વિશ્રામ ૨૨
પૂર્વછાયો
પવિત્ર પર્વતભાઇયે, કહ્યાં કણબીનાં મુખ્ય નામ;
વર્ણી કહે નૃપ સાંભળો, કહું તેહ તણાં નામ ઠામ. ૧
ચોપાઇ
રુડું ગોરવિયાળી છે ગામ, રહે હીરો પટેલ તે ઠામ;
ભગો નામે છે તેના ભાણેજ, તહાં મૂળો ને હરજી રહે જ.1 ૨
ભાયો રુડો ખીમો ને જેરામ, રહે રાજો પટેલ તે ઠામ;
એક આહિર ભક્ત છે સારો, એ જ ગામ વિષે રહેનારો. ૩
નાગજી માણાવદર વસે, ખીમજી શવજી તે ત્યાં હશે;
આંબો રાજો અને જેરામ, મૂળજી અને કલ્યાણ નામ. ૪
નાથો નરસી ને રાઘવ જાણો, માવો મેઘો ને કુરજી પ્રમાણો;
ભલા કાનજી કેશવ કહું, વળી વસ્તો ને શામજી લહું. ૫
જીવો અરજણ છે એ જ ગામ, પીપલાણામાં કણબી છે રામ;
બીજા પણ જે જે કણબી ગણાવ્યા, સૌને સ્વામીયે તર્ત તેડાવ્યા. ૬
વળી સ્વામીયે કીધો ઉચ્ચાર, સુણો હીરજીભાઈ સુતાર;
તમે મંડપ આરંભ કરો, તેમાં શોભા સરસ ઘણી ધરો. ૭
આજથી જો આરંભ કરાય, સુધિ આઠમે પૂરણ થાય;
જનનો બહુ થાશે ભરાવો, માટે મંડપ મોટો કરાવો. ૮
સુણી બોલિયા હીરજીભાઈ, કરશું મંડપની સરસાઈ;2
તેને માટે સામાન મંગાવો, બીજા પણ કારીગરને તેડાવો. ૯
કુંડસિદ્ધિ ને મંડપસિદ્ધિ, ભણી જાણે જેઓ ભલી વિધિ;
રાજવલ્લભ આદિક ગ્રંથ, પૂરો જાણે તેનો પણ પંથ. ૧૦
ધારીને ધ્રુવતારાની ગમથી, પ્રાચી3 સાધન કરશું પ્રથમથી;
ભૂમિશોધન4 પણ ભલી ભાતે, પાસે રહીને કરાવશું જાતે. ૧૧
નારાયણજી સારા છે સુતાર, વિશ્વકર્માનો તે અવતાર;
જેની જન્મભૂમિ ભુજમાં છે, આજ તો જુનાગઢમાં રહ્યા છે. ૧૨
પૂરો તમમાં છે તેહનો પ્રેમ, અમે સૌ જન જાણિયે એમ;
દેવરામ ને અજરામર, કહ્યા તે છે ત્રણે સહોદર.5 ૧૩
મારો ભાઈ સુંદરજી જે છે, આંહી આવેલો દર્શન તે છે;
ગામ જાળિયાના વિશરામ, કહું બીજા છે ફણેણી ગામ. ૧૪
એક કૃષ્ણજી વીરજી બીજા, તથા રામજી સુતાર ત્રીજા;
હરજી વીરજી વણથળિયે, વસે કરસન ગામ સાંકળિયે. ૧૫
બીજા સુતારનાં કહ્યાં નામ, સૌને તેડાવિયા તેહ ઠામ;
પછી બોલિયા ભટ મયારામ, કોણ કરશે રસોઈનું કામ. ૧૬
જ્યારે મંડપ આરંભ થાશે, થોડે થોડે મનુષ્ય ભરાશે;
નિત્ય કરવી રસોઈ બે ટાણે, ભલી બાઇયો તે કરી જાણે. ૧૭
રામાનંદ બોલ્યા સાક્ષાત, જાણે બાઇયો રસોઈની વાત;
