વિશ્રામ ૨૦
પૂર્વછાયો
ભૂપ સુણો અભેસિંહજી, પછી આવિ ચોસઠની સાલ;
રથજાત્રા રુડી રીતથી, કરિ ગઢપુરમાં વૃષલાલ. ૧
ચોપાઈ
દૈવિ જીવને ઉપદેશ કરવા, ગઢપુરથી ગયા પ્રભુ ફરવા;
ગયા રામપરે તેહ ટાણે, પછી ત્યાંથી ગયા કરિયાણે. ૨
દેહા ખાચરને દરબાર, ઉતર્યા જઈ વિશ્વ આધાર;
તેણે ભાવ ભલો ઉર ધારી, સેવ્યા સ્નેહ સહિત સુખકારી. ૩
સતસંગી તે ગામના જાણો, જેનું નામ કાળો મકવાણો;
તેણે આવીને અરજ ઉચારી, મારે ઘેર પધારો મુરારી. ૪
ભક્તવત્સલ છો ભગવાન, આપો સર્વને દર્શનદાન;
એવિ વિનતિ સુણી એહ ઠામ, તેને ઘેર ગયા ઘનશામ. ૫
તન મન હરખી તેહ ટાણે, કરી પૂજા કાળે મકવાણે;
બીજા સત્સંગિયોનો સમાજ, આવી બેઠો ત્યાં દર્શન કાજ. ૬
જીવો ધાધલ પણ હતો ત્યાંય, તેણે ઇચ્છા કરી ઉરમાંય;
કળા કાંઈ કરીને દેખાડું, મહારાજને હરખ પમાડું. ૭
ભક્ત વાંસળી સારી બજાવે, એવી કોઈ બીજાને ન ફાવે;
મહારાજને શીશ નમાવી, તેણે વાંસળી સરસ બજાવી. ૮
જેમ ડોલે મણિધર વ્યાળ,1 તેમ ડોલવા લાગ્યા દયાળ;
નવ રાખી બજાવતાં ખામી, બોલ્યા રીઝીને અંતરજામી. ૯
ધન્ય ધન્ય તમે ગુણવાન, આપું માગો તેવું વરદાન;
જીવો ધાધલ બોલિયા વાણી, સુણો શ્રીહરિ સારંગપાણી. ૧૦
રાજી જો થયા છો મહારાજ, એક ઇચ્છા છે તે પુરો આજ;
કૃષ્ણ અવતારમાં તમે નાથ, વનમાં ધરી વાંસળી હાથ. ૧૧
રુડી રીતે વજાડીતી જેવી, લીલા અમને દેખાડોજી એવી;
એ જ માગું છું હું વરદાન, બીજી ઇચ્છા નથી ભગવાન. ૧૨
એમ કહી એક વાંસળી તાજી, કરી ભેટ રુદે થઈ રાજી;
કરુણા કરી કરુણાનિધાન, દીધું માગ્યું એવું વરદાન. ૧૩
સંધ્યાકાળ સમો થયો જ્યારે, કરી આરતી ને ધુન્ય ત્યારે;
જીવો ધાધલ બોલિયા વાણી, સુણો શ્રીહરિ સારંગપાણી. ૧૪
ગામ બહાર વાંસાવડી ધાર, નદી જ્યાં રહે છે કાળુભાર;
તહાં આપ પધારો અત્યારે, એવી ઇચ્છા છે ઉરમાં અમારે. ૧૫
તહાં વાંસળી આપ વજાડો, લીલા ગોકુળ કેરી દેખાડો;
સુણી બોલિયા નવઘનદેહ,2 ઝીણો ઝીણો આ વરસે છે મેહ. ૧૬
માટે શી રીતે સૌયે જવાશે? અંગે ધારેલાં વસ્ત્ર ભીંજાશે;
જીવોભક્ત કહે તે પ્રસંગે, અમે ધાબળા ઓઢશું અંગે. ૧૭
સારો ધાબળો લાવી દેખાડ્યો, મહારાજને અંગે ઓઢાડ્યો;
