વિશ્રામ ૧૬
પૂર્વછાયો
બહુનામિયે બંધિયા થકી, લીધો પાંચતળાવનો પંથ;
તે પૃથવી પાવન કરી, જેના ગુણ ઉચશે ગ્રંથ. ૧
ચોપાઈ
પ્રભુ પાંચતળાવ તે થૈને, શુક્લ સાજડિયાળીયે જૈને;
ગયા સંત સહિત સરધાર, ત્યાં તો રાત ગઈ ઘડી ચાર. ૨
ભલું મોટું સરોવર ભાળી, ઉતર્યા તટમાં વનમાળી;
જન સામા આવ્યા તે ઠામ, તેમાં મુખ્યનાં હું કહું નામ. ૩
તોંગાભાઈ તથા વેરીભાઈ, સામા આવ્યા હકોભાઈ ધાઈ;
માનોભાઈ અને જેજોભાઈ, એ તો ક્ષત્રિની જાતિ ગણાઈ. ૪
શેઠ કમળશી ગોવર્ધન, ઇન્દ્રજી ને પ્રેમી હરિજન;
ભીમ વીરમ વસતો દરજી, ત્રણે સાચવે શામની મરજી. ૫
ખોજા હસન અને અભરામ, દેવરાજ રૈયો વશરામ;
બાઈ લાડકી આણદી બાઈ, વેરાગી રામદાસ તે ભાઈ. ૬
હતા સાધુ સદાવ્રત દેવા, સામા આવ્યા શ્રીહરિને લેવા;
વિનતિ સૌયે મળિને ઉચ્ચારી, ચાલો ગામ વિષે ગિરધારી. ૭
અમે રાખ્યો તૈયાર ઉતારો, ભલો સામાન કીધો છે સારો;
કહે કૃષ્ણ આ જગ્યા છે કેવી, જાણીયે નૈમિષારણ્ય જેવી. ૮
માટે અહિ રહેશું રાત, આવશું પ્રગટે પરભાત;
પછી ગામમાં હરિજન ગયા, શ્રીજી સંત સહીત ત્યાં રહ્યા. ૯
કર્યાં કીર્તન ને કથા વાત, એમ કરતાં તો પ્રગટ્યું પ્રભાત;
કહે મુક્તમુની મહારાજ, મારી અરજ સુણો એક આજ. ૧૦
મોટા આ સરોવર મોઝાર, રામાનંદ નાહ્યા બહુ વાર;
તમે ના ધરમકુળરાય, મોટો મહિમા આ તીર્થનો થાય. ૧૧
ઘણીવાર નાહ્યો છું હુંય, વળી આજ ફરી નાઉં છુંય;
રામાનંદનો જાણી પ્રતાપ, આંહીં પ્રથમ કર્યો મેં મેળાપ. ૧૨
માટે તેહનો મહિમા વધારો, કરી મજ્જન પુરમાં પધારો;
પછી સંત સહિત નાયા હરી, સંધ્યાવંદનાદિ ક્રિયા કરી. ૧૩
ત્યાં તો સત્સંગિ સૌ સામા આવ્યા, વાજાં વિવિધ પ્રકારનાં લાવ્યા;
તોંગાભાઈ તણે દરબાર, જઈ ઉતર્યા ધર્મકુમાર. ૧૪
સૌયે સારી રીતે કરી સેવા, મોટો લાભ અલૌકિક લેવા;
ત્યાં તો સાધુ બે ફરતા આવ્યા, એ તો એવા સમાચાર લાવ્યા. ૧૫
બહ વિઘ્ન કરે છે વેરાગી, પાત્ર તુંબડાં નાંખે છે ભાંગી;
દેખે આપણા સંતને જ્યારે, તોડે કંઠી તથા માર મારે. ૧૬
સુણી સરધારમાં રહેનારા, બોલ્યા સાધુઓ બોલ બિચારા;
આવે ઝુંડ સદાવ્રત લેવા, મંડે છે અમને દુઃખ દેવા. ૧૭
