વિશ્રામ ૨૬
પૂર્વછાયો
પૂજા કરી જને પ્રેમથી, સહુ બેઠા સભા મોઝાર;
મૂર્તિ મનોહર નિરખતાં, અતિ દીઠો તેજ અંબાર.1 ૧
ચોપાઈ
કોટિ સૂર્ય શશાંક2 સમાન, દીઠું અદભુત તેજ તે સ્થાન;
દીઠું દિવ્ય સિંહાસન તેમાં, જડ્યા ચિંતામણી બહુ જેમાં. ૨
જોયા તે વિષે શ્રી ઘનશામ, પુરુષોત્તમ પૂરણકામ;
ત્યાં તો અગણિત શક્તિયો યુક્ત, સ્તુતિ ઉચ્ચરે અક્ષરમુક્ત. ૩
દીઠા હરિના બધા અવતાર, કરે વર્ણન ત્યાં વેદ ચાર;
દીઠા પુરુષ પ્રધાન અનેક, ઉભા આજ્ઞામાં થૈ દીન છેક. ૪
જ્યાં સુધી એક મુહુરત ગયું, સભા સઘળીને દર્શન થયું;
હરિઇચ્છાથી એહ ઠેકાણે, પછી તો દીઠા પૂર્વ પ્રમાણે. ૫
માંચાભક્ત આદિક હરિજન, અતિ અચરજ પામિયા મન;
જાણ્યા અવતારના અવતારી, ભક્તિધર્મ તનુજ ભયહારી. ૬
નેણે આવિયાં પ્રેમનાં નીર, થયાં રોમાંચ સૌનાં શરીર;
મહિમા પ્રભુનો મન ધારી, સ્તુતિ ગદગદ કંઠે ઉચ્ચારી. ૭
નારાચ છંદ
અહો કૃપાનિધાન કૃષ્ણ કોટિ વિશ્વકારિ છો,
સુધર્મ થાપનાર્થ ધર્મગેહ દેહ ધારિ છો;
અખંડ ચિત્તવૃત્તિમાં અહો પ્રભુ રહો તમે,
પુરો અમારિ આશ દીનદાસ વંદિયે અમે. ૮
સુરેશ ને ગણેશ શેષ ભાવથી સદા ભજે,
મહેશ તો હમેશ ધ્યાન ચિત્તથી નહીં તજે;
અનંત મુક્ત આપ પાસ નેહથી સદા નમે,
પુરો અમારિ આશ દીનદાસ વંદિયે અમે. ૯
સમર્થમાં સમર્થ આપ સર્વથી વિશેષ છો,
સ્વતંત્ર સર્વના પતી થયા મનુષ્યવેષ છો;
તમો વિના ન અન્ય વસ્તુ અલ્પ અંતરે ગમે,
પુરો અમારિ આશ દીનદાસ વંદિયે અમે. ૧૦
અભીષ્ટ આપનાર ઇષ્ટ તો તમે વરિષ્ઠ છો,
અનિષ્ટ નાશકારિ સદ્ગુણી તમે ગરિષ્ઠ3 છો;
સુદર્શ કાજ યોગિરાજ પ્રાણ ઇન્દ્રિયો દમે,
પુરો અમારિ આશ દીનદાસ વંદિયે અમે. ૧૧
સુભક્તપાળ હે કૃપાળ કાળનાય કાળ છો,
વિશાળ પુષ્પમાળ ધારિ ધર્મભક્તિબાળ છો;
તમારિ ભક્તિહીન હોય તે ભવાબ્ધિમાં4 ભમે,
પુરો અમારિ આશ દીનદાસ વંદિયે અમે. ૧૨
સમસ્ત રિદ્ધિ સિદ્ધિ કેરિ વૃદ્ધિ થાય આપથી,
સમસ્ત કષ્ટ નષ્ટ થાય આપના પ્રતાપથી;
સજે ન ભક્તિ તે સદા અસંખ્ય સંકટો ખમે,
પુરો અમારિ આશ દીનદાસ વંદિયે અમે. ૧૩
ધર્યો મનુષ્ય દેહ પ્રાણિયો અપાર તારવા,
અધર્મિયે કર્યો સુધર્મ લોપ તે ઉધારવા;
અહો કૃપાનિધી કરી કૃપા અધીક આ સમે,
પુરો અમારિ આશ દીનદાસ વંદિયે અમે. ૧૪
સુધરમના કુમાર ધર્મ કેરિ ધીંગિ5 ઢાલ છો,