ગંગાબાઈ જેતલપુરવાળાં, રાંધી જાણે છે અન્ન રસાળાં. ૧૮
પાકશાસ્ત્રે પ્રવિણ છે પૂરાં, નથી તે કામમાં તે અધૂરાં;
જમ્યા છૈયે તેઓની રસોઈ, એવી તો ન કરી શકે કોઈ. ૧૯
એ છે નાગર વીસળનગરાં, બહુ પાક બનાવવામાં જબરાં;
કરે છે તો રસોઈ બધાય, પણ નાગરની વખણાય. ૨૦
કેમ કરવી ઘટે પાકશાળા, કેમ કરવા વિવિધ મશાલા;
ભીમપાક6 તથા નળપાક,7 તેમાં છે તેની રીત અથાક. ૨૧
ઉપજાતિવૃત્ત (રસોઈ કરવા વિષે)
વરો કરે તે ધણી તો વિચારી, સામગ્રિ આપે સહુ સારી સારી;
રસોઈ સારી કરનાર નોય, વરો વખાણે નહિ લોક કોય. ૨૨
ધનાઢ્ય ઝાઝું ધન વાવરે છે, આશા ઉરે તો જશની ધરે છે;
સારી રસોઈ નહિ જો કરાય, તો વાવરેલું જર8 વ્યર્થ જાય. ૨૩
કોઈક તો ધાન9 સુધારી જાણે, કોઈ બગાડે ફિકરે ન આણે;
કુધાનનું કોઈ કરે સુધાન, સુધાનનું કોઈ કરે કુધાન. ૨૪
છે પાકવિદ્યા પણ એક મોટી, જરૂર જાણો નહિ છેક છોટી;
અભ્યાસ કીધા થકી આવડે છે, અભ્યાસ છોડ્યે વિસરી પડે છે. ૨૫
અભ્યાસ કીધો નહિ કોય દાડે, તે કાચું રાખે અથવા દઝાડે;
કાં ઢોળી નાખે નિજ અંગ દાઝે, રુઝાય તે તો તન કાળ ઝાઝે. ૨૬
જો ડાઘ અંગે લખતાં કરાય, તો રાંધતાં દેહ કદી દઝાય;
અશ્વાર જે અશ્વ થકી પડેલા, તે જાણવા પૂર્ણ નહીં શિખેલા. ૨૭
મીઠું મશાલા વધતા નખાય, કાં અલ્પ કે મુદલ10 ભૂલી જાય;
કાં આકરો તાપ કરે અતીશે, કાં તો ચૂલામાં અગની ન દિસે. ૨૮
ચોપાઇ
ગંગાબાને પછી કે’વરાવ્યું, ત્યારે તેમણે પાછું કહાવ્યું;
થોડાં માણસને હું દેખીશ, ત્યાં સુધી તો રસોઈ કરીશ. ૨૯
જન વધતા જશે જેમ જેમ, પડે બાઇયોનો ખપ તેમ તેમ;
સીધું તૈયાર કરવું તમામ, ઘણી બાઇયો તણું તે છે કામ. ૩૦
સતસંગી છે સ્ત્રીના સમાજ, માટે તેઓને તેડાવો આજ;
શાણી બાઈ રહે જે જે ગામ, ગંગાબાયે કહ્યાં નામ ઠામ. ૩૧
આખા નામે છે ઉત્તમ ગામ, નારાયણ દવે છે તેહ ઠામ;
તેની પત્ની છે દેવકીબાઈ, સુતા તેની મીઠી ને જીબાઈ. ૩૨
પીપળાણામાં છે લાડુબાઈ, મેતા નરસીની પુત્રી ગણાઈ;
નારાયણ દવે છે આખા ગામે, તેના પુત્ર છે નરસિંહ નામે. ૩૩
લાડુબાઈ તેને પરણી છે, પીપળાણામાં જેહ ગણી છે;
માનુબાઈ તો બહેન છે તેની, સારી સમઝણ છે ઘણી તેની. ૩૪
