ બોલિયા, અમે ફકીર2 છૈયે ભ્રાત. ૬
ગાદીની ઇચ્છા સૌ કરે, રાજગાદી ખાલી ન જણાય;
ખાલી ગાદી ખુદા તણી, જોઈ અમે થયા અલ્લાય. ૭
અલ્લા આવ્યા છે આ અવસરે, એની ઇચ્છા થશે જે વાર;
એની ગાદી પાછી આપશું, અમે એમ કર્યો છે વિચાર. ૮
એમ કહી વળી તેહને, ચમત્કાર દેખાડ્યો કાંઈ;
અચરજ પામ્યા અતિ ઘણું, મહીનાથના જન મનમાંઈ. ૯
નવાબસાહેબ પાસ જઈ, કહી વાત હૈયે હરખાઈ;
આવિયા છે જે પુરુષ તે, ખરેખાત3 છે જ ખુદાઈ. ૧૦
ચોપાઇ
કહે વર્ણી સુણો નરનાથ, ગયો મેઘપુરે સંતસાથ;
હરિભક્ત સોની જીવરાજ, નારાયણ તથા જસરાજ. ૧૧
ચોથા ભક્ત જેનું નામ રામ, તેણે ઉતાર્યા પોતાને ધામ;
એ જ જગ્યા ઉપર હે રાજ, હરિમંદિર છે શુભ આજ. ૧૨
રંગપંચમીનો4 દિન આવ્યો, રંગ ઉત્સવ સારો કરાવ્યો;
હરિભક્ત મળેલા અપાર, રામાનંદે કર્યો ત્યાં ઉચ્ચાર. ૧૩
જુઓ આ વરણી અતિ મોટા, એની આગળ છે સહુ છોટા;
એમ કહીને પ્રશંસા કરી, હરિભક્તે સુણી મન ધરી. ૧૪
રહે ત્યાં બેય લાડકીબાઈ, સમાધિનિષ્ઠ બેય ગણાઈ;
એક ભાટ ને બ્રાહ્મણી એક, ધરે સત્સંગની ઘણી ટેક. ૧૫
બંને બાઈ તે સમાધિનિષ્ઠ, જ્ઞાન વૈરાગ્યવાળી વરિષ્ઠ;
રામાનંદ ને શ્રીહરિરાય, જમવા તેઓને ઘેર જાય. ૧૬
જમે ભાટને ઘેર તે જ્યારે, કરે હાથે રસોઈ તે ત્યારે;
કાં તો બ્રાહ્મણ પાસે કરાવે, થાળ ઠાકોરજીને ધરાવે. ૧૭
નારાણજીની સ્ત્રી રુકમાઈ, જેની માતા છે લાડકીબાઈ;
તેણે કહી નિજ માતને વાત, જે આ વર્ણીરૂપે સાક્ષાત. ૧૮
જ્યારે હું જ સમાધિમાં જતી, આને વન માંહી દેખતી હતી;
એમ કહેતાં સમાધિ થઈ, રુકમાઈ ગોલોકમાં ગઈ. ૧૯
રાધાકૃષ્ણનાં દર્શન કરી, આવી દેહમાં તે પાછી ફરી;
નિજ માતને તે કહી વાત, જાણ્યા વર્ણી પ્રભુ સાક્ષાત. ૨૦
સ્વામી ત્યાંથી ચાલ્યા શુભપેર, ભલી રીતે ગયા તે ભાડેર;
જમનાવડ ત્યાંથી સિધાવ્યા, ત્યાંથી ધોરાજીયે હરિ આવ્યા. ૨૧
રાજા ગોંડળના ભાયાત,5 હઠીભાઈ ભલા પ્રખ્યાત;
તેણે હરિને જથારથ જાણ્યા, પુરુષોત્તમ પ્રગટ પ્રમાણ્યા. ૨૨
સનમાન કર્યું ઘણું સારું, જાણ્યું કલ્યાણ થાશે અમારું;
મતવાદી ઘણા મળી આવ્યા, તેને વાદમાં હરિયે હરાવ્યા. ૨૩
રામાનંદની આજ્ઞા ધરી, નાવા નદિયે પધારિયા હરી;
આવ્યા સાધુ કબિરિયા બેય, છરા હાથમાં લીધેલા છેય. ૨૪
મારવાને હરિને તે ધાયા, ત્યારે શ્રીહરિયે રચી માયા;
રૂપ દેખાડિયું વિકરાળ, કોપવાન6 જેવો હોય કાળ. ૨૫
દેખી થરથર ધ્રુજિયાં અંગ, ભયથી થઈ ધીરજ ભંગ;
છરા હાથમાંથી છૂટી પડિયા, ગયા નાશીને ક્યાંઈ રખડિયા. ૨૬
હરિ આવ્યા રામાનંદ પાસ, કરી વાત તે સર્વ પ્રકાશ;
સ્વામી સાંભળી દિલગીર થયા, ચાલી કબિરને મંદિર ગયા. ૨૭
કહ્યું આ તો ખોટું કર્યું કામ, મહાપુરુષને દુઃખવ્યા આમ;
એ તો વર્ણી સમર્થ છે કેવા, તમે આગળ જાણશો એવા. ૨૮
ખરી લેશે ખબર તમ કેરી, લેશે ઘોડાંની ઘુમરે ઘેરી;
