વિશ્રામ ૧૩

પૂર્વછાયો

આવિ પવિત્ર પ્રબોધિની, આવ્યા દર્શને દાસ અનંત;

ફરતા દેશ વિદેશથી, આવ્યા ગઢપુરમાં સહુ સંત. ૧

ચોપાઈ

નેણે નિરખિયા ધર્મકુમાર, એથી આનંદ ઉપજ્યો અપાર;

સુધા સમ મીઠાં વચન ઉચ્ચારી, સૌને સુખિયા કર્યા સુખકારી. ૨

સ્નેહે પૂછ્યા પછી સમાચાર, સંતો વિચર્યા તમે જેહ ઠાર;

કહો કેવા તહાં દેશ કાળ? કેવી રૈયત કેવા ભૂપાળ? ૩

કેવા ભાવથી માનિયા તમને, કહો સર્વ સમાચાર અમને;

બોલ્યા સંત હેતે જોડી હાથ, નમી કહિયે સુણો કૃપાનાથ. ૪

એક આપના ચરણની પાસ, સદા છે સર્વ સુખનો નિવાસ;

બીજે દુઃખ દરિયાવ દેખાય, તે તો સ્વલ્પ સહન નવ થાય. ૫

ભેખધારિ અસુરના જે અંશ, જેવા કાળનેમી અને કંસ;

અમો ઊપર રાખે છે વેર, પાપી પીડે છે તે બહુ પેર. ૬

આવિ કંઠનિ કંઠિયો તોડે, ભુંશી તિલક ને તુંબડા ફોડે;

બ્રહ્મચર્ય જે અષ્ટ પ્રકારે, અમે પાળિયે વચને તમારે. ૭

અમે નારીને અડિયે ન અંગ, ભેખધારિ કરે વ્રત ભંગ;

નીચ નારિયોને ઉશકેરે, સ્પર્શ કરવાને જોરથિ પ્રેરે. ૮

ભેખ જુલમ કરે એવા ભારી, રાય રક્ષા કરે ન અમારી;

ઝાલાવાડે ધરાંગધરા છે, તહાં દ્વેષિ વૈરાગી ઘણા છે. ૯

ગયું ત્યાં સંતમંડળ ફરવા, દૈવી જીવને ઉપદેશ કરવા;

મુખ્ય તે માંહિ જાનકિદાસ, સિંહાસન હતું તેહની પાસ. ૧૦

હતા તે માંહિ બાળમુકંદ, એવે આવ્યું વૈરાગિનું વૃંદ;

કરિ મૂરતિ ખંડિત એણે, ભાંગિ નાંખ્યું સિંહાસન તેણે. ૧૧

કંઠ માંહિથિ કંઠિયો તોડી, તુંબિપાત્ર નાંખ્યાં વળિ ફોડી;

વળિ પાપીયે કીધો પ્રહાર,¹ દીધી નિર્લજ² ગાળી અપાર. ૧૨

સંતે જઈને કહ્યું જ્યાં રાય, રાયે કાંઈ કર્યો નહિ ન્યાય;

કહ્યું ગાયો સાથે ગાયો લડી, તેમાં શું કરિયે વચ્ચે પડી? ૧૩

કહે સંત સુણો ધર્મલાલ, આજ એવો દિસે દેશકાળ;

પીડે નિર્બળને બળવાન, રાજા કાંઈ ધરે નહિ કાન. ૧૪

એમ રાજનીતિ રાયે મેલી, ત્યારે કોણ ગરીબનો બેલી?³

આપ છો જગના પ્રતિપાળ, માટે લ્યો સર્વ કેરી સંભાળ. ૧૫

સુણી બોલિયા શ્રીમહારાજ, ધરી ધીરજ સંતસમાજ;

વાયુ⁴ દિશમાંથી આવશે રાય, તે તો સંતની કરશે સહાય. ૧૬

રાજા સર્વ સ્વતંત્ર થયા છે, રાજનીતિ તજીને રહ્યા છે;

નથિ અંકુશ કોઈ આ ટાણે, માટે વરતે છે મરજી પ્રમાણે. ૧૭

એક આવશે સમરથ રાય, તેને વશ થશે ભૂપ બધાય;

