વિશ્રામ ૧૯
પૂર્વછાયો
જીરણગઢથી જગપતી, થયા ચાલવાને તૈયાર;
જગ્યા મેતા નરસિંહની છે, આવ્યા પ્રભૂ એ ઠાર. ૧
ચોપાઈ
આવ્યું હરિજનવૃંદ વળાવા, તેને અંતરે સુખ ઉપજાવા;
જ્યાં છે આમલિયો તણું વૃંદ, ઉતર્યા તહાં આનંદકંદ. ૨
વાતો કરતાં થઈ ઘણી વાર, ત્યાં તો દિવસ ચડ્યો ઘડી બાર;1
ઉચર્યા હરિજન એવું જોઈ, પ્રભુ આંહિ કરાવો રસોઈ. ૩
કરે ભોજન સૌ સંત સાથ, પછી પંથે પધારજો નાથ;
ભક્તિપુત્રને તે વાત ભાવી, ત્યારે ખીચડી કરવા મંડાવી. ૪
પાસે જગ્યા મેતાજીનિ જાણી, પધાર્યા જોવા સારંગપાણી;
જોયો જૈ મેતા નરસીનો ઓટો, વચ્ચે છે તુળસીક્યારો મોટો. ૫
મેતા નરસિનું આસન ભાળી, બેઠા તે પર શ્રીવનમાળી;
બોલ્યો બાવો બેસો તમે હેઠા, કેમ મેતાને આસને બેઠા? ૬
કહે કૃષ્ણ બાવા સુણી લૈયે, અમે મેતાજીના ગુરુ છૈયે;
સુણી બાવો ગયો તે દબાઈ, બોલ બોલી શક્યો નહિ કાંઈ. ૭
કૃષ્ણે તેને સમાધિ કરાવી, તેમાં એવી લીલા દેખડાવી;
સ્તુતિ સ્વામિનારાયણ કેરી, કરે નરસિંહ મેતો ઘણેરી. ૮
રાધા લક્ષ્મિ આદિ ઘણી શક્તિ, કરે ભાવથી શ્રીજીની ભક્તિ;
એવું જોઈ જાગ્યો બાવો જ્યારે, થયો શ્રીજી તણો શિષ્ય ત્યારે. ૯
સંતો પાસે ગયા ભગવંત, પોતે પીરશી જમીડિયા સંત;
જમી ત્યાં થકી આગળ ગયા, બિસારત બાગમાં રાત રહ્યા. ૧૦
બરફી ભરી માટલીમાંય, પાંચીબાઇએ મોકલી ત્યાંય;
જમ્યા શ્રીહરિ બરફી તે સ્વાદી, આપી સર્વને શિષ્ટ પ્રસાદી. ૧૧
જૈને વળતે દિવસ વણથળિયે, સોને દર્શન દીધાં શામળિયે;
રહ્યા કલ્યાણભાઈને ઘેર, સૂર્યકુંડે નાહ્યા શુભ પેર. ૧૨
મેઘપર ત્યાંથી માવ સિધાવ્યા, નાથ ત્યાં થકી નાવડે આવ્યા;
મહાદેવ ઓઝે મન ધારી, સેવા શ્રીહરિની કરી સારી. ૧૩
પ્રભુ ત્યાંથી ગયા પીપલાણે, ત્યાંના ભક્તોને તો સહુ જાણે;
આખા ગામ ને ટીકર તણો, જહાં મારગ એકઠો ગણો. ૧૪
ત્રણ નદિયો મળે છે તે ઠામ, કહું છું સુણો તેહનાં નામ;
સાબળી નદી ને ક્ષારવતી, નામ ત્રીજીનું તો મધુમતી. ૧૫
તેહ સંગમમાં ઘણી વાર, જઈ નાહ્યા છે ધર્મકુમાર;
આખે ગામ જઈ અવિનાશ, પછિ ત્યાંથી ગયા મૂળિયાસ. ૧૬
હતો ત્યાં હરિજન હદો મેર, ઘનશામ ગયા તેને ઘેર;
મઢડે ગયા શ્રીમહારાજ, જેઠા મેરનું ત્યાં કર્યું કાજ. ૧૭
પ્રભુ ત્યાંથી ગયા અગત્રાઈ, ભેટ્યા ભીમ ને પરવતભાઈ;
આંબો ભક્ત ભજે ભગવાન, દીધાં તેહને દર્શનદાન. ૧૮
નદી ત્યાં છે બડોદરી નામ, કર્યું સ્નાન તહાં ઘનશામ;