એમ કહી નિજ આશ્રમે આવ્યા, સમાચાર તે સૌને સુણાવ્યા. ૨૯
સુણો ભૂપ અભેસિંહ ભ્રાત, સત્ય કરવાને સ્વામીની વાત;
બેઠા ગાદિયે શ્રીહરિ જ્યારે, શત અસ્વાર લૈ સંગ ત્યારે. ૩૦
ગઢડાથી કરીને વિહાર, ધોરાજી ગયા ધર્મકુમાર;
સુરાખાચર આદિક જેહ, ગયા ધામ કબીરને તેહ. ૩૧
કહ્યું ચર્ચા ચલાવા તો આવો, જોર હોય તો આજ બતાવો;
રામાનંદે કહ્યું હતું જેહ, સાચું કરવા આવ્યા અમે એહ. ૩૨
નવ ઉત્તર આપ્યો લગાર, ત્યારે ચાલ્યા ગયા અસવાર;
કહે વર્ણી અભેસિંહ રાય, રામાનંદની કહું છું કથાય. ૩૩
ધોરાજી થકી સ્વામી સિધાવ્યા, ફણેણી દુધિવદર આવ્યા;
ગયા ત્યાંથી કંડોરડે ગામ, ત્યાંથી ગોંડળ સુંદરશામ. ૩૪
બંધિયે થઈ ખોખરી આવ્યા, સાંકળિ જેતપર સિધાવ્યા;
ભીમ એકાદશી કરી ત્યાંય, રીઝ્યા હરિજન સૌ મનમાંય. ૩૫
જેઠી પૂનમ જે કહેવાય, જળયાત્રાનો ઉત્સવ થાય;
કર્યો ઉત્સવ તે તહાં ઠરી, સત્તાવન તણી સાલ ઉતરી. ૩૬
અઠ્ઠાવનની લીલા ઉચ્ચારૂં, ધર્મપુત્રને ધ્યાનમાં ધારું;
હરિ સહિત રામાનંદસ્વામી, ગામોગામ ફરે બહુનામી. ૩૭
દેવ પોઢણી જે એકાદશી, કરી તે તો ભાડેરમાં વસી;
પાછાં ત્યાંથી ધોરાજીયે આવ્યા, થોડા દિવસ રહીને સિધાવ્યા. ૩૮
ગયા ગિરધર ગામ ફણેણી, તહાં વસીયા દિવસ અને રેણી;7
જેતપુર થઈ સાંકળી ગામ, ગયા ભાડેર શ્રીઘનશ્યામ. ૩૯
પીપળાણે થઈ આખે આવ્યા, અગત્રાઇયે શામ સિધાવ્યા;
કાલવાણી થઈ માંગરોળ, આવ્યા આનંદ ધારી અતોળ. ૪૦
જન્માષ્ટમી ઉત્સવ જેહ, અઠ્ઠાવનની સાલનો એહ;
માંગરોળમાં એ તો આદર્યો, ત્યાં જ ગણપતિ ઉત્સવ કર્યો. ૪૧
પછી ત્યાં થકી લોજમાં ગયા, શ્રાદ્ધપક્ષ8 સુધી તહાં રહ્યા;
રામાનંદજી બોલતા આપ, ભક્તો છે આ તો છેલ્લો મેળાપ. ૪૨
તેનો મર્મ ન ઉર કોઈ આણે, એક પર્વતભાઈ જ જાણે;
તેઓ જો કોઈ આગળ કહે, કોઈ માને ન સંશય રહે. ૪૩
સ્વામી ત્યાં થકી આવ્યા પંચાળે, છબી શ્યામની લોકો નિહાળે;
ગામથી પૂર્વ માંહિ છે વાવ્ય, બેઠા ત્યાં જ કરીને ટકાવ. ૪૪
પૂર્વછાયો
રાજા મનુભા ત્યાં રહે, ભલા કુંવર ઝીણાભાઈ;
બીજા કુંવર ગગાભાઈ તે, પણ સામા આવ્યા હરખાઈ. ૪૫
સારી રીતે સનમાનથી, તેડી ગયા ગામ મોઝાર;
આપ્યો ઉતારો અતિ ભલો, હૈયે ધારીને હેત અપાર. ૪૬
પૂજા કરી રામાનંદની, તથા શ્રીહરિની શુભ રીત;
ભોજન દઈ ભાતભાતનાં, પરિપૂર્ણ જણાવી પ્રીત. ૪૭
રામાનંદે નૃપને કહ્યું, બેય કુંવર તમારા જેહ;
અતિ ચમતકારી થશે, કામ ઉત્તમ કરશે તેહ. ૪૮
એમ કહિને મૂકિયા, બેય કુંવરને શિર હાથ;
શ્રીહરિ કહે સાચું કહો છો, સંતમંડળના નાથ. ૪૯
શ્રીહરિયે ઝીણાભાઈનાં, વળી કીધાં વખાણ અત્યંત;
થાશે એમના હાથથી, સતસંગમાં કામ અનંત. ૫૦
રામાનંદ નૃપને કહે, મેં તમને કહ્યું હતું જેહ;
સર્વોપરી પ્રભુ આવશે, આજ આવ્યા છે વરણી એહ. ૫૧
