વિશ્રામ ૨
પૂર્વછાયો
હરિજનો ગામોગામના, તેની પૂરણ કરવા આશ;
ધર્મસુતે ઇચ્છા ધરી, કરવા જવાને પ્રવાસ. ૧
ચોપાઈ
પ્રભુ કરવા પ્રવાસનું ધારી, જ્યારે કરવાને માંડિ તૈયારી;
થયા અભય ઉદાસી તે વાર, તથા ઉત્તમ1 નામ કુમાર. ૨
સોમાદેવી સુરપ્રભા રાણી, તેની આંખોમાં આવિયાં પાણી;
સુમાબાઈ ભૂપાળની2 ભગની,3 જેને લાગી પ્રભુપદે લગની. ૩
લલિતા જયા રાજકુમારી, જેને વાલાં છે વિશ્વવિહારી;
પાંચુબાઈ તથા નાનબાઈ, ચારે પુત્રિયો ભૂપની ડાઈ. ૪
થયાં અંતરે એ સૌ ઉદાસ, પાણી4 જોડી બોલ્યાં પ્રભુ પાસ;
પ્રભુ આજ સુધી સુખ દૈને, જવા બેઠા છો તૈયાર થૈને. ૫
પણ તમ વિના શામ સુજાણ, અમે રાખશું શી રીતે પ્રાણ?
એનો અમને ઉપાય બતાવો, સુખેથી પછી શામ સિધાવો. ૬
સુણી બોલિયા શ્રીપરમેશ, તમે સાંભળો અભય નરેશ;
તમો સર્વેના પ્રેમથી હુંય, વશ થૈને બંધાયેલો છુંય. ૭
સદા વાસ તમારે વસીશ, બિજે તો મિજમાન5 રહીશ;
જેમ જન કોઈ પરગામ જાય, નિજ ઘેર આવી સ્થિર થાય. ૮
તેમ હું વિચારું પરગામ, પણ જાણિશ આ મુજ ધામ;
મારું ગઢડું ને હું ગઢડાનો, તે તો કદિયે નથી મટવાનો. ૯
સદા સંત સમાજ સહિત, ગઢડામાં રહીશ ખચીત;6
ધર્મ થાપવા ધરણી મોઝાર, આજ લીધો છે મેં અવતાર. ૧૦
ગામોગામ કરીને પ્રવાસ, કરવો છે અધર્મનો નાશ;
કહ્યું છે મેં હરિજન પાસ, તહાં આવીને પૂરિશ આશ. ૧૧
માટે આવીશ જૈને વહેલો, મનમાંથી ફિકર તમે મેલો;
બોલ્યા અભય અભયપરિવાર, પ્રભુ સાંભળો પ્રાણઆધાર. ૧૨
અમે દૃઢ વ્રત ધાર્યું છે આવું, વિના દર્શન અન્ન ન ખાવું;
માટે તમથી કદી ન જવાય, જતાં અન્ન અમે ન ખવાય. ૧૩
કહે ભૂપ હેતે જોડી હાથ, અહો નાથ અહો પ્રાણનાથ!
મને મેલીને ક્યાંઈ ન જાશો, મુજથી ક્ષણ દૂર ન થાશો. ૧૪
કહેતાં એમ મૂર્છિત થયા, દીનબંધુને ઉપજી દયા;
ભૂપને કર ઝાલી ઉઠાડ્યા, નિજ છાતીની સાથે લગાડ્યા. ૧૫
કહે કૃષ્ણ હું તો નહીં જાઊં, તમથી નહીં વેગળો થાઊં;
એવું સાંભળી ધીરજ ધારી, મેલી વિરહની પીડા વિસારી. ૧૬
પછી શ્રીહરિ સ્થિરતા કરી, રહ્યા દુર્ગપુરિ માંહિ ઠરી;
દૈવી જીવને ઉપદેશ કરવા, સંતમંડળ મોકલ્યાં ફરવા. ૧૭
જ્યારે વસંતપંચમી આવી, કર્યો ઉત્સવ સૌને તેડાવી;
પરગામના ભક્તોની પાસ, એમ બોલ્યા હતા અવિનાશ. ૧૮
તમારે ગામ હું વિચરીશ, આશા પૂર્ણ તમારી કરીશ;
પાળવાને પોતાનું વચન, મહારાજે વિચારિયું મન. ૧૯
ધાર્યું નિશ્ચે એવું મન માંહી, મારી મૂર્તિ થાપું એક આંહીં;
વાસુદેવ તે નામ ધરાવું, એમાં સર્વની આસ્તા7 કરાવું. ૨૦
પરગામ વિચરિયે જો અમે, તેનાં દર્શન કરી કહ્યું જમે;
એવો ચિત્તમાં કીધો વિચાર, સત્યસંકલ્પ સર્વ આધાર. ૨૧