નારાયણમેતા નરસીના ભાઈ, તેની પત્ની રુડી રુકમાઈ;
લાડકી તેની માતાનું નામ, જાણે સારું રસોઈનું કામ. ૩૫
મેતા નરસિંહનું અધવારું,11 મેઘપરમાં છે એમ હું ધારું;
માટે ત્યાં પણ ખબર કઢાવો, બાઈ જ્યાં હોય ત્યાંથી તેડાવો. ૩૬
સુત નરસીનો કલ્યાણજી છે, બાઈ કુંવર તેની પુત્રી છે;
વળી બીજી જે બાઇયો ગણાવી, પછી તેઓને તરત તેડાવી. ૩૭
વળી બોલિયા ભટ મયારામ, પડશે ઘણા વિપ્રોનું કામ;
જન મળશે હજારો હજારો, વિપ્ર જોશે ઘણા રાંધનાર. ૩૮
ઝાઝાં માણસો જ્યાં ભેળાં થાય, ત્યારે બાઇયોથી કેમ રંધાય;
ઘણું રાંધે ને પિરસે તમામ, ઘણા પુરુષો તણું તે તો કામ. ૩૯
નારાયણ દવે આખા ગામે, તેના પુત્ર છે કૂરજી નામે;
ગંગાધર તથા અંબારામ, રહે ગોવિંદજી તેહ ઠામ. ૪૦
દવે નરસિંહ ને લાધો જોશી, મેતા ઇંદરજી છે પાડોશી;
મૂળજી તથા જૂઠો છે નામ, તેનો પુત્ર છે ભલો જેરામ. ૪૧
દવે દેવજી પરમાણંદ, ભાઈ બે સતસંગી સ્વચ્છંદ;
પીપળાણે મેતા નરસી છે, સુત કલ્યાણજી વાલજી છે. ૪૨
રઘુનાથ ને રવજી જેહ, મેતા નરસિંહના સુત તેહ;
નારાયણ મેતા તેહના ભાઈ, તેના ચિત્તમાં બહુ ચતુરાઈ. ૪૩
જેઠો ભાણજી રવજી જેહ, મેઘપુરમાં રહે છે તેહ;
બીજા પણ બહુ વિપ્ર ગણાવ્યા, સ્વામીયે તેને તર્ત તેડાવ્યા. ૪૪
રામદાસજી વાણી કહે છે, જેતપુરમાં જે ભક્તો રહે છે;
સ્વામી તેઓને પાસે બોલાવો, કાંઈ કાંઈક કામ ભળાવો. ૪૫
સુણી સ્વામીયે તેને તેડાવ્યા, આજ્ઞા સાંભળી તે સહુ આવ્યા;
સુણો ભૂપ તેનાં કહું નામ, મોટા મુક્ત તે સદગુણધામ. ૪૬
રાજા ઉન્નડ જે ગુણવાન, તેને પ્રગટ પ્રભુનું છે જ્ઞાન;
મુળૂ વાળા તથા દેવા વાળા, ઘણા સમઝુ સારા કરમાળા.12 ૪૭
ભગવાન કાપડિયો ને હરજી, ભાણો પટેલ અને લાલજી;
ભલા ભક્ત ઠાકરશી લુવાર, નથુ ત્રિકમ આંબો ઉદાર. ૪૮
વેલો જેઠો ને પૂતળીબાઈ, જીવા જોશીની પત્ની ગણાઈ;
રામબાઈ આદિક હરિજન, સૌને બોલાવી કહ્યું વચન. ૪૯
વરણીને થશે અભિષેક, ત્યારે આવશે સંઘ અનેક;
સૌની ચાકરી કરજો સારી, કરો સીધાંની સર્વે તૈયારી. ૫૦
જે જે જોઈએ તે વસ્તુ મંગાવો, વડી પાપડ શેવો કરાવો;
રાવટી તથા તંબુ ને દેરા, જ્યાંથી ત્યાંથી મંગાવો ઘણેરા. ૫૧