સહુ ધાબળા ઓઢીને ત્યારે, વિચર્યા વાંસાવડ કેરિ ધારે. ૧૮
તહાં મેઘ તો ઊતરિ ગયો, ચંદ્ર પૂનમનો ઉદય થયો;
ઘણી વાર કરી જ્ઞાનવાત, દોઢ પોર ઉપર ગઈ રાત. ૧૯
ધાબળો ઓઢી શોભે છે કેવા, ગોપમંડળમાં કૃષ્ણ જેવા;
ભક્ત વાંસળી આગળ ધરી, કરી વિનતિ બજાવો શ્રીહરિ. ૨૦
પગે આંટી ભરાવીને શામ, આપે ઉભા રહ્યા એહ ઠામ;
ત્રિભંગી છબિ તે સમે કીધી, પછી વાંસળિ હાથમાં લીધી. ૨૧
સખામંડળિ તો ઉભિ ફરતી, અતિ અંતરે આનંદ ધરતી;
પુરમાં પ્રભુ નિદ્રાને પ્રેરી, ઉંઘે જઈ જન સૌ લિધા ઘેરી. ૨૨
પછી વાંસળી વાલે બજાવી, તેમાં ઢાળા અલૌકિક લાવી;
તે વિષે લઇ અદ્ભુત તાન, સામવેદ તણું કર્યું ગાન. ૨૩
ગાયાં બૃહદરથંતર3 સામ, ગાયું મહાવૈશ્વાનર4 નામ;
અતિ ઉત્તમ રાગ આલાપ્યો, તેનો ત્રિભુવનમાં સ્વર વ્યાપ્યો. ૨૪
તેથી ધૂર્જટિનું5 છુટ્યું ધ્યાન, આવ્યા દેવો ચડીને વિમાન;
રહ્યાં થંભિ નદી તણાં નીર, રહ્યો થંભિ વહેતો સમીર.6 ૨૫
ડોલ્યા દિગ્ગજ7 ને દિગપાળ, વસુધાધર8 ડોલિયો વ્યાળ;
થંભ્યાં તારામંડળ તણાં વંદ, થંભ્યો આકાશમાં જોવા ચંદ. ૨૬
ભરવાડ તણા વાડામાંથી, સુણિ નાદ ગાયો દોડી ત્યાંથી;
આવી શ્રીહરિને વિંટી વળી, પશુ પક્ષીનિ સુધ બુધ ટળી. ૨૭
એમ વીતિયો કાળ અપાર, જન જાણે વિતી ઘડિ ચાર;
સખા સર્વને થૈ ત્યાં સમાધી, મટિ માયાનિ સર્વ ઉપાધી. ૨૮
સૌયે દીઠું સમાધિમાં વીર,9 જાણ્યું છૈયે કાલિંદીને તીર;
વંસી વાય વાલો વૃંદાવનમાં, વચ્ચે ઊભા રહી ગોપજનમાં. ૨૯
પછિ જાગિને જોયું અનૂપ, દીઠું પ્રત્યક્ષ એ જ સ્વરૂપ;
દેવતાઓએ પુષ્પે વધાવ્યા, પછિ શ્રીહરિ ઊતારે આવ્યા. ૩૦
આપ આપને જૈને ભવન, સુખથી કર્યું સૌયે શયન;
બીજે દિન તેનાં કીર્તન ચાર, કર્યાં બ્રહ્મમુનીયે તૈયાર. ૩૧
વાંસળી વજાડી બળવીર, સખી આજ કાલંદીને તીર;
કાળુભાર નદીને કિનારે, કરિ એવિ લીલા કરતારે. ૩૨
વળી તે મકવાણાને ઘેર, કર્યું બીજું ચરિત્ર સુપેર;
સંભળાવું હવે તેહ ગાઈ, સુણો ભૂ૫ અભેસિંહ ભાઈ. ૩૩
એક દિન મકવાણાને ધામ, વિચર્યા હતા સુંદરશામ;
પૂર્વદ્વારનો ઓરડો જેહ, દીઠો બંધ નિરંતર તેહ. ૩૪
પ્રભુજીયે પુછ્યું આમાં શું છે? કેમ એ ઘર બંધ રહ્યું છે?