એક દિવસ પ્રભાતને ટાણે, કર્યું સંધ્યાદિ શામ સુજાણે;
બેઠા સિંહાસને અવિનાશ, ભલા અક્ષરભવનની8 પાસ. ૨૨
આવ્યા સાધુ પાળા બ્રહ્મચારી, હરિજનની સભા થઈ સારી;
ત્યાં તો આવ્યા અભય નરપાળ, પ્રભુને નમી બેઠા તે કાળ. ૨૩
કરિયાણા વિષે વસે જેહ, દેહો ખાચર આવિયા એહ;
કરે શ્રીહરિ ધર્મની વાત, સુણી થાય તે સહુ રળિયાત. ૨૪
હરિ ઇચ્છા થકી એહ ટાણે, બીજી વાત બની તે ઠેકાણે;
પરદેશી સલાટ તે આવ્યો, શામ મૂર્તિ શિલાની બે લાવ્યો. ૨૫
એક મૂર્તિ ચતુર્ભુજ મોટી, બીજી શેષશાયી તણી છોટી;
બોલ્યો તે જોડી હાથ બેય, વેચવાની આ મૂર્તિયો છેય. ૨૬
હમણાં આંહીં મૂકી જઈશ, પછી આવીને મૂલ કહીશ;
કરું ગંગા વિષે જઈ સ્નાન, વેલો આવીશ હે ભગવાન! ૨૭
મૂર્તિ મૂકીને ચાલ્યો સલાટ, કોણ જાણે ગયો કઈ વાટ;
ગયો પાછળ ખોળવા પાળો, પણ તેને તો ક્યાંઈ ન ભાળ્યો. ૨૮
ફરી આવ્યો નહીં એહ ઠામ, પામ્યા અચરજ ભક્ત તમામ;
બેય મૂર્તિ મનોહર ભાળી, બોલ્યા સૌ જન છે તો રૂપાળી. ૨૯
પછી હેતે જોડી બેઉ હાથ, નૃપ ઉનડ9 કહે હે નાથ!
આ તે મૂર્તિ મુકી કોણ ગયું? અમને અતિ અચરજ થયું. ૩૦
સુણી શામ હસ્યા મંદ મંદ, પછી બોલ્યા સકળ સુખકંદ;
મોટી મૂર્તિ છે આ તો અમારી, વાસુદેવ એવું નામ ધારી. ૩૧
જોઈને પ્રેમ તમારો આજ, નિત્ય દર્શન કરવાને કાજ;
મુક્ત અક્ષરધામના આવી, મૂર્તિ મુકી ગયા ત્યાંથી લાવી. ૩૨
અમારૂં તેણે દર્શન કીધું, ઉનમત્તગંગા જળ પીધું;
મહિમા જાણીને કર્યું સ્નાન, પછી પોતે ગયા સ્વસ્થાન. ૩૩
એવી સાંભળી શ્રીમુખ વાત, જાણ્યું ઐશ્વર્ય હરિનું અઘાત;10
કહે અભય નરેશને શ્રીજી, હવે વાત સુણો એક બીજી. ૩૪
ઉત્તરાભિમુખે એક સારો, ઓરડો આંહિ છે જે તમારો;
તેમાં મૂર્તિ આ થાપિયે એક, એથી અર્થ11 તો સરશે અનેક. ૩૫
સુણી નૃપ કહે મહારાજ, કરો જેમ ગમે તેમ કાજ;
પછી મુહુરત શુભ જોવરાવા, રામચંદ્ર જોશીને બોલાવ્યા. ૩૬
પૂર્વછાયો
પૂછ્યો પ્રભૂજિયે જોશિને, મૂર્તિ સ્થાપવાનો દિન શુદ્ધ;
બોલ્યા વળિ બહુનામી તે, તમે સાંભળો વિપ્ર પ્રબુદ્ધ.12 ૩૭
ચોપાઈ
ફુલડોળનો ઉત્સવ થાશે, ત્યારે સારો સમૈયો ભરાશે;
માટે એવામાં મુહુરત આવે, ત્યારે તો ભક્ત સર્વને ભાવે. ૩૮
જોશિયે ત્યાં મુહૂર્ત તપાસ્યું, પછી સર્વ સભામાં પ્રકાશ્યું;
હતી વિક્રમી બાસઠિ સાલ, વદી ફાગણી ત્રીજ તે કાળ. ૩૯
વાર શુક્ર તણી દિન સારો, ધર્મપુત્ર તે મહુરત ધારો;
એવી સાંભળી જોશીની વાત, રુદે સર્વે થયા રળિયાત. ૪૦
કૃષ્ણ કંકોતરીયો લખાવી, દેશોદેશ વિષે મોકલાવી;
વિપ્ર બેચર લક્ષમીરામ, દવેજી હરજીવન નામ. ૪૧
દવે ડોસો ને લાલજી ગોર, કંકોતરિયા ગયા ચારે કોર;
સતસંગી સહુને તેડાવ્યા, વળી સંત સમસ્ત ત્યાં આવ્યા. ૪૨