સમસ્ત વિશ્વમાં વિભો તમે વિહારીલાલ છો;
અમારી ચિત્તવૃત્તિ આપ મૂરતિ વિષે રમે,
પૂરી અમારી આશ દીનદાસ વંદિયે અમે. ૧૫
ચોપાઈ
ભાખે એવું સુણી ભગવાન, માંચા ભક્ત માગો વરદાન;
તમે માગશો તે હું આપીશ, આશા પૂર્ણ તમારી કરીશ. ૧૬
માંચો બોલિયા મસ્તક નામી, સદા એટલું માગું છું સ્વામી;
મારા મનમાં તમે સ્થિર ઠરજો, કામ ક્રોધથી રક્ષણ કરજો. ૧૭
માયામાં મન નવ લોભાય, તવ દાસનો દ્રોહ ન થાય;
રહે આપનું સ્મરણ અખંડ, મિથ્યા ભાસે આ પિંડ બ્રહ્માંડ. ૧૮
આપો એ જ મને વરદાન, તથા અસ્તુ બોલ્યા ભગવાન;
માંચો ભક્ત વદ્યા6 વળિ વેણ, તમે સાંભળો જન સુખદેણ. ૧૯
સરધારમાં હું જ્યારે આવ્યો, પાછો ત્યાં થકી ઘેર સિધાવ્યો;
આવ્યું રસ્તામાં ગઢપુર ગામ, હું તો રાત રહ્યો તેહ ઠામ. ૨૦
નૃપ અભય સગા છે અમારા, જન સર્વ પવિત્ર છે સારા;
ત્યાં તો મેં આપની કરી વાત, સૌએ જાણ્યા પ્રભુ સાક્ષાત. ૨૧
થયા આતુર દર્શન કરવા, પછિ લાગિયાં એમ ઉચરવા;
પ્રભુ આવે તમારે જ ગામ, ત્યારે કરજ્યો ખબર આ ઠામ. ૨૨
અમે આવશું દર્શન કાજ, નેણે નિરખશું શ્રીમહારાજ;
કહો તો તહાં ખબર કરાવું, સૌને દર્શન કાજ તેડાવું. ૨૩
સુણી બોલિયા સુંદર શામ, તે હું જાણું છું વાત તમામ;
એહ રાજા ને રાજકુમાર, રાજપુત્રિયો પરમ ઉદાર. ૨૪
એ છે સર્વે અનાદિનાં મુક્ત, ભલાં મારાં છે પૂર્વના ભક્ત;
સુખ આપવા એને અપાર, આજ લીધો છે મેં અવતાર. ૨૫
માત તાતે લીધું સુખ લેશ, એને આપીશ એથી વિશેષ;
રાજા અભય અમારે કાજ, કરે છે તપ તજિ સુખસાજ. ૨૬
તેનો પુત્ર ને પુત્રિયો જેહ, વ્રત તીવ્ર સદા કરે તેહ;
ઇચ્છા રાખે છે અમને મળવા, નથી ચા’તાં બીજું ફળ ફળવા. ૨૭
મોટી પુત્રી તેની જીવુબાઈ, તેની વાત કહું સુણો ભાઈ;
અમે ફરિયે ને કરિયે જે કામ, તે તો ત્યાં બેઠાં દેખે તમામ. ૨૮
મીણબાઈ જે કરિયાણાનાં, લાડકીબાઈ પીપલાણાનાં;
ફર્યા જ્યાં જ્યાં અમે જન્મ ધરી, વળી જે જે લીલા અમે કરી. ૨૯
તે બે બાઈયો દેખે છે જેમ, જીવુબાઈયે દેખે છે તેમ;
નૃપ ને નૃપનો પરિવાર, મુજ ભક્ત છે પ્રેમી અપાર. ૩૦
માટે માણસ ત્યાં મોકલાવો, લખી પત્રને અત્ર તેડાવો;
પછી તેણે લખી આપી પત્ર, વિપ્ર રાઘવ મોકલ્યો તત્ર. ૩૧
પૂર્વછાયો
કહે અચિંત્યાનંદજી, સુણો ભૂપ અભેસિંહ ભ્રાત;