આંબો ધોળિયો છે વળિ જ્યાંય, પ્રભુજીયે સભા સજિ ત્યાંય. ૧૯
કાલવાણિયે કૃષ્ણ સિધાવ્યા, માવો ત્યાં થકી માળિયે આવ્યા;
મૂળજી નેણશી બે લુવાણા, ત્યાંના ભક્ત ભલા વખણાણા. ૨૦
મળિ તેહને જનપ્રતિપાળ, ગયા લાઠોદરે ધર્મલાલ;
માંગરોળ થઈ ગયા લોજ, રહ્યા પંચાળે જૈ પંચ રોજ.2 ૨૧
ગામથી પશ્ચિમે અહો રાવ,3 ખોખરા નામનું છે તળાવ;
નાવા નિત્ય હરી તહાં જાતા, જગ્યા જોઈને રંજન થાતા. ૨૨
એક સમય શિલા પર શામ, બેઠા વપન4 કરાવા તે ઠામ;
એવી આજ્ઞા કરી હતી મારે, પૂછ્યા વગર ન જન કોઈ આવે. ૨૩
સૂરો ખાચર તો તેહ વારે, થયા દર્શને આતુર ભારે;
એથી આજ્ઞા તો વીસરી ગઈ, આવ્યા દર્શને સત્વર5 થઈ. ૨૪
હતા ભક્ત નવલસિંહ નામ, તેની પ્રત્યે બોલ્યા ઘનશામ;
સૂરાભક્તને જૈ કહો એમ, આજ્ઞા તોડીને આવો છો કેમ? ૨૫
એમ કહીને એને અટકાવો, મારી આજ્ઞા તો પૂરી પળાવો;
સુણતાં ભક્ત તેહ સિધાવ્યા, સૂરાભક્તને જૈ અટકાવ્યા. ૨૬
ત્યારે રોવા માંડ્યું તજી ધીર, નેણથી વરસ્યાં બહુ નીર;
રાગ તાણી રુદન બહુ કીધું, દયાવંત થયા દયાસિંધુ. ૨૭
ભક્તવત્સલ છે ભગવાન, પ્રેમથી થયા આતુરવાન;
સુરાભક્તનું સંકટ જાણી, પડ્યાં નાથના નેહથિ પાણી. ૨૮
સુરાભક્તને પાસે બોલાવ્યા, દૈને દર્શન દિલ હરખાવ્યા;
વળિ બોલિયા વૃષકુળ ઇંદુ, પડ્યાં આ સ્થળે આંસુનાં બિંદુ. ૨૯
માટે બિંદુ સરોવર નામ, ઠરશે સરનું એહ ઠામ;
આંસુ લક્ષ્મીપતિ તણાં જેમ, સિદ્ધપુરમાં પડ્યાં હતાં તેમ. ૩૦
બિંદુસર થયું છે તે ઠેકાણે, તે તો આ જગના જન જાણે;
મારિ આંખનાં આંસુ આ ઠાર, પડ્યાં તેથી છે મહિમા અપાર. ૩૧
શ્રાદ્ધ જે કોઈ આ સ્થળે કરશે, તેના પૂર્વજ સર્વે ઉદ્ધરશે;
સ્નાન દાન કરે જપ જાપ, તેનું પુણ્ય તો થાશે અમાપ. ૩૨
એહ આદિક મહિમા અપાર, બોલ્યા શ્રીમુખે ધર્મકુમાર;
વળિ ભક્તિતનુજ ભગવાન, ઘણીવાર કર્યું એમાં સ્નાન. ૩૩
સાબળી નદીમાં ઘણે ઠામ, જઈ નાહ્યા છે શ્રીઘનશામ;
ધરો મગરિયો છે ગાઉ એક, તહાં નાહ્યા છે વાર અનેક. ૩૪
ગામથી વળિ પૂર્વ દિશાયે, ખારીવાવ્ય પ્રસિદ્ધ છે ત્યાંયે;
તેમાં સ્વામિ રામાનંદ સાથ, ઘણી વાર નાહ્યા મુનિનાથ. ૩૫
ધન્ય ધન્ય તે પંચાળુ ગામ, મોટાં તીર્થ ઠર્યાં તેહ ઠામ;
એમ પંચાળુ પાવન કરી, પછી ત્યાંથી સિધાવિયા હરિ. ૩૬
સુતરેજ ગયા ભગવાન, તહાં વાવ્ય વિષે કર્યું સ્નાન;
દાદુ ઠક્કર અને જેરામ, સ્નેહે સેવ્યા તેણે ઘનશામ. ૩૭
