વિશ્રામ ૩૧
પૂર્વછાયો
સ્વામી રામાનંદે કહ્યો, જેતપુરનો મહિમા જેહ;
ભૂપ અભેસિંહ સાંભળો, તમને સુણાવું તેહ. ૧
ચોપાઇ
સભા મધ્યે રામાનંદ સ્વામી, કહે સૌ જનને મુદ પામી;
મહિમા જેતપુરનો જેહ, તમે સાંભળો સૌ ધરી સ્નેહ. ૨
છપૈયા વિષે જનમ્યા હરિ, પીપલાણા માંહી દીક્ષા ધરી;
જેતપુરમાં પામ્યા પટ્ટદાન,1 માટે ત્રણેનો મહિમા સમાન. ૩
જ્યારે જનમ્યા છપૈયે ગામ, પડ્યું નામ તહાં ઘનશામ;
પીપલાણામાં દીક્ષા લીધી, સહજાનંદ સંજ્ઞા તે કીધી. ૪
સ્વામીપદ પ્રભુ પામિયા આહીં, મોટો મર્મ ધરો મન માંહી;
જેતપુર મોટું તીરથ જેવું, નહિ કાશી કે કેદાર તેવું. ૫
કરે તીરથ જો ધરી પ્યાર, થાય અધમનો આંહી ઉદ્ધાર;
સતસંગી વસે જેહ દૂર, એક વાર તો આવે જરૂર. ૬
કરી તીર્થ આ લીલા સંભારે, તે તો ઉતરે ભવજળ પારે;
ભદ્રા ગંગાનો મહિમા મોટો, ગંગા ગોમતિનો તેથી છોટો. ૭
જેમાં નાયા જગત આધાર, અમે નાયા એમાં ઘણી વાર;
નાયા હરિજન સંતસમાજ, થયું તેથી આ તો તીર્થરાજ. ૮
આંહી શ્રદ્ધાથી શ્રાદ્ધ જે કરશે, ઘણા પૂર્વજ એના ઉદ્ધરશે;
કરી સ્નાન ને કરશે દાન, તેનું ફળ થશે મેરુ સમાન. ૯
જમાડે આંહિ બ્રાહ્મણ સંત, ફળ તેનું તો થાય અનંત;
જપ તપ વ્રત આંહી કરાય, તેના સિદ્ધ મનોરથ થાય. ૧૦
કરે એક તીરથ ઉપવાસ, ફળ તો ઉપવાસ પચાસ;
સંપ્રદાયનું મૂળ આ સ્થાન, એમ સમજે જે જન મતિમાન. ૧૧
મહિમા ઉચ્ચરી એવી રીતે, પછી શ્રીજી પ્રત્યે બોલ્યા પ્રીતે;
મને વાલો છે સોરઠ દેશ, તેમાં હું વિચર્યો છું વિશેષ. ૧૨
માટે પ્રીતી તેના પર ધરજો, સતસંગ વધે તેમ કરજો;
એનો મહિમા વધારજો આપ, મોટો પ્રગટ જણાવી પ્રતાપ. ૧૩
ઘણાં તીર્થ સ્થળો આંહી કરજો, ઝાઝી વાર તે સ્થાને વિચરજો;
એવી વાત કરી જે ઉચ્ચાર, કરી શ્રીહરિયે અંગિકાર. ૧૪
રામાનંદે કરી ઘણી વાત, કહ્યું સંઘ સિધાવો પ્રભાત;
પછી સભા વિસર્જન થઈ, સૂતા નિજ નિજ આસને જઈ. ૧૫
પૂર્વછાયો
પડવે દિન પરભાતમાં, ઉઠી નિત્ય ક્રિયા કરી ત્યાંય;
મંડપ માંહિ બિરાજીયા, રામાનંદ અને હરિરાય. ૧૬
સંઘના જન દર્શન કરી, થયા સ્વદેશ પંથ વિદાય;
લીલા સંભારી શામની, કહે સાંભળે ને હરખાય. ૧૭