દુર્ગપુરીમાં શું થયું, કહું તે હવે તમને વાત. ૩૨
ચોપાઈ
રાજા અભય સહિત પરિજન,7 રાતે સર્વેને લાગ્યું સ્વપન;
પૂર્વ દેશથી પૂર્ણ પ્રકાશ, દીઠો આવતો દરબાર પાસ. ૩૩
દીઠું તેજમાં દિવ્ય વિમાન, કોટિ સૂર્ય શશાંક સમાન;
દીસે દિવ્ય મણિમય સાર, તેમાં ચિંતામણીનો ન પાર. ૩૪
તેને ફરતું વિમાનનું વૃંદ, જેમ તારામંડળ મધ્ય ચંદ;
તેમાં બેઠેલા મુક્તો અનેક, વચલામાં મહાપ્રભુ એક. ૩૫
શોભે મૂર્તિ મનોહર શામ, કોણ માત્ર તે કોટિક કામ;
ધર્યાં દિવ્ય આભૂષણ અંગે, માથે મુગટ જડેલો છે નંગે. ૩૬
તેહ મૂર્તિનું વરણન કરવા, જડતા નથી શબ્દ ઉચરવા;
જેમ મુંગાને સ્વપનું થાય, તે તો મનમાં જ સમજી રખાય. ૩૭
બીજા જે હરિના અવતાર, દીઠા અન્ય વિમાન મોઝાર;
તહાં મુક્ત બોલ્યા તતકાળ, સાંભળો ભાગ્યશાળી ભૂપાળ. ૩૮
ઘણા જન્મનું પુણ્ય તમારું, આજ ઉદય થયું અતિ સારું;
સર્વ અવતારના અવતારી, સરવોપરી જે સુખકારી. ૩૯
સૌના ઈશ્વર સૌના નિયંતા, જે છે અતિશય ઐશ્વર્યવંતા;
જેનું ધ્યાન શિવાદિક ધારે, તે તો ઘેર પધાર્યા તમારે. ૪૦
દયા આણીને દર્શન દીધાં, કાજ સરવે તમારાં સીધાં;
ભલા છોજી એકાંતિક ભક્ત, મનમાં છો માયાથી વિરક્ત. ૪૧
માટે મોટી કરી પ્રભુ મહેર, સદા રહેશે તમારે જ ઘેર;
ઘણા અક્ષરમુક્ત સહીત, તમ પાસે રહેશે ખચીત. ૪૨
ગુણવંતુ આ ગઢપુર ગામ, કરશે જેવું અક્ષરધામ;
તમારો સહુનો જોઈ સ્નેહ, નહીં દૂર રહે ક્ષણ તેહ. ૪૩
ભાગ્યશાળી તમારા સમાન, નથી સાંભળ્યો કોઇયે કાન;
રાખે ઘેર હરિને સદાય, એવા નથી થયા નહીં થાય. ૪૪
જેના ચરણની રજને કાજ, તપ શ્રેષ્ઠ કરે જોગીરાજ;
કરે વેદ જેનાં ગુણગાન, જે છે કોટી બ્રહ્માંડ નિદાન. ૪૫
પ્રભુ તે ગઢપુરમાં વિચરશે, સર્વ ઠામ ચરણરજ કરશે;
નિત્ય ઉન્મત્તગંગામાં જૈને, સ્નાન કરશે સખા સંગ લૈને. ૪૬
મોટું તીર્થ ગણાશે તે એવું, બિજું જગમાં નહીં તેના જેવું;
અહો ભૂપતિ ભાગ્ય તમારું, સુર મુનિયો વખાણશે સારું. ૪૭
કીર્તિ અચળ તમારી તો થાશે, મોટા ગ્રંથોમાં વાતો લખાશે;
અંતે બ્રહ્માંડનો નાશ થાય, હરિલીલાના ગ્રંથ ન જાય. ૪૮
જ્યારે બ્રહ્માંડ આ પ્રલે8 પામે, રહે ગ્રંથ તે અક્ષરધામે;
એવું સાંભળતાં નૃપ જાગ્યા, ચિત્તે વાત વિચારવા લાગ્યા. ૪૯
અચરજ ઉપજ્યું છે અંતર, આ તે સત્ય કે સ્વપનાંતર?