તેડાવ્યા વિપ્ર વેદીયા ઘણા, જેની વિદ્યા વિષે નહિ મણા;
જોઈ ગ્રંથ પ્રતિષ્ઠામયૂખ, ભૂપના ઓરડા સનમૂખ. ૪૩
પ્રેમજી ખીમજી સૂત્રધાર, રૂડા મંડપના રચનાર;
દિશા ચારે વિષે ચાર દ્વાર, માથે ધ્વજા પતાકાની હાર. ૪૪
આસોપાલવ તોરણ છાજે, રુડા રંભાના13 થંભ બિરાજે;
અધિવાસન14 કારણ ધારી, મધ્યે વેદી રચી બહુ સારી. ૪૫
હોમ કરવા પ્રતિષ્ઠાને અંગે, પદ્મકુંડ કરાવ્યો ઉમંગે;
ભલો વેદીથી ઉત્તર ભાગે, કુંડ જોતાં દિલે પ્રિય લાગે. ૪૬
વદ બીજ અને ગુરુવારે, નિત્યકર્મ કરીને સવારે;
પ્રતિષ્ઠામખ આદર કીધો, સામવેદ તણો મત લીધો. ૪૭
ભટ્ટ શીયાણીના શિવરામ, કરે તે તો આચાર્યનું કામ;
રામચંદ્ર જોશી થયા બ્રહ્મા, સભાસદ તો દીનાનાથ ગમ્યા. ૪૮
ભટ્ટ બેચર સતસંગી સત્ય, ગુણી તે તો થયા ગાણપત્ય;15
વિપ્ર રગનાથ ને જીવરામ, લાલજી તથા લક્ષમીરામ. ૪૯
હરજીવન ને જાગેશ્વર, દુર્ગપુરમાં તે દ્વિજના ઘર;
રોઇસાળાના લક્ષમીરામ, ઘણા વાલા તેને ઘનશામ. ૫૦
કહું પીઠવડી તણા હવે, જીવો જોશી ને મોનજી દવે;
વીરપરના રાઘવજી નામ, ભેંસજાળના તો અંબારામ. ૫૧
ગામ બોટાદ માંહિ રહેતા, જોશી નરસિંહ નરસિંહ મહેતા;
મોનો જોશી તથા મોનો પંડ્યો, ત્રવાડી જેઠો ભક્તિમાં મંડ્યો. ૫૨
એહ આદિક વિપ્ર અપાર, થયા ઋત્વિજ યજ્ઞ મોઝાર;
સૌનાં વરુણ કરી ભગવાન, દીધાં વસ્ત્ર આભૂષણ દાન. ૫૩
સ્વસ્તિવાચન વિપ્રોયે કીધું, અક્ષરાધીશે સાંભળી લીધું;
પછી કીધી કુશાંડિની રીત,16 ગ્રહયજ્ઞ કર્યો ધરી પ્રીત. ૫૪
તેહ યજ્ઞના દેવ પ્રધાન, તેને દીધાં આહુતિનાં દાન;
પછી હોમિયાં પૃથક સમિધ,17 હવે તેની સુણો કહું વિધ. ૫૫
સૂર્યને આકડાનાં સમિધ, સોમને ખાખરાનાં પ્રસિદ્ધ;
ક્ષિતિપુત્રને18 તો ગમે ખેર,19 બુધને તો અંઘેડો20 એ પેર. ૫૬
ગુરુને ભલો પીપળો ભાવે, ઉમરો શુક્રને તો સુહાવે;
શનિને ખીજડાનાં સમિધ, રાહુને દુરવા દીધે સિદ્ધ. ૫૭
કેતુને કુશ21 હોમવો તેહ, કહુ ફળ ગ્રહને ગમે જેહ;
દ્રાક્ષ શેલડી અને સોપારી, નારંગી ને લીંબુ સુખકારી. ૫૮
બીજોરું ને કમળફળ22 જાણો, ટોપરું ને અનાર પ્રમાણો;
એમ હોમ્યાં હુતદ્રવ્ય ઘણાં, ઘૃત હોમ્યામાં રાખી ન મણા. ૫૯
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
શ્રુતિમત23 મન માંહિ ધારિ લીધો, ગ્રહમખ એમ કૃપાનિધાન કીધો;
વરણન કરતાં ન પાર આવે, કદિ શત કલ્પ સુધી સુશેષ ગાવે. ૬૦
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે ષષ્ટકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
દુર્ગપુરે શ્રીવાસુદેવનારાયણપ્રતિષ્ઠાંગગ્રહયજ્ઞકરણનામા દ્વિતીયો વિશ્રામઃ ॥૨॥