લોટ દાળ કોઈ લુંટી લે છે, માર મારે અને ગાળો દે છે;
સાથે રામકિયો વળી લાવે, અમને ઉપવાસ પડાવે. ૧૮
સદાવ્રતથી દીઠાં દુઃખ જ્યારે, રામાનંદે કર્યાં બંધ ત્યારે;
કૃપા લાવી કહી મહારાજ, હવે શું કરિયે અમે આજ. ૧૯
કહે કૃષ્ણ ક્ષમા દિલ લાવો, ચાલે છે તેમ હમણાં ચલાવો;
વળી ઉપજશે સુખ જેમ, કામ કરશું વિચારીને તેમ. ૨૦
દેશમાં પછી ઉપદેશ કરવા, મેલ્યાં સંતનાં મંડળ ફરવા;
સ્વરૂપાનંદ વ્યાપકાનંદ, તેઓને કહે વૃષકુળચંદ. ૨૧
તમે સૂરત શહેર સિધાવો, જનને સતસંગ કરાવો;
દૈવી જીવ ઘણા ત્યાં રહે છે, સાચા સંતનો સંગ ચહે છે. ૨૨
કહી એમ વિદાય ત્યાં કરી, સરધારથી ચાલ્યા શ્રીહરી;
ગામ કારિયાણી કેરા નાથ, માંચા ખાચર તે હતા સાથ. ૨૩
એણે અરજ કરી શિર નામી, મારે ગામ ચાલો બહુનામી;
કહે શ્રીહરિ આવશું અમે, સીધું સામાન જૈ કરો તમે. ૨૪
માંચા ખાચર ઘેર સિધાવ્યા, રાયપર મહારાજ તો આવ્યા;
સામા આવ્યા સહુ સતસંગી, અતિ અંતર માંહી ઉમંગી. ૨૫
સૌએ આદર આપીને સારો, આપ્યો ગામમાં સરસ ઉતારો;
મુખ્ય ભક્ત હતા કહું તેહ, રાજગર એક લક્ષ્મણ જેહ. ૨૬
તથા માવજી અર્જુન નામ, તેણે પ્રેમે પૂજ્યા ઘનશામ;
ત્યાંથી કૃષ્ણ ગયા કરિયાણે, ભૂપ દેહો ખાચર તે ઠેકાણે. ૨૭
પંચ પીરની જગ્યા જહાં છે, વડ સુંદર એક તહાં છે;
ભૂમિ ઉતરવા જોગ્ય ભાળી, વડ હેઠે રહ્યા વનમાળી. ૨૮
હતાં તે ગામમાં મીણબાઈ, સમાધિનિષ્ઠ સૌથી સવાઈ;
અયોધ્યાથી ચાલ્યા અવિનાશ, પછીથી કર્યો જ્યાં જ્યાં પ્રવાસ. ૨૯
મીણબાઈ તે સઘળું નિહાળે, ઘેર બેઠાં સમાધિમાં ભાળે;
પછી પોતાના સંબંધિ પાસ, કરે વાત તે સરવ પ્રકાશ. ૩૦
કહે એક મહા બ્રહ્મચારી, વનમાં વિચરે વ્રતધારી;
ગયા પ્રથમ હિમાચળ ભણી, કરી જાત્રા તીરથની ઘણી. ૩૧
પછીથી તે જગન્નાથ જૈને, સેતુબંધ ગયા ખુશી થૈને;
પછીથી ફરી દક્ષિણ દેશ, ગુજરાતમાં કીધો પ્રવેશ. ૩૨
ગિરનારની છાયામાં આવ્યા, માંગરોળ ને લોજ સિધાવ્યા;
પીપલાણે ગયા બહુનામી, રહ્યા જ્યાં છે રામાનંદ સ્વામી. ૩૩
આવશે પ્રભુ આપણે ગામ, એમ કરતાં તે વાત તમામ;
પછી આવ્યા તહાં પ્રભુ જ્યારે, તેણે દીઠાં સમાધીમાં ત્યારે. ૩૪
સર્વ સંબંધીને કહી વાત, પ્રભુ આવ્યા અહિ સાક્ષાત;
