વિશ્રામ ૧૬
પૂર્વછાયો
આવેલા ઉત્સવ ઉપરે, જૂનાગઢના ઘણા હરિજન;
કર જોડી પ્રભુને કહ્યું, જૂનગઢ ચાલો જીવન. ૧
ચોપાઈ
હરિનવમીનો ઉત્સવ જેહ, કરો ત્યાં કરુણાનિધિ તેહ;
ઘણા દિનની છે ઇચ્છા અમારી, પૂરો આશા પ્રભૂ ત્યાં પધારી. ૨
દીનનાથે દિલે દયા આણી, કહિ આનંદાનંદને વાણી;
વિચરો જુનેગઢ જ્ઞાનવાન, સમૈયાનો કરાવો સામાન. ૩
થોડા દિવસ પછી રુડી રીત, અમે આવશું સંતો સહિત;
સુણી સ્વામિ આનંદ ત્યાં ગયા, ધર્મપુત્ર ધોરાજીમાં રહ્યા. ૪
થોડા દિવસ પછી સુખકારી, જુનેગઢ જવા કીધી તૈયારી;
સાથે લીધા કાઠી અસવાર, સંત સત્સંગિનો નહિ પાર. ૫
જૂનેગઢ ગયા શ્રીજગદીશ, જે છે અક્ષર કેરા અધીશ;1
પુરથી દિશા ઉત્તર માંય, સોનરખ સરિતા વહે જ્યાંય. ૬
તેને તટ છે આમલિયોનું વૃંદ, જઈ ઉતર્યા ત્યાં જગવંદ;
હરિભક્ત જુનાગઢવાસી, તેણે જાણ્યું આવ્યા અવિનાશી. ૭
ભક્ત નાગર રામજીભાઈ, ઝીણાભાઈ હૈયે હરખાઈ;
ગયા બે મળી પૂરણ પ્રીતે, રાજદ્વાર વિષે રુડી રીતે. ૮
હતા હામદખાન નવાબ, જેના ઉત્તમ છે ઇલકાબ;2
તેને જૈ સમાચાર સુણાવ્યા, આંહિ સ્વામિનારાયણ આવ્યા. ૯
રાજી થૈને રજા આપો તમે, પુરમાં પધરાવિયે અમે;
ત્યારે બોલ્યા મંગળજી દિવાન, થાય એમાં તો કાંઈ તોફાન. ૧૦
ઘણા કાઠી છે સાથે આવેલ, કરે રાજને કાંઈ ખલેલ;3
સુણિ ખાન બોલ્યા તતક્ષણ, કોણ છે તે સ્વામિનારાયણ? ૧૧
બોલ્યા રામજી ત્યાં ધરી ધીર, મોટા એ છે અમારા ફકીર;
સુણિ ઉચ્ચર્યા પુરપતિ આપે, કરું રાજ્ય ફકીર પ્રતાપે. ૧૨
અમારા પુરમાં ભલે આવે, એને કોઈ નહીં અટકાવે;
ભક્ત ચાલ્યા કરીને સલામ, મળ્યા ત્યાં સતસંગી તમામ. ૧૩
દાદોભાઈ તથા ગગોભાઈ, આવ્યા ઉમેદસિંહજી ધાઈ;
આવ્યા ભક્ત નવલસિંહ નામ, મેતા માણકલાલ તે ઠામ. ૧૪
કાનજીભાઈ ભીમજીભાઈ, અંબારામ આવ્યા હરખાઈ;
રૂપશંકર પ્રેમી પ્રમાણ, જટાશંકર ભક્ત સુજાણ. ૧૫
શિવશંકર હરિગુણ ગાય, મોટા ભક્ત છે માધવરાય;
હરિભક્ત છે હીમતરામ, ભક્ત રંગીલદાસજી નામ. ૧૬
વૃંદાવનદાસ ભૂખણદાસ, દુર્ગાદાસ ને દયાળદાસ;
શેઠ ચાંપશી અને ભીમજી, શેઠ મંગળજીને વીરજી. ૧૭
ઘડીયાળી ભલા દેવરામ, નારાયણજી બિજા ભાઈ નામ;
ભક્ત ભાટિયા ગોકળદાસ, દામોદર આવ્યા દર્શન આશ. ૧૮
લખમણ તથા હીરો લુહાર, રામજી મૂળજી સોત4 ચાર;
ધનો પાંચમો ને છઠો ભગો, માનસિંહ બારોટ અડગો.5 ૧૯
એહ આદિ ઘણાં નર રામા,6 આવ્યાં સામૈયું લૈ હરિ સામા;
વાજાં વાજે ત્યાં વિવિધ પ્રકાર, સૌને અંગ ઉમંગ અપાર. ૨૦
પ્રેમે કૃષ્ણને કીધા પ્રણામ, આપે આશિષ સુંદર શામ;
વાલે વસ્ત્ર ધર્યાં જરિયાની, ધર્યાં ભૂષણ કરુણાનિધાની. ૨૧
કરી માણકી પર અસવારી, સખા સંગે શોભે સુખકારી;