બાલા ગામે ગયા બહુનામી, નદી ઓઝતમાં નાહ્યા સ્વામી;
માણાવદર થૈને મુરારી, ગયા વેળવે ગામ વિચારી. ૩૮
ભક્ત ત્યાં વસે દાસો કુંભાર, મળ્યા તેહને ધર્મકુમાર;
ગયા ત્યાં થકી તમારે ગામ, ગુણવંતુ ગણોદ છે નામ. ૩૯
નદી ભાદરતટ ફુલબાગ, ઉતર્યા હરિ ત્યાં જોઈ લાગ;
હતા પૂર્વજ ત્યાં જે તમારા, સતસંગિ હતા સઉ સારા. ૪૦
તેણે સેવા સજી ભલિ ભાત, ભાળિ ભાવ રહ્યા પ્રભુ રાત;
જાળિયે ગયા જગજીવન, કર્યું વેણુ નદીમાં મજ્જન. ૪૧
ગયા ભાયાવદર ભગવાન, દીધું દાસોને દર્શનદાન;
ભલા ભક્ત તહાં જુણોભાઈ, મયાશંકર પણ ગામમાંઈ. ૪૨
ભલા ભક્ત ભવાનીશંકર, જાણો નાત તો તેની નાગર;
સમયે શ્રીહરિની સજી સેવા, મોટો લાભ અલૌકિક લેવા. ૪૩
હેતે થાળ કર્યો હરિરામે, કર્યું ભોજન સુંદર શામે;
જમિને સંત પાર્ષદ સાથ, ખાખીને જાળિયે ગયા નાથ. ૪૪
ભાવે સેવિયા રાવળ ભક્તે, કર્યું ભોજન હરિયે વિરક્તે;
ઉપલેટે ગયા જન કાજે, જોઈ મોજ નદી મહારાજે. ૪૫
ભાળ્યો ત્યાં થકી પૂરવ ભાગ, દીઠો ત્યાં દરબારનો બાગ;
સોમનાથ સદાશિવ ત્યાં છે, વડ ત્યાં થકી ઉત્તરમાં છે. ૪૬
ઉતર્યા જઈ ત્યાં અવિનાશી, આવ્યા દર્શને ગામ નિવાસી;
પ્રેમી ભક્ત નારણજી પટેલ, નથુ બારૈયો સાથે આવેલ. ૪૭
રૂપ ડોશી તથા મલુ ડોશી, આવ્યા વિપ્ર નારાયણ જોશી;
તપ્યો સૂરજનો અતિ તાપ, તેનું થાય ન કોઈથી માપ. ૪૮
ત્યારે કુંડી કુવા પાસે જોઈ, કૂપ નીરે હરિજને ધોઈ;
પ્રભુને તે વિષે પધરાવ્યા, કાઢી કૂપજળે નવરાવ્યા. ૪૯
જળના ઘડા એક હજાર, વાલા ઉપર રેડ્યા તે વાર;
પછી વસ્ત્ર ધરી વૃષલાલ, ગયા બાગમાં જમવાને થાળ. ૫૦
હતું ઝાડ કદંબનું જ્યાંય, પાક કીધેલો જોશીયે ત્યાંય;
ભાળી ભાવ જમ્યા ભગવંત, જમ્યા પાર્ષદ ને જમ્યા સંત. ૫૧
દીનબંધુ તે ગયા ભાડેર, વિચર્યા ભોજા ભક્તને ઘેર;
ધોરાજી ગયા ધર્મકુમાર, ગયા ત્યાંથી ફણેણી મોઝાર. ૫૨
હતા સોની સારા સતસંગી, કરી માવની સેવા ઉમંગી;
ગયા ગુંદાળે સુંદર શામ, ગયા ત્યાં થકી ગાલોલ ગામ. ૫૩
માવો ભક્ત લખો રાજગર, કર્યાં પાવન તેહનાં ઘર;
તોરી ગામ ગયા તતખેવ, ત્યાંથી દેરડીયે ગયા દેવ. ૫૪
ભક્ત ત્યાં ભલા રૂપશીભાઈ, સ્નેહે સેવ્યા તેણે સુખદાઈ;
ઘૂઘરાળે ગયા ઘનશામ, લધુ સુતાર ભક્ત તે ઠામ. ૫૫
ગયા કોટડે ત્યાંથી કૃપાળ, પીઠો વાળો તહાંનો ભૂપાળ;
તેના પાંચ પવિત્ર કુમાર, રાખે પ્રભુપદમાં બહુ પ્યાર. ૫૬
સુરો માતરો રાણિંગ જાણો, હાથિયો ને ગોલણ પણ શાણો;