ઉતર્યા પંચ પીરની પાસ, તેડી લાવો તે આપણે વાસ. ૩૫
દેહો ખાચર આદિક જેહ, સુણી તેડવાને ગયા તેહ;
જોયાં ષોડશ ચિહ્ન ચરણમાં, શરીરે મેઘશામ વરણમાં. ૩૬
રુડી મૂર્તિ મનોહર ભાળી, જાણ્યા શ્રીહરિ સંશય ટાળી;
કર જોડીને અરજ ઉચારી, ચાલો વાસ અમારે મુરારી. ૩૭
પધાર્યા પ્રભુ દરબારમાંય, જમ્યા સંત સહિત હરિ ત્યાંય;
શ્રીજી બેઠા સભા સજી સારી, કરી વાત વિજ્ઞાનની ભારી. ૩૮
દિવ્ય ભાવ વિશેષ દેખાડ્યો, અતિ સૌને આનંદ પમાડ્યો;
દેહા ખાચર આદિક સાથે, ધર્યા નિયમ હરિવર હાથે. ૩૯
થયા ભક્ત પ્રભુના અનન્ય, ક્યાંઈ આસ્થા રહી નહીં અન્ય;
સગાંવાલાં પોતાના જે અંગી, તેને કરવા ધાર્યા સતસંગી. ૪૦
પૂર્વછાયો
મોકો ખાચર વાંકિયા તણા, તેને જાણ્યા પોતાના જન;
વળી ખંભાળા ગામના, નામે માણશિયો પાવન. ૪૧
ચોપાઈ
પીઠાવાળાને ત્યાં તો તેડાવ્યા, એ તો કોટડા ગામથી આવ્યા;
આવ્યાં પ્રેમ ને પુતળીબાઈ, તેડાવ્યા થકી ત્યાં હરખાઈ. ૪૨
મુળુ ખાચર શ્રીગુંદાળાના, તેને જાણ્યા સંબંધી પોતાના;
એહ આદિ સગાને તેડાવ્યા, તેથી તે સહુ તરત જ આવ્યા. ૪૩
પેખી મહાપ્રભુનો પ્રતાપ, સતસંગી થયા સહુ આપ;
ધન્ય તે મીણબાઈ સુજાણ, થયું જેનાથી સૌનું કલ્યાણ. ૪૪
ઉપજાતિવૃત્ત (કુળમાં સારા-નરસા પુત્ર વિષે)
કુટુંબમાં હોય સુભક્ત એક, તારે કુટુંબો જન તે અનેક;
જો પાપિ મોટો કુળમાંહિ થાય, ઘણા જણા લૈ નરકે જ જાય. ૪૫
તારા ઘણા તો નભમાં રહે છે, શોભા નિશા તો શશિથી લહે છે;
ઘણા જનો જે કુળમાંહી હોય, શોભાવશે એક જ ભક્ત તોય. ૪૬
જે વંશમાં એક જ ભક્ત થાય, પવિત્ર તે વંશ બધો ગણાય;
જે જાણિયે ભક્તનિ જન્મવાળી,1 તે ધન્ય ભૂમિ ભલી ભાગ્યશાળી. ૪૭
કુંતા સીતા દ્રૌપદી ગોપિકાઓ, રાધા રમા કે શ્રુતિની રુચાઓ;
ઇત્યાદિ જે ઉત્તમ સૌ ગણાઈ, તે સર્વથી ઉત્તમ મીણબાઈ. ૪૮
પુષ્પિતાસાવૃત્ત
સુરવર પણ વંદવા પધારે, ચરણ તણી રજ હૈ સ્વશીશ ધારે;
હરિજન મહિમા અપાર એવો, કહી ન શકાય જથાર્થ હોય જેવો. ૪૯
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે પંચમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિકરિયાણા-ગ્રામવિચરણનામા ષોડશો વિશ્રામઃ ॥૧૬॥