નથિ સંતનો સુણતા પોકાર, કેમ સાંખશે જગ કરતાર. ૧૮

ઉપજાતિવૃત્ત (અન્યાયી રાજા વિષે)

સર્વેનિ રક્ષા કરવા જ કાજ, આપ્યું પ્રભુયે નરનાથ રાજ;

કરે નહીં સંત તણી સહાય, તે રાયનું રાજ જરૂર જાય. ૧૯

જો ભાવ ભુંડો ઉર ભૂપ આણે, સ્વપુત્ર પુત્રી સમ તે ન જાણે;

કે લોભ લાવી લવ લાંચ ખાય, તે રાયનું રાજ જરૂર જાય. ૨૦

જાણે નહીં જે નૃપ રાજનીતી, કે પાપકારી જન સાથે પ્રીતી;

અન્યાયથી દીન પ્રજા પિડાય, તે રાયનું રાજ જરૂર જાય. ૨૧

જેને ઘણા મૂર્ખ મળે પ્રધાન, વિદ્વાનનું જ્યાં નહિ લેશ માન;

બળિષ્ઠ તો જ્યાં અબળા ગણાય, તે રાયનું રાજ જરૂર જાય. ૨૨

નરેશ દિસે વ્યસની વિશેષ, વસે નહીં ચિત્ત વિવેક લેશ;

કુટુંબમાં નિત્ય કુસંપ થાય, તે રાયનું રાજ જરૂર જાય. ૨૩

દિલે પ્રભુનો ડર જે ન રાખે, સ્વેચ્છા પ્રમાણે મુખશબ્દ ભાખે;

સ્વચ્છંદ⁵ રીતે વરતે સદાય, તે રાયનું રાજ જરૂર જાય. ૨૪

સદૈવ જ્યાં નીચ સલાહકાર, અકૃત્ય કે કૃત્ય નહીં વિચાર;

ન દીર્ઘદૃષ્ટી કરિ નીરખાય, તે રાયનું રાજ જરૂર જાય. ૨૫

જાણે નહીં જે ધન કેટલું છે, જાણે નહીં જે બળ જેટલું છે;

મિથ્યાભિમાની મનમાં સદાય, તે રાયનું રાજ જરૂર જાય. ૨૬

ચોપાઈ

એવા ભાસે છે આજ ભૂપાળ, નથી રાખતા સૌની સંભાળ;

નવું રાજ્ય જોરદાર થાશે, તેથી તેહ પીડા ટળી જાશે. ૨૭

સંતો ત્યાં સુધી ધીરજ ધરો, જોઈ સમય તમે અનુસરો;

કંઠી તિલક તણો કરી ત્યાગ, શિખા સૂત્ર⁶ તજો બડભાગ. ૨૮

પરમહંસ દશા તમે રાખો, પ્રતિમાની પૂજા કાઢી નાંખો;

માનસીક કરો જપ ધ્યાન, કરો હરિ ગુણ કીર્તન ગાન. ૨૯

માંગિ મધુકરી ભીક્ષા જમો, તીવ્ર તપ કરી દેહને દમો;

એવી આજ્ઞા કરી અવિનાશ, રાખ્યા સંતોને પોતાની પાસ. ૩૦

દિવસ જાણી પ્રબોધિનિ કેરો, કર્યો ઉત્સવ સરસ ઘણેરો;

રહ્યા ગઢપુરમાં હરિ સંત, આવ્યો પંચમિ દિવસ વસંત. ૩૧

દેશોદેશથી આવિયા દાસ, કર્યો ઉત્સવ શ્રી અવિનાશ;

પછી જનને દેવા ઉપદેશ, ગયા પીપરડી પરમેશ. ૩૨

પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત

નરતનું ધરિ ધર્મના કુમાર, પુનિત ચરિત્ર કરે ભલાં અપાર;

ગણિ ગણિ ગુણ શેષનાગ ગાય, સુણિ સુણિ સંત મહાંત રાજી થાય. ૩૩

ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે ષષ્ઠકલશે

અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે

દુર્જનકૃતસંતાપ-ઉપદ્રવનિવારણનામા ત્રયોદશો વિશ્રામઃ ॥૧૩॥