મૂળુ વાળા ને ઉન્નડરાય, સુણી બોલીયા તે સમે ત્યાંય;
દેરા રાવટી તંબુઓ સારા, ઘણા દરબારમાં છે અમારા. ૫૨
કેટલોએક બીજો સામાન, તે તો તૈયાર છે આ સ્થાન;
તન મન ધન જે છે અમારાં, તે તો જાણજો સર્વે તમારાં. ૫૩
એમ કહીને ગયા સૌ ઘેર, સ્વામી રાજી થયા શુભ પેર;
વૈશ્ય કણબી ને સુતાર જેહ, વિપ્ર તરત તેડાવેલા તેહ. ૫૪
સહુ આવી મળ્યા તેહ ઠાર, ચાલ્યું કામ ત્યાં ધમધોકાર;
કોઈ સામાન જઈ લઈ આવે, કોઈ સારી રીતે સચવાવે. ૫૫
ભાણા પટેલના ઓરડા છે, ઉત્તરાભિમુખે જે રુડા છે;
કર્યો મંડપ આરંભ ત્યાંય, સૌને હરખ ઘણો મનમાંય. ૫૬
જેને જેહ ભળાવેલું કામ, જન તે તે કરે છે તમામ;
કરે મંડપનું કામ કોઈ, કરે વિપ્ર મળીને રસોઈ. ૫૭
વડી પાપડ બાઇયો કરે છે, જીભે હરિકીરતન ઉચ્ચરે છે;
રહ્યાં ગીત તે ગગનમાં ગાજી, સુણી દેવ થયા સહુ રાજી. ૫૮
ચાલે મંડપ કામ જે ઠાર, જાય જોવા સ્વામી ત્રણ વાર;
જે જે સામાન જોઈયે જેને, સ્વામી તરત અપાવે છે તેને. ૫૯
હીરજી આદિ જે સૂત્રધાર,13 સ્વામી તેને કહે છે તે ઠાર;
જેવી કારીગરી કરી જાણો, તેવી કરવામાં કસુર14 ન આણો. ૬૦
સુણી બોલિયાં હીરજીભાઈ, રામાનંદ સુણો સુખદાઈ;
સારું કામ કરે ધન માટે, આ તો છે મુક્તિલાભને માટે. ૬૧
વળી અક્ષરધામ નિવાસી, નરદેહ ધર્યો સુખરાશી;
તેને કરવા છે પૂર્ણ પ્રસન્ન, તેના ધામમાં જાવાનું મન. ૬૨
આશા એવી મોટી છે સ્વામી, કેમ કરવામાં રાખશું ખામી;
એવા સ્નેહના સુણી ઉચ્ચાર, આપ્યા સ્વામીયે હૈયેથી હાર. ૬૩
હોંશે હોંશે કરે સહુ કામ, જાણે રીઝશે શ્રીઘનશામ;
સ્વામીને જો નજરમાં ન આવે, આખા દિનનું ચણેલું પડાવે. ૬૪
આપે ધીરે રહીને સુબોધ, પણ ન કરે લગારેય ક્રોધ;
એવા સ્વામી છે દિલના દયાળ, નિજ દાસ તણા પ્રતિપાળ. ૬૫
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
સુણ નૃપ હરિનાં રુડાં ચરિત્ર, પરમ પવિત્ર વિશાળ છે વિચિત્ર;
સુર નર મુનિ મુક્ત નિત્ય ગાય, તદપિ કદાપિ ન તૃપ્ત તેહ થાય. ૬૬
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે ચતુર્થકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિપટ્ટાભિષેકે મંડપારંભનામા દ્વાવિંશતિતમો વિશ્રામઃ ॥૨૨॥