વર્ણિ ચમર કરે તેની વાર, છડિદાર બોલે જેજેકાર. ૨૨
થાય બંદુક કેરા ભડાકા, કોઈ જાણે કે મેઘ કડાકા;
ધીમે ધીમે ચાલે અસવારી, નિરખે પુરનાં નરનારી. ૨૩
વાજે ભુંગળ તાલ મૃદંગ, ગાય કીર્તન મુનિજન સંગ;
દરવાજે મજેવડી કેરે, હરિ પેઠા તે જન સહુ હેરે.7 ૨૪
દૈવી જીવ દેખી હરખાય, દીલ દુષ્ટનાં તો બળિ જાય;
અસવારિ સહિત અવિનાશ, આવ્યા ભૂપના દરબાર પાસ. ૨૫
એક ભાવિક ભક્ત ત્યાં આવ્યો, ભેટ કરવાને કાકડી લાવ્યો;
હેતે આપી તે હરિ કેરે હાથે, માંડી આરોગવા કૃપાનાથે. ૨૬
જરુખે હતા હામદખાન, તેણે કેવા ભાળ્યા ભગવાન;
અસવારી સારી સજી જાતા, સર્વ દેખતાં કાકડી ખાતા. ૨૭
હતી ભૂપમાં બુદ્ધિ અપાર, તેણે ચિત્તમાં કીધો વિચાર;
જનને હોય જન કેરી શર્મ, એવો છે આખિ દુનિયાનો ધર્મ. ૨૮
પશુ આદિ જોઈ જુદી જાતી, નથી માણસને લાજ થાતી;
અલમસ્ત દિસે આ તો કોઈ, નથી લાજતા જનને જોઈ. ૨૯
હતો ભૂપની પાસે ફકીર, વદ્યો તે વળી વાણી ગંભીર;
મારા દિલમાં તો એમ દિસે છે, અતિ મોટા પેગાંબર એ છે. ૩૦
કરી વાત પરસ્પર આમ, કરી શામને સ્નેહે સલામ;
ઝીણાભાઈ તણે દરબાર, જઈ ઊતર્યા ધર્મકુમાર. ૩૧
પૂર્વછાયો
દિવાનખાને દયાનિધિ, પોતે ઉતર્યા શ્રીપરમેશ;
પાર્ષદ હરિજન સંતને, બિજા આપ્યા ઉતારા બેશ.8 ૩૨
ચોપાઈ
સૌને આપિયાં આદરમાન, પ્રીતે આપ્યાં ભલાં ખાનપાન;
પાંચીબા હતાં નાગર નાતે, તેણે થાળ કર્યો ભલી ભાતે. ૩૩
ભાળી ભાવ જમ્યા ભગવાન, પછી આરોગ્યા સોપારી પાન;
હરિનૌમી દિવસ આવ્યો જ્યારે, થયો સારો સમૈયો તે વારે. ૩૪
દેશ દેશના હરિજન આવ્યા, કરિ ઉત્સવ હરિને રિઝાવ્યા;
કહે વર્ણિ અભેસિંહ રાય, આજ દેરી છે જે સ્થળમાંય. ૩૫
આસોપાલવનું ઝાડ હતું, અતિ સુંદર તેહ શોભતું;
સભા ત્યાં સજી સુંદર શામે, જોતાં જનમન આનંદ પામે. ૩૬
મળી મોટા મોટા સતસંગી, આવ્યા પૂજવા હરિને ઉમંગી;
ઝીણાભાઈ તથા દાદોભાઈ, અંબાશંકર નાગર માંઈ. ૩૭
પીપલાણાના નરસી મહેતા, અગત્રાઈમાં પર્વત રહેતા;
માણાવદરમાં મયારામ, માંગરોળે ગોવર્ધન નામ. ૩૮
એહ આદિક સોરઠ માંય, મોટા મોટા જે ભક્ત ગણાય;
મળીને પ્રભુની પૂજા કરી, છબી અંતરમાં લીધી ધરી. ૩૯
ચારુ ચંદન પુષ્પ ચડાવ્યાં, ભારે ભૂષણ વસ્ત્ર ધરાવ્યાં;
ધૂપ દીપ ને નૈવેદ્ય ધરી, અતિ આનંદે આરતી કરી. ૪૦
કરી સ્તવન ને કીધા પ્રણામ, માંગી ભક્તિ ભલી આઠે જામ;9
એવામાં જુનાગઢના નિવાસી, આવ્યા ગાંધર્વ10 ગાન વિલાસી. ૪૧
કર્યું સપ્ત સ્વરે શુભ ગાન, રીઝ્યા તે સુણી શ્રીભગવાન;
ભેદ ગાનના જાણે અનેક, એવો એ મંડળી મધ્ય એક. ૪૨
જાણ્યો તેહને મુમુક્ષુ સારો, બોલ્યા તે પ્રત્યે ધર્મદુલારો;
તમે સંસાર માંહિ રહ્યા છો, તોય દૃઢ નિષકામી થયા છો. ૪૩