હતા તેડાવ્યા જેહને, કરવા ઉત્સવનું કામ;
હીરજી ગોવરધન તથા, પરવત ને ભટ્ટ મયારામ. ૧૮
ઇત્યાદિકને ભેટિયા, રામાનંદ ભલો ધરી ભાવ;
ભૂષણ વસ્ત્ર પ્રસાદિનાં, દઈ ઉરમાં આપ્યા પાવ. ૧૯
માથે કર કોઈને મુક્યો, કહ્યાં કોઈને મિષ્ટ વચન;
હરિયે કરુણા દૃષ્ટિથી, કર્યાં સૌ જનમન રંજન. ૨૦
ગંગા આદિક બાઈને, પ્રસાદિના અપાવ્યા હાર;
વખાણ કોઈનાં વિધવિધે, રામાનંદે કર્યાં તે વાર. ૨૧
આજ્ઞા આપી સર્વને, જવા પોત પોતાને ગામ;
કર જોડી નરનારિયો, કરે વારંવાર પ્રણામ. ૨૨
મૂરતિ મનોહર માવની, ક્ષણ માત્ર મૂકી ન જવાય;
તે મૂકી ઘર ભણી જતાં, કેમ ઉપડે જનના પાય. ૨૩
પ્રેમી જન એવા આગળે, જ્યારે ચાલ્યું હરિનું સ્વરૂપ;
પાછળ તે જન પરવર્યા, એ તો અદ્ભુત વાત અનૂપ. ૨૪
આ ઉત્સવ કેરી કથા, સ્નેહે સુણે સુણાવે જેહ;
ભૂતળમાં સુખ ભોગવે, પામે અંત્યે અક્ષરપદ એહ. ૨૫
જેતપુરના મહિમાની ગરબી
(‘વંદું દુર્ગપુર ધામ સુંદર શોભે ઘનશામનું જો’ એ રાગ)
ધન્ય જેતપુર ધામ ગામ કાઠિવાળા તણું જો;
નદી વહે છે તે ઠામ નામ ભદ્રા ભલી ભણું જો. ૨૬
ભક્તિપુત્ર ભગવાન સ્નાન તેમાં કર્યું સહી જો;
તેથી તીર્થ તે સમાન સ્થાન બીજે નહીં કહીં જો. ૨૭
પ્રભુની છપૈયા જેમ જન્મભૂમી તે જાણવી જો;
પીપલાણામાં તેમ દીક્ષા ભૂમી પ્રમાણવી જો. ૨૮
થયો પટ્ટાભિષેક જેતપુર માંહિ જે થકી જો;
ધામ ત્રણે પ્રત્યેક તુલ્ય જાણો જ તે થકી જો. ૨૯
શુક સનકાદિ સંત મુનિ નારદાદિ નેહથી જો;
આવે તીર્થે અનંત દેવ દેવી દિવ્ય દેહથી જો. ૩૦
એવો મોટો મહિમાય જેતપુર તણો જાણવો જો;
જીભે વરણ્યો ન જાય એ તો અંતરમાં આણવો જો. ૩૧
ધન્ય ત્યાંના ભૂપાળ ધન્ય ત્યાંના નિવાસીયો જો;
ભદ્રા નાય સદાકાળ ધન્ય દાસ તથા દાસીયો જો. ૩૨
સજી અસ્વારી સારી ફર્યા શામ આખા શેહેરમાં જો;
નેહ ધારી નરનારી લાલ નિરખ્યાં લેહેરમાં જો. ૩૩
ધન્ય ધન્ય નરદેહ તેણે ધાર્યો ધરાતળે જો;
ટાણું તો અમૂલ્ય તેહ મૂલ્યે ખર્ચે ક્યાંથી મળે જો. ૩૪
સારો સત્સંગી હોય વાસ હોય દેશ દૂરમાં જો;
આવી એક વાર તોય જાત્રા કરે જેતપુરમાં જો. ૩૫
ધરી દેહ નરનાર અહિં જાત્રા કરે નહીં જો;
ગયો વ્યર્થ અવતાર એમ જાણો જનો સહી જો. ૩૬