કાળો ભક્ત બોલ્યા તતખેવ, પ્રભુ એમાં છે પૂર્વજ દેવ. ૩૫
પીતરાઇ અમારા છે જેહ, તેમાં અવગતિયા થાય તેહ;
ફળાં10 કાષ્ઠનાં તેનાં બનાવી, મુકિ જાય છે આ ઠામ આવી. ૩૬
નડે છે કોઈને તેહ જ્યારે, આંહિ આવિને ધૂણે છે ત્યારે;
ભૂવા ધૂણે ને ડાકલાં વાગે, વંશવૃદ્ધિ તેની પાસે માંગે. ૩૭
બાધા11 રાખીને દર્શને આવે, ઘીનો દીવો ને શ્રીફળ લાવે;
ઘણા લોકો તો એવું કહે છે, દેવ હાજરાહજુર એ છે. ૩૮
માન્યાથી મંદવાડ મટાડે, કરે નિંદા તો પીડા પમાડે;
અમને ગમતું નથિ એહ, કેમ જાય જુનો ચાલ તેહ. ૩૯
આપ આંહિ બિરાજો છો જ્યારે, નથી ધૂણતા જન આવિ ત્યારે;
તમે જાઓ જ્યારે અન્ય સ્થાન, બહુ ત્યારે કરે છે તોફાન. ૪૦
પ્રભુયે પછી ઘર ઉઘડાવ્યું, ત્યાં તો તે સર્વ જોવામાં આવ્યું;
ફળાં જોયાં મોટા અને નાનાં, એકને હતાં નેણ રુપાનાં. ૪૧
પૂછ્યું કૃષ્ણ કહો કોણ આ છે? કહ્યું પૂર્વજ એ તો વડા છે;
ફળાં સર્વ તે ભેળાં કરાવી, એક ગાંસડિ એની બંધાવી. ૪૨
કહે કૃષ્ણ નાવા જશું નીરે, ત્યારે લાવજો ત્યાં નદિ તીરે;
એવી વાત કરે છે મુરારી, આવ્યાં ત્યાં કાળા ભક્તની નારી. ૪૩
જેનું વીજલ બાઈ છે નામ, તેહ બોલ્યાં કરીને પ્રણામ;
તમ અર્થે અહો પ્રભુ પ્યારા, ડોડા શેક્યા મકાઈના સારા. ૪૪
દાણા કાઢી ચડાવ્યો મસાલો, જગજીવન જમવાને ચાલો;
સુણી બેય તે નીકળ્યા બહાર, કર્યું બંધ તે ઘર તણું દ્વાર. ૪૫
પૂર્વછાયો
ઓસરીમાં ઢાળ્યો હતો, જહાં સુંદર એક પલંગ;
તેના ઉપર બેઠા પ્રભુ, જોતાં ઉપજે હરખ અભંગ. ૪૬
ચોપાઈ
હેઠા બેઠા કાળો મકવાણો, પ્રભુના ભક્ત પરમ પ્રમાણો;
બાઈ વીજલ લાવ્યાં મકાઈ, અરપ્યા હરિને હરખાઈ. ૪૭
જમ્યા જીવન ઈશ અનાદી, કાળા ભક્તને આપિ પ્રસાદી;
દેહો ખાચર એ સમે આવ્યા, તેને આપી પ્રસાદિ રિઝાવ્યા. ૪૮
કર્યો વરણીયે થાળ તૈયાર, જમ્યા જીવન જગત આધાર;
પછી પોઢી રહ્યા થોડી વાર, ઉઠી જ્ઞાનકથા કરી સાર. ૪૯
જ્યારે દિવસ રહ્યો ઘડી ચાર, કર્યો નાવા જવા નિરધાર;
કાળા ભક્ત પ્રત્યે કહે માવો, ફળાં ગાંસડી લૈને સિધાવો. ૫૦
નદીને તટ જૈ રહો તમે, પછવાડેથી આવશું અમે;
એવું સાંભળી તત્પર થયા, નદીયે ગાંસડી લઈ ગયા. ૫૧
રુડિ જ્યાં છે વાંસાવડી ધાર, ધરી ત્યાં છે નદીનિ મોઝાર;
પંચપિરથી ઉત્તરમાંય, કાળુભાર નદી વહે જ્યાંય. ૫૨
વોંકળો જ્યાં રાવતિયો મળે છે, ત્યાં થકી પૂર્વમાં ધરો તે છે;
લાંબો કદમ પંચાવન સૂધી, ફળાં ત્યાં નાંખવા કરિ બુદ્ધિ. ૫૩
જઈ ગાંસડી ત્યાં જ ઉતારી, ગયા પાછળથી ગિરધારી;
હામો ભરવાડ ને દેહાભાઈ, ગયા ધર્મતનુજ સંગે ધાઈ. ૧૪
પછી છોડાવી ગાંસડી શામે, વળી વચન કહ્યું સુખધામે;