તે સુણીને શ્રીહરિ તણી, ધરી મૂરતિ જન મન માંય;
રટણ રાત દિવસ કરે, પળ એક વ્યરથ નવ જાય. ૫૨
બે દિન રહીને ત્યાં થકી, રામાનંદ સમાજ સહીત;
માણાવદર માંહી ગયા, રહ્યા ભટને ઘેર રુડી રીત. ૫૩
ત્યાંથી ચાલ્યા ત્યારે હરિજને, કહ્યું વેલા આવજો સંતસાથ;
સ્વામી કહે ફરી આવવું, હવે તે તો છે હરિને હાથ. ૫૪
ઉપજાતિવૃત્ત (દેહનો નિરાધાર નહીં તે વિષે)
લાંબા વિચારો મનુષ્યો કરે છે, તૃષ્ણા ઘણી અંતર તે ધરે છે;
તે જોઈને કાળ હસ્યો રહે છે, આવી અજાણ્યો જીવને ગ્રહે છે. ૫૫
જાણે બીજું કામ કરીશ કાલ, જોતો નથી જે શિર કાળઝાળ;
મનોરથો સૌ મનમાં રહે છે, આ દેહ છોડી રસતો લહે છે. ૫૬
પંખી તણો જેમ ભરાય મેળો, સૂર્યાસ્તકાળે સઉ થાય ભેળો;
જુદાં જુદાં તે પછી ઉડી જાય, એવો જ મેળો જનનો જણાય. ૫૭
કાલે કર્યાનું શુભ જેહ કાજ, તે તો ત્વરાથી કરવું જ આજ;
આ દેહ કેરો નહિ નીરધાર, ન થાય પૂરા મનના વિચાર. ૫૮
ગયા બધા પાંડવ કૌરવોયે, જો જાદવો શ્રેષ્ઠ રહ્યા ન કોયે;
આ પિંડ બ્રહ્માંડ વિનાશ થાય, કોઈ ચિરંજીવી નહિ જણાય. ૫૯
શ્રીરામકૃષ્ણાદિક દેહ ધારે, સ્વધામમાં તે પણ સૌ પધારે;
કર્યો પ્રભુયે જ ઠરાવ એવો, દેખાય તે દૃશ્ય નહીં રહેવો. ૬૦
નહીં રહે સાગર શૈલ કોય, ધરા ચળા9 છે અચળા ન હોય;
નહીં રહે સૂર્ય શશાંક તારા, અંતે સહુ નાશ નકી થનારા. ૬૧
સદા ન જીવે સુર કે સુરેશ, હૈયાત10 બ્રહ્મા ન રહે હંમેશ;
ઘણું જીવ્યાનાં વરદાન હોય, તે જાય અંતે તન ત્યાગી તોય. ૬૨
પૂર્વછાયો
દર્શન કરી લ્યો દૃષ્ટિયે, લેવો હોય તે લઈ લો લાવ;
ગયો દિવસ આવે નહિ, કોણ જાણે ભવિષ્ય બનાવ. ૬૩
માણાવદરથી ચાલિયા, ગયા પીપલાણે તે ગામ;
નાવડે થઈ મેઘપુર જઈ, પછી ભાડેર કીધો વિરામ. ૬૪
દસરાનો ઉચ્છવ કરી, ગયા ધોરાજીયે ગુરુ ધીર;
ત્યાંથી ગયા કંડોરડે, પછી બંધિયે ગુણગંભીર.11 ૬૫
રાજા ઉન્નડ જેતપુર તણા, તેણે પત્ર લખી રુડી પેર;
રામાનંદને તેડાવિયા, અતિ આગ્રહથી નિજઘેર. ૬૬
મોવઇયે થઈ જેતપુર, ગયા રામાનંદ ગુરુરાય;
આશ્વિન12 શુક્લ ચતુર્દશી, અઠાવનની તે કહેવાય. ૬૭
ભાણા કાપડિયા કણબીને, ઘેર રહ્યા તે રુડી પેર;
ઉગમણે બાર ઓરડામાં, ઉતર્યા કરીને મહેર. ૬૮
આથમણી બારી પડે છે, ઓરડામાં જે ઠામ;
ત્યાં બેસીને ભોજન કર્યું, રામાનંદ ને શ્રીઘનશામ. ૬૯
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
નિશ દિન હરિને ન દૂર રાખે, સદગુરુ એમ ઘણો સનેહ દાખે;
હરિજન સમિપે સદા વખાણે, નિજજન જેમ જથાર્થ વાત જાણે. ૭૦
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજી આચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે ચતુર્થકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિરામાનંદસ્વામી-સહવિચરણનામા અષ્ટાદશો વિશ્રામઃ ॥૧૮॥