સૌયે શ્રીહરિની કરિ સેવા, અતિ ભાવિક ભક્ત તે એવા. ૫૭
ત્યાંથી વાંકિયે શામ સિધાવ્યા, મોકા ખાચરને મન ભાવ્યા;
તેના ઓઘડ ખાચર ભાઈ, રહે તે ગામ ખંભાળા માંઈ. ૫૮
તે તો પ્રભુને કરીને પ્રણામ, ત્યાંથી તેડી ગયા નિજ ગામ;
ત્યાંથી કૃષ્ણ ગયા કરિયાણે, હતા દેહો ખાચર તે ઠેકાણે. ૫૯
પાંચ પુત્ર તેના ભલા જાણો, ઓઢો ઉન્નડ ને ત્રીજો રાણો;
ચોથો લુણો ને પાંચમો ભોજ, રાખે પ્રભુ પર પ્રેમ ઘણો જ. ૬૦
સૌયે સેવા સજી સારી રીતે, જમ્યા શ્રીહરિ સંત સહીતે;
ગયા વાવડીયે વિશ્વરાય, નાનબાઇયે સેવિયા ત્યાંય. ૬૧
એમ સોરઠમાં ઘનશામ, ફરી આવ્યા ઘણાં ઘણાં ગામ;
જૂનેગઢથી ચાલ્યા જગદીશ, વીત્યા વાટમાં વાસર વીશ. ૬૨
કોઈ ગામમાં ભોજન કીધું, ક્યાંઈ તો પય કે જળ પીધું;
ક્યાંઈ તો દીધું દર્શનમાત્ર, કોઈ ગામ વિષે રહ્યા રાત્ર. ૬૩
ચાલ્યા વાવડીથી પ્રભુ પ્યારા, આવ્યું તીર્થ ત્યાં સહસ્રધારા;
ભાળિ રીઝીયા શ્રીભગવાન, કર્યું સંત સહિત ત્યાં સ્નાન. ૬૪
આવી અક્ષય તૃતીયા6 જ્યારે, ગયા ગઢપુરમાં પ્રભુ ત્યારે;
સામા આવ્યા સહુ સતસંગી, વાય વાજાં વિશેષ ઉમંગી. ૬૫
નેણે નિરખિયા નટવર નાથ, અતિ હરખિયો હરિજનસાથ;
પ્રેમે પુલકિત થાય શરીર, આવ્યાં નેણમાં નેહનાં નીર. ૬૬
આવે આંધળાને જેમ આંખ, ફરી પક્ષી પામે જેમ પાંખ;
ગયાં પ્રાણ આવે ફરી જેમ, હૈયે હરિજન હરખિયાં તેમ. ૬૭
એહ સમયનો આનંદ રાય, શેષનાગે વરણવ્યો ન જાય;
પેઠા ગઢપુરમાં પરમેશ, ત્યારે પુરજન હરખ્યા વિશેષ. ૬૮
દાદા ખાચરને દરબાર, આવી ઉતર્યા વિશ્વઆધાર;
જેમ કોઈ કરીને પ્રવાસ, પાછો આવે પોતાને નિવાસ. ૬૯
ત્યારે હરખ હૈયામાં થાય, એમ હરખા હૈયે હરિરાય;
વાલું અક્ષરધામથી આજ, ગઢપુરને ગણે મહારાજ. ૭૦
પછી અક્ષય તૃતીયા કેરો, કર્યો ઉત્સવ સરસ ઘણેરો;
નરસિંહ ચતુર્દશી આવી, કર્યો ઉત્સવ જનમન ભાવી. ૭૧
ભીમએકાદશી દિન ભાળી, એના ઉત્સવની હદ વાળી;
સાલ ત્રેસઠની ગઈ સારી, એની લીલા સંક્ષેપે ઉચ્ચારી. ૭૨
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
પ્રતિદિન તણું જો ચરિત્ર ધારી, વરણન કોઈ કરે કવિ વિચારી;
બહુ જુગ વદતાં જ વીતિ જાય, પણ પ્રભુનું ન ચરિત્ર પૂર્ણ થાય. ૭૩
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે ષષ્ઠકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિ સૌરાષ્ટ્રદેશ-વિચરણનામા એકોનવિંશો વિશ્રામઃ ॥૧૯॥