એવું અતિ અદ્ભુત મન માહાત્મ્ય ધારીને જો;
રઘુવિરસુતસુત વદે વાણી વિચારીને જો. ૩૭
પૂર્વછાયો
વર્ણી કહે વસુધાપતિ, રામાનંદની કહું છું કથાય;
જે જન સુણશે સ્નેહથી, તેનાં જન્મમરણ દુઃખ જાય. ૩૮
ચોપાઇ
સ્વામી બેસીને એકાંત ઠાર, કરી ધ્યાનને કીધો વિચાર;
પુરુષોત્તમ તણી ઇચ્છાથી, દુરવાસાનો શાપ થયાથી. ૩૯
જેહ કરવા મેં જનતન2 ધર્યું, તે તો કામ મેં પૂરણ કર્યું;
પુરુષોત્તમ પ્રગટ પધાર્યા, મારી ગાદિયે તેને બેસાર્યા. ૪૦
દુરવાસાનો પામિને શાપ, જે જે જનમિયા છે મુનિ આપ;
તેનાં સંકટ શ્રીહરિ હરશે, શાપથી મુક્ત સર્વને કરશે. ૪૧
એવો અંતરમાં ઊહ3 આણી, કૃતકૃત્ય પોતાને તે જાણી;
તન તજવાનો કીધો વિચાર, કર્યો કાંઈક તાવ સ્વીકાર. ૪૨
વળી ધારિયો એવો સિદ્ધાંત, નથી આ સ્થળ માંહી એકાંત;
માટે ગામ ફણેણીમાં જાવું, તન ત્યાં તજીને દિવ્ય થાવું. ૪૩
પછી વાત જવાની પ્રકાશી, થયા સત્સંગી સર્વ ઉદાસી;
સૌની સાંતવના સારી કીધી, પછી વાટ ફણેણીની લીધી. ૪૪
એક રથમાં બિરાજીયા સ્વામી, સાથે શ્રીહરિ અંતરજામી;
મુક્તાનંદ આદિક મુનિરાજા, યથાયોગ્ય વાહનમાં બિરાજ્યા. ૪૫
ઘણા પાર્ષદ ને હરિભક્ત, સંગે ચાલિયા પરમ વિરક્ત;
ફણેણીમાં ખબર થઈ જ્યારે, ત્યાંના ભક્ત સામા આવ્યા ત્યારે. ૪૬
ગોવો વેલો ને કાનજી જાણો, ચોથો રામજી સોની પ્રમાણો;
એક આહિર નામ છે લૂણો, હવે સુતારનાં નામ સૂણો. ૪૭
કૃષ્ણજી વિરજી તથા રામ, વેરાગી હરિદાસજી નામ;
અમૂલા ને કેસર જીવીબાઈ, ભલી તે હરિભક્ત ગણાઈ. ૪૮
ઇત્યાદિક હરિજન સામા આવ્યા, વાજાં વિવિધ પ્રકારનાં લાવ્યા;
વાજે છે બહુ તાલ મૃદંગ, સૌના મનમાં છે મોટો ઉમંગ. ૪૯
કોઈ તો વળી આગળ જાય, તાળી પાડીને કીર્તન ગાય;
પ્રેમથી કરે દંડપ્રણામ, જેજેકાર કરે લઈ નામ. ૫૦
પેઠા ગામ વિષે રુડી પેર, ઉતર્યા સોની રામને ઘેર;
વિપ્ર પાસે રસોઈ કરાવી, પછી ઠાકોરજીને ધરાવી. ૫૧
રામાનંદ ને શ્રીઘનશામ, જમ્યા સાધુ ને પાળા તમામ;
ગામ પરગામના હરિજન, કર્યું ભાવથી સૌયે ભોજન. ૫૨
વળી સાંજે સભા સજી સારી, રામાનંદે ત્યાં વાત ઉચ્ચારી;
યુધિષ્ઠિર ને અર્જુન આદિ, વસુદેવ અને અક્રૂરાદિ. ૫૩