કાળાભક્ત ધરી મુજ ધ્યાન, કરો આ તીર્થમાં તમે સ્નાન. ૫૫
ફળાં સર્વને સ્નાન કરાવો, પછિ મુજ પદને સ્પરશાવો;
મકવાણે વચન મન ધારી, ફળાં લઈ જઈ ડૂબકી મારી. ૫૬
જોયા પૂર્વજ પ્રત્યક્ષ જળમાં, પાણી પાણી પોકારતા પળમાં;
મોટો પૂર્વજ જે રુક્મનેણ,12 ઉચર્યો એ સમે એવું વેણ. ૫૭
પ્રભુ પ્રગટ બિરાજે છે આંહિ, માટે ધિરજ ધરી મન માંહિ;
હવે આપણી સદગતિ થાશે, ઘણા કાળનાં સંકટ જાશે. ૫૮
કાળો મકવાણો ઝબકીને જાગ્યા, પ્રભૂને આવી પૂછવા લાગ્યા;
ફળાં પાણી વિષે ધર્યાં આણી, તોય કેમ બોલ્યાં પાણી પાણી? ૫૯
એ તો અચરજ વાત અઘાત, સમજાવો અને સાક્ષાત;
એવું સાંભળી કૃષ્ણ કહે છે, ચોકી જળમાં વરુણની13 રહે છે. ૬૦
ભૂત-પ્રેતનાં જેનાં શરીર, તેને પીવા દેતા નથિ નીર;
તેને તરશ તો જળ બેડાં બાર, કરે પાણી પાણીનો પોકાર. ૬૧
હવે એ ફળાંને આંહીં લાવો, મારા ચર્ણનો સ્પર્શ કરાવો;
એવાં વેણ કરીને ઉચ્ચાર, થયા નાવાને નાથ તૈયાર. ૬૨
બીજા બે જણને લઈ સંગ, નાયા જૈ નદિમાં શામરંગ;
કાળોભક્ત ફળાં લઈ આવ્યા, જેને પદ પ્રભુના પરસાવ્યા. ૬૩
સ્પર્શ થાતાં તજ્યો પ્રેતદેહ, થયાં કોઈ ચતુર્ભુજ તેહ;
આવ્યાં તેડવા તેને વિમાન, તેમાં બેશી ગયા સુખસ્થાન. ૬૪
કોઈ વૈકુંઠવાટે સિધાવ્યા, કોઈ ગોલોકમાં જતા ફાવ્યા;
હતા જે સુખભોગના આશી, થયા સ્વર્ગના તે તો નિવાસી. ૬૫
ભક્તિ કરવાની ઇચ્છા અપાર, ધર્યા તેણે મનુષ્ય અવતાર;
ત્રણ ભક્ત હતા હરિ સાથે, દિવ્ય દૃષ્ટિ દિધી તેને નાથે. ૬૬
તેથી તે સર્વ તેમણે ભાળ્યું, જે રીતે હરિયે કષ્ટ ટાળ્યું;
ત્યાંનું નામ પડ્યું તેહ માટ, કહે છે પૂરવજ કેરો ઘાટ. ૬૭
કાળુભાર તણો મહીમાય, કહ્યો શ્રીમુખથી હરિરાય;
કાલિંદી14 થકી કોટિક ગણું, કહ્યું માહાત્મ્ય તે તીરથ તણું. ૬૮
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
અમરસરિતથી15 વિશેષ આ છે, તિરથ સમસ્ત વશી અહીં રહ્યાં છે;
જનતન ધરિ જે અહીં નહાશે, ગતઅઘ16 થૈ મુજ ધામ માંહિ જાશે. ૬૯
કદિ જન કરશે સુશ્રાદ્ધ આંહીં, સુગતિ થવા નિજ પૂર્વજોનિ ચાહી;
તરપણ પણ આંહિ જો કરાશે, સદગતિ સંતત17 પૂર્વજોનિ થાશે. ૭૦
જપ તપ વ્રત દાન આંહિ થાય, ફળ શુભ લક્ષગણું પુરું પમાય;
પ્રિય મુજ અતિ શ્રેષ્ઠ તીર્થ આ છે, પરમ પવિત્ર ભલી જ ભૂમિકા છે. ૭૧
નિજજન હિત વાંસળી બજાવી, પુરવજ દાસ તણા દિધા મુકાવી;
કૃત પુનિત ચરિત્ર ભક્ત સારુ, ભગવત તેહ કરો ભલું અમારું. ૭૨
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે ષષ્ઠકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિકરિયાણાગ્રામેવંસીવાદ-નાદિલીલાનિરૂપણનામા વિંશતિતમો વિશ્રામઃ ॥૨૦॥