પણ ઈશ્વરનું નથી જ્ઞાન, માટે તે સર્વ વ્યર્થ સમાન;
જાણો જીવ વિના વપુ11 જેવું, પ્રભુજ્ઞાન વિના વ્રત એવું. ૪૪
ઉપજાતિવૃત્ત (પ્રભુના જ્ઞાન વિના મોક્ષ ન થાય તે વિષે)
જથાર્થ જાણે હરિને ન જેહ, કરે ઘણેરાં વ્રત દાન તેહ;
તથાપિ તેનૂં ફળ અલ્પ થાય, પ્રભૂ વિના મોક્ષ નહીં પમાય. ૪૫
વૃક્ષો ઉભાં જે વનમાં રહે છે, તે તાપ વૃષ્ટિ સઘળું સહે છે;
તપસ્વિ તુલ્ય તપ તે જણાય, પ્રભૂ વિના મોક્ષ નહીં પમાય. ૪૬
જો સ્નાનથી મોક્ષ મળે નિદાન, સદા કરે છે જળજંતુ સ્નાન;
તથાપિ તેનાં નહિ પાપ જાય, પ્રભૂ વિના મોક્ષ નહીં પમાય. ૪૭
જો મોક્ષ પામે વનવાસ લીધે, કે નિત્ય પત્રો ફળ ભક્ષ કીધે;
વનેચરો12 તો ફળ પત્ર ખાય, પ્રભૂ વિના મોક્ષ નહીં પમાય. ૪૮
પઢે જુઓ પોપટ રામનામ, જાણે ન જે કોણ હશે જ રામ;
તેનાથિ સંસાર નહીં કરાય, પ્રભૂ વિના મોક્ષ નહીં પમાય. ૪૯
નિષ્કામિ તો સૌ બળદો રહે છે, પરાર્થ13 તે સંકટ તો સહે છે;
તેનાથિ વૈકુંઠ નહીં વસાય, પ્રભૂ વિના મોક્ષ નહીં પમાય. ૫૦
વડો તણાં વૃક્ષ જટા વધારે, વાગોળ ઊંધે શિર માસ બારે;
બહૂ ધરે ધ્યાન બગો14 બધાય, પ્રભૂ વિના મોક્ષ નહીં પમાય. ૫૧
નોળીક્રિયા15 કુંજર16 તો કરે છે, નિર્માનિ થૈ ધૂળ શિરે ધરે છે;
જાણ્યા વિના વ્યર્થ બધા ઉપાય, પ્રભૂ વિના મોક્ષ નહીં પમાય. ૫૨
ચોપાઈ
જ્યારે ઈશ્વરનું જ્ઞાન થાય, થાય સુફળ તો સર્વ ઉપાય;
જળ સીંચે ને બીજ ન હોય, કાંઈ ફળ તેથી પામે ન કોય. ૫૩
શામે એમ કહી દૃષ્ટિ સાંધી, થઈ ગાંધર્વને ત્યાં સમાધી;
જોયું જૈ તેણે અક્ષરધામ, દીઠા ત્યાં એ જ સુંદરશામ. ૫૪
પછી જાગ્યો સમાધિથી જ્યારે, પાયે લાગ્યો પ્રભુજીને ત્યારે;
અહો અક્ષરધામ અધીશ, જાણ્યા મેં તમને જગદીશ. ૫૫
કૃપાદૃષ્ટિ કૃપાનાથ ધારો, મુજને કરી સાધુ તમારો;
મારું માયાનું બંધન કાપો, ભક્તિ આપની ઉત્તમ આપો. ૫૬
શામે કીધો પછી સાધુ એને, દીધું નામ દેવાનંદ તેને;
જડ મૂળથી વાસના ટાળે, એવું કોણ કરે કળિકાળે. ૫૭
એ તો શ્રીપ્રભુની પ્રભુતાઈ, પણ જડમતિ જાણે ન ભાઈ;
એવા કીધા હજારો હજાર, તોય મૂર્ખ ન માને લગાર. ૫૮
શામે કૈને કરાવી સમાધી, આપી જ્ઞાન તજાવિ ઉપાધી;
શક્તિ વાવરિ આ અવતારે, એવી તો નથિ વાવરિ ક્યારે. ૫૯
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
નરતનું ધરિ ધર્મરક્ષ કાજ, અધિક પ્રતાપ જણાવિયો જ આજ;
જગપતિ બહુ જન્મ અન્ય લીધા, નથિ નથિ આજ સમાન કાજ કીધાં. ૬૦
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે ષષ્ઠકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિજીર્ણદુર્ગે-શ્રીહરિનવમીઉત્સવકરણનામા ષોડશો વિશ્રામઃ ॥૧૬॥