જેણે જેણે ધર્યો નરદેહ, અંતે દેહ તજી ગયા તેહ;
નાશવંત છે આ દેહ જાણો, એનો હર્ષ કે શોક ન આણો. ૫૪
અમે દેહ ધર્યો છે જે કામ, તે તો પુરું થયું છે તમામ;
નીલકંઠ આ છે બ્રહ્મચારી, ધર્મધુર તેને સોંપી અમારી. ૫૫
તમારું તે તો રક્ષણ કરશે, કષ્ટ સર્વ પ્રકારનાં હરશે;
માટે ચિંતા ન રાખશો લેશ, એ છે સમરથ મુજથી વિશેષ. ૫૬
મારી પાછળ શોક ન કરશો, આત્માઘાત કરી નવ મરશો;
મારી આજ્ઞા અંતરમાં વિચારી, રહેજો સહુ ધીરજ ધારી. ૫૭
ઇત્યાદિક ઘણો મર્મ સુણાવ્યો, દિનદિન તાવ વધતો જણાવ્યો;
મંદવાડ તણા સમાચાર, સુણી આવ્યાં ઘણાં નરનાર. ૫૮
ભટજી અને પર્વતભાઈ, આવ્યા દર્શન કરવાને ધાઈ;
રાજા વિક્રમના જેહ વાર, વિત્યાં સંવત્ શતક અઢાર. ૫૯
અઠ્ઠાવનના વરસની ગણાવી,4 માગશર શુદી તેરશ આવી;
રામાનંદે ઉઠીને પ્રભાતે, કરી નિત્યક્રિયા નિજ જાતે. ૬૦
શુચિ આસન ઉપર બેઠા, ધ્યાનમુદ્રાયે ધ્યાનમા પેઠા;
જાણી સ્વામીનો અવસર અંત, આવ્યા સર્વ હરિજન સંત. ૬૧
ગાય કીર્તન ભજન કરે, છબી સ્વામીની અંતરે ધરે;
ધર્યું એવે સમે મુનિ ભૂપ,5 તજી દેહ ને દિવ્ય સ્વરૂપ. ૬૨
ૠષીશાપ થકી મુક્ત થયા, બદ્રિકાશ્રમમાં પાછા ગયા;
પછી માંડવી6 શુભ શણગારી, તેમાં સ્વામીનો દેહ બેસારી. ૬૩
હાર ચંદન આદિ ચડાવી, અબીલ ને ગુલાલ છંટાવી;
રામદાસ ને શ્રીઘનશામ, મુક્તાનંદ ને ભટ્ટ મયારામ. ૬૪
મળીને માંડવી તે ઉપાડી, કરે ઉત્સવ સંત અગાડી;7
ભદ્રા તીરે જઈ તેહ વાર, કર્યો શાસ્ત્રવિધિ સંસ્કાર. ૬૫
પછી સૌ મળી મંદિર આવ્યા, સૌને ધૈર્યના શબ્દ સુણાવ્યા;
ગયા પુરજન નિજ નિજ ઘેર, ગુણ સંભારતા બહુ પેર. ૬૬
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
ગુરુવ8ર કૃત દેહ ત્યાગ જેહ, નૃપ તુજ પાસ કથા ઉચારી તેહ;
કરી પછી હરિયે ક્રિયા વિશેષ, સુણ લવમાત્ર કહીશ હે નરેશ. ૬૭
ઇતિ શ્રીવિહારીલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે ચતુર્થકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
રામાનંદસ્વામી–ભૌતિકદેહત્યાગકરણનામા એકત્રિંશતિતમો વિશ્રામઃ ॥૩૧॥
ઇતિ શ્રીહરિલીલામૃતે દીક્ષાનામ ચતુર્થકલશઃ સંપૂર્ણઃ ॥