શ્રીહરિ મળિયા સાક્ષાત, નથી સંશય જેવી તે વાત. ૫૦
પુત્ર પુત્રિયોને કહ્યું જ્યારે, તેઓએ કહ્યું તેમ જ ત્યારે;
સૌને એવું જ લાગ્યું સ્વપન, થયાં શ્રીહરિનાં દરશન. ૫૧
પ્રભાતે જન સૌ જ્યારે જાગ્યાં, સારાં શુકન ત્યારે થવા લાગ્યાં;
ફરક્યાં વામ અંગ સ્ત્રીયોનાં, જમણાં ફરક્યાં પુરુષોનાં. ૫૨
થયાં શાંત સરવ તણાં મન, દિસે નિર્મળ સર્વ ગગન;
શુક9 સારિકા10 શબ્દ ઉચારે, એવા શબ્દ સુણ્યા નહિ ક્યારે. ૫૩
વજાવ્યા વિના દુંદભિ વાજે, જાણે આનંદનો ઘન ગાજે;
હતા શત્રુ તે થૈ ગયા મિત્ર, બોલ્યા પ્રીતિનાં વચન વિચિત્ર. ૫૪
જે જે ધારેલાં દુષ્કર કામ, અનાયાસે થયાં એહ ઠામ;
ત્યારે સૌ મળી કીધો વિચાર, આજ સારા મળે સમાચાર. ૫૫
એવાં ચિહ્ન જણાય છે આજ, કાં તો આવી મળે મહારાજ;
કાં તો આપણને ત્યાં તેડાવે, એવી કોઈ વધામણી લાવે. ૫૬
ઉપજાતિવૃત્ત (ચેતવા વિષે)
વર્ણી કહે સાંભળ સુજ્ઞ રાય, જ્યારે બહુ ચિહ્ન ભલાં જણાય;
ત્યારે જે જે કામ કર્યાનું ધારે, મનોરથો તે જન સર્વ સારે. ૫૭
જ્યારે પડે સૌ અવળા જ પાસા, જ્યાં ત્યાં અકીર્તી જ અને નિરાશા;
ચતૂર ચેતે ચિત માંહિ ત્યારે, મમત્વ ને માન બધું વિસારે. ૫૮
ન જુદ્ધ કીજે પડતી દશામાં, નમી જવું નિશ્ચય તે સમામાં;
શત્રૂનિ સાથે પણ સ્નેહ થાય, એવા જ ત્યારે કરવા ઉપાય. ૫૯
અશુભ ચિહ્નો અગણીત હોય, ચેત્યો નહીં રાવણ રાય તોય;
મમત્વ તેણે મનનો ન મૂક્યો, ચતૂર શેનો ચતુરાઈ ચૂક્યો. ૬૦
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
શુકન સરસ જાણિ જાણ્યું રાય, જરુર મનોરથ આજ સિદ્ધ થાય;
દ્વિજવર શુભ પત્ર તત્ર લાવ્યો, મહિપતિ લૈ નિજ મસ્તકે ચડાવ્યો. ૬૧
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે પંચમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
અભયનરપતિસ્વપ્ને શ્રીહરિદર્શનનામા ષડ્વિંશતિતમો વિશ્રામઃ ॥૨૬॥